Život u okupiranom gradu

U SVOM referatu Božidar Bećarević, šef antikomunističkog odseka Specijalne policije u Beogradu, za vreme Drugog svetskog rata navodi i sledeće:
“U zimu 1941/1942, na sednici vladinog komiteta bezbednosti (Nedić, Dinić, Aćimović, Mušicki, Jovanović, Paranos, general Radovanović i Stojanović) po pitanju stava vlade u predmetu hapšenja i streljanja “radi odmazde i opomene” oko 460 uglavnom intelektualaca Beograda i Srbije, koji su označeni kao “duhovne vođe komunista i inspiratori ustanka”, dao sam garanciju i uveravanja da ova lica nisu to, podnoseći kao “dokaz” “dokument” iz odluka VII kongresa o tzv. kursu na radničko rukovodstvo i tako im spasao živote, primajući obavezu za razbijanje partijske organizacije u Beogradu, u cilju sprečavanja akcija koje vode odmazdama, što je bilo kao osnovno postavljenje u ovom predmetu. Mnogi od njih su danas visoki državni funkcioneri, a to je doprinos od neprocenjive vrednosti”, navodi Bećarević u izjavi.
Međutim, u delu referata koji je naslovio - "Umetnici" - Bećarević zapisuje i sledeće: "Likovni umetnici".
“Već u prvoj polovini 1942. godine čim su stvoreni povoljni uslovi za to, otvorena je na Kalemegdanu I prolećna izložba srpskih slikara i vajara, velika i značajna kako po broju i ličnosti izlagača, tako i po broju izloženih radova. Izložba je izazvala ogromno interesovanje, ne samo kao kulturni događaj pod okupacijom, neobično važan za te dane, nego i zbog ličnosti izlagača - umetnika: Paje Jovanovića, Tome Rosandića, Dolinara, Milana Milovanovića, Ljube Ivanovića, Nedeljka Gvozdenovića i drugih. Otvaranju izložbe, pridajući joj naročiti značaj, prisustvovali su mitropolit Dositej, kao izaslanik Svetog sinoda, rektor Univerziteta dr Nikola Popović, dekan poljoprivrednog fakulteta dr Mihajlo Gradojević i drugi.
SHVARAJUĆI značaj umetnosti i njenog povoljnog delovanja na narodne mase, Nedićeva vlada nastoji da je razvije do mogućih granica, uz punu pomoć i podršku svih umetnika, poznatih talenata i novih snaga koje su se pojavile. Tako dolazi do čitavog niza izložbi u toku okupacije:
Juna 1942, posle izložbe na Kalemegdanu, otvara se umetnički salon na Obilićevom vencu, do Mažestika, septembra iste godine salon `Đura Jakšić` u Knez Mihailovoj ulici, novembra u Dečanskoj, zatim posebne izložne po nekoliko slikara itd.
Krajem septembra 1942. godine otvara se jesenja izložba na Kalemegdanu, sa većim brojem izlagača i radova, na kojoj Dragi Jovanović, pri otvaranju kaže `… novi duh koji sobom unosi nacionalsocijalistički rajh i u umetničku koncepciju … manifestuje se i na ovoj izložbi…`
Srpski umetnici ne samo da ne reaguju zbog povezivanja njihove umetnosti sa nacizmom, nego još intenzivnije rade: otvaraju u martu 1943. izložbu slikara iz zarobljeništva, u maju iste godine prolećnu izložbu, zatim jesenju i najzad prolećnu 1944, u januaru na kojoj se broj izlagača povećava za još jedanput, a isto tako i broj radova. Među njima su pored već pomenutih, još i ova poznata lica: Beta Vukanović, Uroš Predić, Marko Brežanin, čija je kći komunista, Ivan Tabaković, Zora Petrović, Nikola Graovac, Anton Huter, Glišić, pa čak i komunista Ante Abramović i drugi. Ukupno u toku okupacije izlagalo je preko stotinu umetnika, među kojima kao prvi oko dvadeset najboljih umetnika, čiju vrednost ni nova Jugoslavija ne potcenjuje, jer oni reprezentuju našu umetnost u 1946. godini na izložbi `Ulusa` i izložbi `Slikarstvo i vajarstvo naroda Jugoslavije u DžIDž i DžDž veku`, dakle u novim uslovima i shvatanjima značaja umetnosti.
UMETNIČKI život odvija se uporedo i u unutrašnjosti. Kragujevac je priredio takođe jednu ili dve izložbe.
I sama umetnička akademija u 1942. godini otpočinje sa radom: već u junu obavljeni su prijemni ispiti, a u jesen iste godine rade sva njena odeljenja, okupivši veliki broj nastavnika i slušalaca.
Isticati naročito značaj umetničkog života i rada u toku okupacije za Nedićev režim i porediti ga sa radom sovjetskih umetnika u toku rata, da bi se taj značaj pravilno ocenio, smatram da nije potrebno”, naveo je Božidar Bećarević, nekadašnji šef IV antikomunističkog odseka u izjavi, koju naziva i referatom, a koja je dopuna sa isleđivanja iz kancelarija Udbe za Srbiju. Na kraju svojih zapisa o držanju likovnih umetnika i vajara u okupiranom Beogradu, pa i porobljenoj Srbiji Bećarević na margini rukom zapisuje: ”Narodnooslobodilačka borba nije ih inspirisala u radu, niti interesovala.”

Apotekari
“APOTEKARI zauzimaju potpuno isti stav. Od oko 40 beogradskih vlasnika apoteka (i još toliko laboranata - apotekara) svega dve čine usluge partizanima: apoteka Blaže Todorovića, sa Voždovca, preko vlasnika lično, u neznatnom obimu i apoteka “Terazije”, preko pomoćnika izbeglice, više na materijalnoj osnovi, nego ideološki”, opisao je stav apotekara prema komunistima Božidar Bećarević.

Advokati
“ADVOKATI, na broju preko 300 samo u Beogradu, nisu dali NOP-u skoro ništa, izuzev one nekolicine koji su prišli od prvog dana - Ribar, Prodanović, Isaković, Rajko Jovanović - dakle sem ljudi koji su na razne načine još pre rata bili vezani za KPJ. Advokati Beograda i Srbije, uopšte neprijateljski su se odnosili prema Narodnooslobodilačkom partizanskom pokretu u ogromnoj većini, bilo potpunom aktivnošću, bilo pasivnošću, bilo prilaženjem Nediću ili Draži”, zapisao je Bećarević.
(NASTAVLjA SE)