Beg od zuluma

Piše: Miloš ĆOROVIĆ
JOŠ jedna enigma dugo je zaokupljala Mađare, gde je ono pravo mesto u koje su njihovi preci stigli s Arpadom na čelu između Dunava i Tise. Gde je ta središnja tačka - mesto koje nije samo geografski pojam, već i istorijski dragulj, ako se dokaže da je tu zagrebao kopitom Arpadov konj, a on, Arpad lično bacio koplje koje je nosio u svojoj desnici. Prošlo je više od milenijuma od Arpadovog dolaska i pošto je istorija nemoćna da sve dokaže i pokaže, pribeglo se legendi koja i danas živi i po kojoj je to mesto u panonskoj niziji na desnoj obali Tise, severno od grada Segedina.

Opustaser ili Stara puta, ime je naselja u čijem ataru osim spomenika Arpadu ništa drugo osobito ne izdvaja ovaj kraj od bilo kojeg drugog kraja panonske ravnice gde su se ugnezdili prethodnici mađarskog plemena. Koliko je u tom kraju bilo tada srpskih naselja istorija precizno nije zabeležila - važno je međutim, da su Srbi bežeći od Turaka već u 14. i 15. veku naseljavali upravo područje oko Segedina i idući dalje na sever dopirali sve do onog kraka Dunava koji graniči Mađarsku sa Slovačkom.

NICALA su naselja Srba svuda gde je zemlja bila ziratna i gde je rasla trava kojom se mogla hraniti stoka. Sve tako u povremenim i manjim seobama dok se nije pokrenula masa srpskog življa, predvođena patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem, najmanje 30.000 (a neki izvori tvrde čak i 40.000 duša), da bi se nastanilo u krajevima koja su im se učinila podesna za osnivanje novog života.

To je bila velika seoba pod sam kraj 17. veka kada su mnogobrojne grupacije sa područja Metohije, Kosova, Šumadije, Podrinja i Pomoravlja, kako to dosta verno prikazuje čuvena slika Paje Jovanovića, krenule u potrazi za novim staništem u najbezbednijem kraju dokle neće dopirati turski zulum od kojeg su tražili spasa.

Ta seoba krenula je 1690. godine u velikom talasu, da bi se usput osipala, počev od Segedina, pa pored Pečuja, Mohača, Sekešfehervara (Stonog Beograda), sve do Sentandreje, Egera, Estergona, Đera, Budima i Pešte. U traženju odgovarajućeg prebivališta ti naši preci lutali su od pustare do pustare. Te seobe kao da je sudbina upisala u večitu knjigu kretanja srpskog življa, što potvrđuje i malo poznati podatak da je nekoliko hiljada porodica pridošlih tokom vremena posle velike seobe pod Arsenijem Čarnojevićem (a posle Prvog svetskog rata i oslobođenja Srbije oko 1930. godine) počelo da se vraća u krajeve odakle su, kako su mislili, njihovi preci krenuli na sever.

Mnogi su se naselili u krajeve oko Ovčeg polja u Makedoniji, ali taj pohod nije uspeo. Pitomina oko Budima i Pešte učinila se mnogo pogodnijom za život, nego pusta i žedna polja u Makedoniji, pa je usledilo novo nastanjenje oko Sentandreje, Kalaza, Pomaza, Čobanca, zatim Kovina, Deske pored Segedina, Batanje na istočnoj strani Mađarske.

SVUGDE kud su pošli i gde su došli ostavljali su znamenja svog prisustva, ponajviše crkve kojima su davali imena svog starog kraja otkud su krenuli. U samoj Sentandreji, tokom dvadesetak godina, sagrađeno je sedam crkava čija su se kubeta uzdizala visoko nad lepim baroknim naseljem. U centru gradića stasala je Saborna beogradska crkva da bi pored nje kao sestrinske nikle Požarevačka, Ciprovačka, Opovačka i ostale. Godinama su te crkve služile svojim pravoslavnim vernicima, sve dok celina tih vernika nije počela da se osipa.

Od svega je danas ostalo stotinak duša, pa su i crkve počele da gube svoj značaj. Većina je ustupljena ili prodata drugim konfesijama, koje sada opslužuju svoje vernike.

Ni crkve, pa ni kamenje od čega su one bile sazidane u starom kraju, novodošli nisu mogli sobom da ponesu, ali su poneli običaje i onoliko ikona koliko im je snaga dopuštala. Ali su ti naši ljudi poneli sobom jednu svetinju do koje im je u novom kraju bilo jako stalo. Na jednom mestašcu uz samu reku Dunav, gde je bila mala crkva svetog Luke položene su mošti kneza Lazara, koje su sve do velike seobe počivale u manastiru Ravanici. Pesnik je taj prenos moštiju opisao kao "smireni roptaj suzotočivog kneza srpskog Lazara u vreme četrdesetodnevnog prtenja njegova od zadužbine Ravanice do nesuđenog prebivališta više Budima".
(Nastaviće se)