Kreatori novog poretka

Piše: prof. dr Smilja Avramov

PRIVATIZACIJOM dela javnih funkcija države, doveden je u pitanje jedan od osnovnih postulata pravne nauke: podela na javnopravnu i privatnopravnu sferu. U novom osmišljavanju politike projektovan je u američkoj doktrini jedan osoben tripolarni model društva, sastavljen od sektora vlade, koji počiva na birokratskom mehanizmu i aparatu prinude kojim raspolaže država, sektora tržišta i "trećeg nezavisnog sektora" u odnosu na prethodna dva. U ovom poslednjem kanališu se slobodne građanske inicijative koje streme ka rešavanju mnogobrojnih pitanja - od socijalnih do ekoloških, koja su bila u nadležnosti države. Pojam "trećeg sektora" građen je na pretpostavci da je razvoj civilizovanog društva dostigao tačku kada je moguće samoorganizovanje građana bez posredstva države. Treći sektor je, shodno ovim shvatanjima, otvoreni prostor, postavljen na dobrovoljnoj osnovi, u kojem ubeđivanje i prilagođavanje predstavljaju osnovne metode delatnosti. Učesnici "trećeg sektora", po rečima američkog analitičara "služe humanim i socijalnim ciljevima". Treći sektor zamišljen je i kao treća snaga u političkom životu, podesna da neutrališe revolucionarna gibanja, da odigra posredničku ulogu između vlade i tržišta.

Nevladine organizacije projektovane su kao ključni faktor u "trećem sektoru". Namenjena im je trostruka uloga: da kao autonomni akteri ponesu deo odgovornosti za rešavanje socijalnih problema, da kao grupe za pritisak utiču na vladu u cilju sprovođenja reformi, da kao politički akteri utiču na javno mnjenje u duhu neoliberalizma.

TOKOM hladnog rata, pojedine nevladine organizacije korišćene su kao ideološko oružje u borbi dvaju antagonističkih tabora. Pružale su i pomoć disidentskim krugovima u istočnoevropskim zemljama, uz obrazloženje da to čine iz humanitarnih motiva. Akcije su, međutim, finansirane iz državnog budžeta SAD u sklopu borbe protiv komunizma. Ipak, treba istaći da je aktivnost nevladinih organizacija u političkoj sferi, tokom hladnog rata, bila znatno uža nego u posthladnoratovskom periodu. Dve supersile - SAD i SSSR, sa svojim ogromnim obaveštajnim aparatima, uspešno su kontrolisale političku delatnost i nemilosrdno su se obračunavale sa protivnicima. U posthladnoratovskm periodu nevladine organizacije pobedničke strane stiču neograničenu slobodu. Direktor istraživačkog centra "Nacionalne fondacije za demokratiju" (Alen Vinštajn) umesno je primetio: "Mnogo toga što mi danas radimo, radila je CIA potajno pre 25 godina".

Delatnost nevladinih organizacija vezuje se u posthladnoratovskoj epohi za globalne procese na različitim nivoima, i dosežu do centara moći, gde se donose odluke. Cela zamisao temelji se na matrici čovekocentrične vizije sveta, i kao alternativa državnocentričnom modelu svetske zajednice, na kojoj počivaju i Ujedinjene nacije i sve postojeće međunarodne organizacije. Države, sa svojom komplikovanom monolitnom strukturom moći, hijerarhijski izgrađenim sistemom odlučivanja, shodno ovim shvatanjima, nesposobne su za "novi svetski poredak i za ulazak u 21. vek". Tradicionalna diplomatija nije podesna za proces tranzicije. Nasuprot tome, nevladine organizacije viđene su kao fleksibilan elemenat, podesan za eksperimentisanje. One mogu dopreti do sfera koje su nepristupačne diplomatiji. Političke partije, po njima, su zarobljenici nacionalnih država, nemoćne da sagledaju globalni horizont.

JOŠ u predvečerje raspada istočnog bloka niz teoretičara angažovanih od strane pojedinih centara moći, ukazivali su da težište političke borbe u prelaznom periodu treba prebaciti na nevladine organizacije. Svetska banka ukazivala je na politički potencijal nevladinog sektora, kao značajne snage u tranziciji društva.

U radikalnoj varijanti globalističke ideologije, nevladine organizacije su projektovane kao supstitut države. Uvidevši nemoć brzog ostvarenja ovog projekta, suočeni sa otporom širom sveta, kreatori "novog poretka" postavili su nevladin sektor, u periodu tranzicije, kao partnerski u odnosu sa državnim strukturama. Ne sme se ispustiti iz vida činjenica da je taj model namenjen samo za zemlje trećeg sveta, i nekadašnje socijalističke zemlje. Nasuprot tome, preostala supersila prerasla je u imperiju i kao fundamentalnu pretpostavku za realizaciju novog kursa, postavila je učvršćenje svoje državne strukture. Nevladine organizacije stavljene su u službu imperije i pod strogu kontrolu države.

NOVA VIZIJA
NOVOJ generaciji nevladinih organizacija dodeljena je važna uloga u realizaciji nove vizije političkog života, van formalnopravnih okvira, jedna osobena vrsta političkog angažmana, različita od angažovanja političkih partija, različita od parlamentarne borbe. Nevladine organizacije su projektovane kao motorna snaga demokratizacije u periodu tranzicije, a demokratizacija je postavljena kao preduslov tržišno orijentisane privrede. Reč je o jednoj radikalno novoj epohi, u smislu objedinjavanja sveta u jedinstven globalni, neoliberalni kapitalistički sistem, u kojem nevladine organizacije postaju agensi promena. Posao koji ne mogu da obave političke stranke, poveren je nevladinim organizacijama koje deluju na vanstranačkom i vanparlamentarnom nivou. Veliki broj američkih teoretičara podržao je ovaj stav.
(NASTVLjA SE)