Umereni kubizam Aralice

Piše: akademik Dejan Medaković
UPRAVO su akademski realisti unosili u umetnost i Hrvata i Srba odjeke velikog sveta u kojem su umetnički sazrevali, opredeljujući se za one težnje čije su vrednosti izgledale trajne i nepomerive. To njihovo uverenje pretvorilo se u kob njihove umetnosti, kojoj nije izmakao ni Nikola Mašić.

Na osoben način, umetnički život Zagreba obogatio je slikar i grafičar Milenko Đurić. rođen je u Zemunu 26. jula 1894. U Zagrebu je postao učenik Obrtne škole, zanimajući se za dekorativno slikarstvo. Učenje je nastavio u Pragu, gde se upisuje u specijalnu grafičku školu Maksa Švabinskog. Godine 1918, Đurić se vraća u Zagreb gde postaje nastavnik na Obrtnoj školi, "ispoljivši zanimanje za staru i savremenu grafiku". U periodu od 1919. do 1925. Đurić je uređivao časopis "Grafička umetnost", prvi almanah sa originalnim bakropisima, drvorezima i litografijama jugoslovenskih i čeških grafičara.

Kada se almanah, posle tri objavljene sveske, ugasio, od 1921. do 1929. zajedno sa kolegijumom grafičara, počeo je da izdaje "Umjetnost", reviju za slikarstvo, grafiku i skulpturu. U izdanju grafičkih umetnika u Zagrebu pokrenuo je i ediciju "Monografije jugoslavenskih umjetnika", posvetivši prve dve sveske Urošu Prediću i Vlahu Bukovcu u tiražu od 400 numerisanih primeraka.
ĐURIĆ je bio veliki pobornik stare grafike. Od 1924. godine u "Jugoslavenskoj njivi" i osječkoj "Straži" izlazili su njegovi radovi posvećeni grafičkom delu Hristofora Žefarovića i Zaharija Orfelina.

Prvi se, posle Manojla Grbića, zanimao i za umetničke i stilske probleme ove ikonopisačke škole, čije je stvaranje bilo pod uticajem južnoruskog dekorativnog baroka. Izradio je i nekoliko ciklusa u akvarelu i bakropisu, realistički prikazujući biblijske motive i vedute starog Zagreba i Rima. Mapa akvarela nosi naziv "Pod nebom starog Zagreba", a objavljena je 1922. Pored Branka Šenoe i Vladimira Kirina, i ovaj srpski umetnik se oduševljavao poetikom starog Zagreba. Svoju grafičku, mahom bakropisnu delatnost posvetio je biblijskim motivima, koje je objavio 1923. godine, a privukao ga je i "nestali Rim", čime se tematski priključuje velikanima evropske grafike, kao što je arhitekta i grafičar Đovani Baptista Piranezi.

Po opredeljenju za grafiku, Đuriću je bio blizak Dušan Kokotović, rođen 1888. Umetničku školu završio je u Zagrebu, a studije je nastavio na akademijama u Firenci, Minhenu i Beču. Veći deo života proveo je u Zagrebu, baveći se pretežno grafikom. Izradio je više ciklusa bakropisnih listova "Iz Italije" (1913), "Po Makedoniji" (1914) i šest mapa posvećenih starom Zagrebu, starom Beogradu, Rabu, Trogiru, Hvaru i Dubrovniku (1920-1931). Godine 1945, Kokotović se opredelio za ratnu tematiku. U ranijim radovima, njegov izražajni grafički jezik stvoren je oslanjanjem na diskretne crno-bele kontraste, a kasnije teži sintetizovanju grafičkih linija, što ga dovodi do svedenih, jednostavnih oblika. Pored grafike, ogledao se i u ulju i akvarelu, slikajući pejzaže sa naglašenim koloritom. Takav je i njegov portret Đorđa Medakovića, slikan 1941. godine. Umro je 1953. godine.


POSEBNU slikarsku sudbinu imao je Stojan Aralica, najveći srpski slikar poreklom iz Like. Rođen je 1883. godine u selu Škare kod Otočca. Posle položene mature u Osjeku, otišao je u Minhen, gde je učio u privatnoj slikarskoj školi H. Knira. Sledeće godine ulazi u Akademiju, najpre u klasi Karla Malča, a zatim Ludviga Herteriha. U to vreme se još nije razvio njegov osećaj za boju, za svetao kolorit koji su francuski impresionisti već davno otkrili. Za vreme Prvog svetskog rata živeo je i radio u Zagrebu, gde je imao privatnu slikarsku školu. Godine 1919. priredio je prvu samostalnu izložbu. NJegovi rani radovi nastali su pod uticajem Herteriha, čijeg se stila oslobodio tek posle studijskih putovanja po Italiji, Španiji i severnoj Africi. Posle povratka u Zagreb, 1922. godine priređuje svoju drugu izložbu, koja označava njegov potpuni raskid sa slikarskom tradicijom Minhena. Zatim, odlazi u Pariz, gde je iz osnova promenio svoj likovni izraz.

Pod uticajem sugestivnog Andrea Lota, Aralica je prihvatio njegov umereni kubizam, uporno tražeći svoj slikarski put. Ta traženja su sve više osvetljavala njegovu paletu, kubističko građenje slike povuklo se u korist kolorita, koji bogato krasi sve njegove slike. Godine 1941, prelazi u Beograd gde postaje član grupe "Šestorica". Dosledno kolorističko opredeljenje ostvario je u nizu sunčanih pejzaža, pa i u mrtvim prirodama. NJegov smisao za negovani likovni senzibilitet u potpunosti je bio posvećen boji. Umro je 1980. godine.

Zagrebački đak je bio i Fedor Vaić, koji je na umetničkoj Akademiji diplomirao 1932. Svoja umetnička znanja dopunio je na mnogobrojnim putovanjima po inostranstvu. Kao đak Tomislava Krizmana, i on se opredelio za crno-bele grafičke kontraste, posebno u tehnici sitografije i drvoreza. Izlagao je 1934. u Zagrebu kao član grupe "Zemlja", naglašavajući u svojim radovima socijalnu tematiku. Kasnije se više opredeljivao za čistu liniju, koja sugeriše meku modelaciju, posebno prilikom slikanja aktova. Kao izraziti lirski umetnik, izbegavao je faktografsko prikazivanje arhitekture. Sa lako nabačenim bojenim mrljama, Vaićeve slike se približavaju svedenom formom lakoći koju imaju veliki majstori japanskog slikarstva. Bio je jedan od najplodnijih ilustratora knjiga, opremio je na stotine dela domaćih i stranih autora. Svoju najznačajniju mapu litografija posvetio je slikovitosti starog Zagreba.

(NASTAVLJA SE)