Država pala na ispitu

Piše: Pero Simić
JEDAN od najagilnijih saradnika Kluba, upravnik Saveza srpskih zemljoradničkih zadruga u Sarajevu Đorđe Perin, pod lupu je stavio celokupnu politiku jugoslovenskih vlasti u krajevima koji su od strane okupacije oslobođeni tek u Prvom svetskom ratu. Najviše im je zamerio što su zemlju u novooslobođenim krajevima ”dobijali ne samo seljaci već i građani i činovnici, pa čak i ministri”, što se efekti kolonizacije uopšte ne prate, što je postignut samo
”izvjestan uspjeh”, a ”već smo raspoloživu zemlju razdjelili”. Žalio je i što je u novoj državi ”jugoslovenstvo potislo srpstvo” i što ”smo ponajjače sredstvo nacionalizovanja - školu - ispustili iz naših ruku”.
U svom poverljivom predavanju, održanom članovima Srpskog kulturnog kluba 16. juna 1937., on je jetko govorio:
- Šta smo kolonizacijom postigli u Vojvodini i Južnoj Srbiji, mi ni do danas ne znamo. Zvanično niđe nijesu saopšteni rezultati dosadašnjeg rada, a to držimo za rđav znak, jer da je bilo većih rezultata, znalo bi se sigurno.
Ni izjave zvaničnika, rekao je on, ne govore mnogo:
- U ekspozeu g. ministra poljoprivrede (Svetozara Stankovića) na sjednici
Narodne Skupštine od 6. marta 1937. iznešeno je da je ”u Južnoj Srbiji od 1919. do 1936. podmireno zemljom 34.528 agrarnih subjekata - kolonista, dobrovoljaca, domorodaca i drugih agrarnih interesenata - a u sjevernim krajevima do sada je kolonizirano 31.700 porodica, od kojih je 19.448 dobrovoljaca”.
- Iz ovog ekspozea - kaže Perin - ne možemo ništa tačno saznati o
kolonizaciji, jer su izmiješani naseljenici sa domaćim elementom koji je primio zemlju.
PO njegovom mišljenju ”glavni razlog malom uspehu nije u tome što je kolonizacija rđavo provođena, već što se samom kolonizacijom i u srednje naseljenim krajevima ne može mnogo postići”.
Kritika jugoslovenskog režima koju je na tribini SKK izgovarao ovaj čovek bila je rezolutna: ”Pravo oslobođenje u Vojvodini iza rata bilo je za Nijemce... Od dolaska Madžara iz Azije, pa za hiljadu godina nije izašlo u Vojvodini toliko književnih i naučnih djela na madžarskom jeziku, koliko za ovih 15 godina. Oni imaju četiri dnevna lista, Nijemci dva, a mi samo jedan. Madžari i Nijemci imaju 60 nedjeljnih ili polunedjeljnih listova, a jugosloveni 20, pa i ti većinom ne izlaze redovno.”
I njegov zaključak je bio pun srdžbe: ”Prema njima (Nemcima i Mađarima) naš narod mjesto da stoji u stavu osloboditelja, u svakom je pogledu u gorem položaju od njih. Kao i u drugim krajevima i u Vojvodini smo nacionalno pometeni i klonuli poslije oslobođenja... Po manjinskim
opštinama Srbi i ostali Sloveni i danas se osjećaju ostavljeni i potčinjeni kao i prije rata.”
Desetak meseci kasnije, 4. aprila 1938., inženjer Orestija Krstić je na predavanju u Srpskom kulturnom klubu oštro kritikovao državni aparat Jugoslavije koji je svojevremeno dozvolio ”pojedincima da kupuju čitava turska sela”, a da ”palanačke banke” naplaćuju seljacima ”50-60% na zajmove koje su uzimali da bi otkupili zemlju od Arnauta”, a ”te iste banke su dobijale kredite od Narodne banke sa
pet-šest posto interesa”.
ŠEST godina, krajem 1944, Vaso Čubrilović je u jednom dokumentu, upućenom novim komunističkim vlastima, tvrdio da je Jugoslavija između dva svetska rata
”potrošila milijardu dinara” za popravljanje etničke slike slovenskog življa u Vojvodini, Južnoj Srbiji i na Kosovu i Metohiji, a da su rezultati bili veoma slabi: u Vojvodini je etnički sastav stanovništva pomeren samo ”za nekoliko procenata”, a ”Arnauti su od 1918. godine do 1938. godine porasli više prirodnim priraštajem, nego što smo naselili kolonista”.
Sličan učinak je bio i u drugim delovima istorijskih srpskih oblasti. Kao što u tursko doba nijedan put nije presecao turski koridor preko Raške, odnosno Sandžaka, i povezivao Srbiju i Crnu Goru, tako je bilo i ostalo i dvadesetak godina od ujedinjenja Srbije i Crne Gore i stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
U Srpskom kulturnom klubu je tim povodom 1937. održano i jedno predavanje iz koga se vidi kako su o tom problemu svojevremeno razgovarali dugogodišnji predsednik srpske vlade Nikola Pašić i pljevaljski poslanik Derviš
Šećerkadić.
Pašić je pitao: ”Kako je stanje u Vašem srezu?”
Šećerkadić je odgovorio: ”Nikakvo. Mi želesmo da se oslobodimo i ujedinimo sa Srbijom i Crnom Gorom.”
Pašić: ”Zar se nismo ujedinili?”
Šećerkadić: ”Oslobodili se jesmo i dobili smo mesto turskog načelnika i turskih pisara, srpskog načelnika i srpske pisare, a ujedinjenje, kako da Vam kažem, kod nas se smatra kad dve ili tri stvari postanu jedno; a mi nemamo nigde puta te nam ne dolaze ni Crnogorci ni Srbijanci, niti se mešamo i ne oseća se nikakva promena u tom pogledu, već utoliko što imamo to nekoliko činovnika.”


NEMCI I MAĐARI

- UOČI Prvog svetskog rata Nijemci su - isticao je Đorđe Perin - u
Vojvodini vrlo slabo stajali. Mađari im nisu dopuštali nikakav nacionalni život, već su ih pretapali, a Nijemci nijesu imali ni svojih škola, ni novina i drugih nacionalnih ustanova.
- Od oslobođenja Vojvodine Nijemci se nesmetano razvijaju i kulturno i
privredno podižu. Njihove ustanove su najjače. Šta može jedan narod učiniti za kratko vrijeme, najbolji je primjer njihovo zadrugarstvo, koga prije rata nijesu imali, a danas je već na prvom mjestu.

(Nastaviće se)