Figura po Matošu

Piše: Zoran Aracki
"BIJAŠE visok, zdrav, lijep čovek `bez felera`... Rumen, rano sijed, sijerih očiju, brkat, duguljastih obraza, pravilnog, malo zavijenog nosa, krupnih obrva, visokog, bijelog čela. U govoru je `vrskao`; imao je poteži jezik. Krupan glas, sitni koraci, tip starog garsona, intelektualnog bećara. Samo gologlav u onoj bujnoj kao griva slobodnoj kosi, izdavaše se na prvi pogled artist i intelektualac."
Ovim rečima opisivao je Stevana Sremca (1855-1906), jednog od najpoznatijih srpskih književnih realista, njegov savremenik i prijatelj iz beogradskih dana Antun Gustav Matoš.
Njegov bliski prijatelj iz Niša - Kalča lovdžija, čiji je lik tako uspešno smestio u svoje najpoznatije delo "Ivkovu slavu", imao je nešto drugačiji opis:
"Obuka jedno kapuče, t`načko, jedne kratke pantalone - ličeše na ribu vretenarku."
Upravo između ova dva kontrasna opisa može da se smesti jedan poprilično bogati i raznovrsni život Stevana Sremca, rođenog pre tačno 150 godina, čoveka koji je ostavio neizbrisiv trag u srpskoj književnosti.
Rođen i odgajan u Bačkoj, u sredini koja je odisala gospodstvenošću, poprimio je mnoge od manira koji su odlikovali tadašnje evropejske sredine. Međutim, kako je zlatne godine svog života proveo na srpskom, tek oslobođenom, jugu nije uspeo da se odupre onoj iskonskoj lepoti starog načina života, već joj se u potpunosti prepustio i manirom vrsnog pripovedača pretopio je u svoje mnogobrojne pripovetke, od kojih su neke, "Ivkova slava", "Zona Zamfirova", i "Ibiš aga", i danas veoma aktuelne i rado primljene. Živeo je u burnim vremenima, a uzdisao za prošlošću.
Po rođenju Vojvođanin, iz Sente, Sremac je najveći deo svog života proveo u Srbiji. Najduže je živeo u Beogradu, gde je završio gimnaziju i Veliku školu na kojoj je diplomirao na istoriji (1878. god), potom je jedanaest godina proveo u Nišu i oko dve godine u Pirotu, da bi se vratio u Beograd 1892, i do smrti bio profesor gimnazije. U svojim delima prikazao je sve tri sredine u kojima je živeo: vojvođansku, nišku i beogradsko-srbijansku.
Formiran pod uticajem svog ujaka Jovana Đorđevića, pisca državne himne ondašnje Srbije "Bože pravde", istaknutog nacionalnog radnika, osnivača Narodnog pozorišta u Beogradu i konzervativnog političara, Sremac je bio izraziti tradicionalista, konzervativac i antidemokrata u politici, protivnik Svetozara Markovića i radikala, vatreni pristalica monarhije i režima kralja Milana. Sa simpatijama je pisao o pojavama, ljudima i običajima koji nose obeležje starinskog, patrijarhalnog.
Jovan Deretić u "Kratkoj istoriji srpske književnosti" tvrdi da je Sremac "takav život našao u malom svetu vojvođanskog sela, koji je s mnogo toplog humora i lirizma opisao u svom glavnom delu, romanu "Pop Ćira i pop Spira", da ga je "našao takođe u starobalkansko-orijentalnom ambijentu Niša iz prve decenije posle oslobođenja, onog Niša koji je obasjao svojim vedrim, lirskim humorom u delima "Ivkova slava", "Zona Zamfirova" i "Ibiš-aga". Moderna Srbija u koju su prodirali evropejski duh i zapadnjački način života bila mu je daleka, pa čak i mrska. Nju je prikazao u delima "Vukadin", "Luminacija na selu" i drugim. Sa simpatijama je gledao jedino na periferiju Beograda, na sitne trgovce i zanatlije o kojima je sa blagim humorom govorio u pripovetkama "Čiča Jordan", "Kir Geras", "Buri i Englezi" i drugim.
Svi se slažu da je Sremac bio izuzetno darovit posmatrač života i ljudi, njihovih navika i strasti, vrlina i mana. U književnosti se pojavio u vreme duhovnog i političkog previranja u zemlji, u vreme formiranja političkih stranaka i partijske borbe za vlast. U tom vrtlogu mnogi se nisu snašli, ali je Sremac došavši u novu sredinu, gde se međusobno bore staro i novo doba, posmatrao ljude i njihovu strasnu trku, i to sa velikim simpatijama preneo u svoja dela. U njegovoj blagoj duši stalno su se o prvenstvo otimali dobar Srbin i dobar čovek, a u radu dobar istoričar i dobar humorist.

ŽIVOT JE TEMA
SREMAC je veoma malo izmišljao. Njegovi su likovi i fabule pozajmljivani direktno iz života. Neki su naslikani toliko životno da su postali simbol, pojam i oličenje niza društvenih pojava i tipova.
- Što da izmišljam teme kada ih sam život u izobilju nudi, i ljude, kad ih posve dnevno posmatram po ulicama i kavanama - govorio je Sremac.

(Nastaviće se)