Puno srce - Sente

Piše: Zoran Aracki
STEVAN Sremac je svojim raskošnim perom podjednako proslavio i srpski sever i srpski jug. Rođen u Vojvodini na obali Tise, u Senti, sa podjednakim zanosom pisao je i o životu u Vojvodini, kao i o životu tek oslobođenog juga Srbije, a na kraju i o samoj prestonici - Beogradu.
U vreme rođenja Sremca 1855. godine Senta se kao i cela Vojvodina nalazila na teritoriji Austrougarske, ali je u ovoj maloj varoši građanske tradicije bilo dosta Srba, Mađara, Nemaca i nešto Jevreja. Svaka kuća u toj idiličnoj varoši priča je za sebe. Ovde je živelo mnogo ljudi koji su ostavili dubok trag u srpskoj kulturi, od Joce Vujića, najvećeg dobrotvora beogradskog univerziteta, preko Jovana Đorđevića, pisca srpske himne "Bože pravde", Evgenije Đeke Branovački, dobrotvora Matice srpske itd. Pa, ipak, Stevan Sremac je, svakako, jedan od najznamenitijih Senćana.
Sremčev bliski prijatelj i biograf profesor Mile Pavlović u literaturi poznat pod pseudonimom Mile Krpa portretiše Sentu 1938. godine (u biografskoj knjizi o Stevanu Sremcu) kao staru varoš "pre rimskog vladanja" okruženu salašima i ritovima... a drugi biograf Pavle Popović, akademik, navodi da je ona posredno opisana u Sremčevom romanu "Pop Ćira i pop Spira".
- U svom najboljem delu "Pop Ćira i pop Spira" - kaže akademik Popović - on (Sremac) se seća svog rodnog mesta, i Bačke uopšte, sa nežnošću. Pominje svaki čas Tisu na kojoj Senta leži, ili Tisapart, tj. kraj varoši pored Tise: oduševljava se bačkim narodnim pesmama: pominje i upravo opisuje Bačku i ako se pripovetka dešava u Banatu.
U Senti, gradu satkanom od kolorita različitih vera i kultura, rodio se Stevan Sremac 23. novembra 1855. godine (po starom kalendaru 11. novembra), oko 5 sati po podne, u dvorišnoj kući svojih roditelja. Njegov otac Avram Sremac bio je senćanski krojač skromnog porekla, a majka Ekaterina Katica iz ugledne srpske trgovačke porodice Filipa Ćorđevića, iz istog mesta.
Avram Sremac i Ekaterina Đorđević venčali su se u Senti 12. novembra 1853. godine, u pravoslavnom hramu svetog arhangela Mihaila, koji i danas postoji iako je od njegove izgradnje prošlo više od dva i po veka. Avram je tada imao 24 godine, a Ekaterina 19. Iz tog braka rodilo se troje muške dece: Stevan 1855, Jovan 1857. i Andrej 1858. godine. Braća su rano ostala bez roditelja. Majka im je umrla veoma mlada, s 24 leta (Stevan je tada imao tri godine), a 1867. godine, šest godina kasnije, umire im i otac. Dečaci su odrasli u dedinoj kući, a kako su brzo ostali i bez dede, brigu o njima preuzeo je ujak Jovan, koji se sa sestrom Martom 1868. godine preselio u Beograd.
Sremčev brat Jovan bio je dvorski limar, dok je mlađi Andrija postao krojač. On je otišao u Ameriku, postao imućan i živeo u gradu Vest Inglvud, u američkoj saveznoj državi Nju Džersi. Andrija je svom rodnom gradu Senti zaveštao 1938. godine 100.000 dinara radi osnivanja zadužbine za školovanje sirote dece, a takođe poklonio Srbskoj pravoslavnoj crkvenoj i školskoj obštini u Senti tri ordena Stevana Sremca, koji se danas čuvaju u senćanskoj biblioteci. Jovan Sremac je posle Stevanove smrti 1906. godine poklonio gradu Nišu i Narodnoj biblioteci njegovu vrednu ličnu biblioteku od skoro 1.000 knjiga.
Na severnom delu groblja u Senti nedavno su supružnici Teodora i Petar Terzić, istraživači zavičajne istorije, pronašli, sav zarastao u korov, spomenik koji je Andreja Sremac podigao svojoj majci. Posle nekoliko dana čišćenja, u čemu je pripomagao i lokalni grobar, i ponovnog klesanja imena pojavio se monument u punoj veličini. Na spomeniku je pored imena Katice Sremac i ostale familije zabeleženo da ga je podigao Andreja Sremac "građanin slobodne Amerike u Njujorku". Na tom spomeniku nema imena Stevanovog oca Avrama. Ta činjenica objašnjava se time da brak Avrama i Ekaterine nije bio baš najsrećniji. Ubrzo posle smrti Ekaterine, Avram se oženio Milicom Radivojević i 1861. godine sa njom dobio sina Vladimira.
Pretpostavlja se da je i Avram Sremac sahranjen na groblju u Senti, ali niko ne zna gde se nalazi njegov grob.

UŽIVAO U KOCKI
STEVANOV otac Avram voleo je kafanu i često u njoj ostajao do dugo u noć uživajući u pijankama i kocki na kojoj je obično gubio velike sume novca. Vremenom je postao grub prema ženi, pa su se iz njihove sobe poneki put čuli psovka i plač.
- Bio je lepo razvijen, sa vedrim, veselim očima i rumenim licem - opisao je svog oca Stevan Sremac. - Nosio se kako se nose nemeši i velika gospoda. Šešir malo naero, uvek obrijan i brci ufitiljeni. Sa nama se malo zanimao, iako nas je mnogo voleo... Kući je često kasno dolazio, zbog čega se, poneki put, čuli psovka i plač, ali se on na to nije obazirao...
(Nastaviće se)