Pesma nad pesmama

Piše: dr Zorica TOMIĆ
JOŠ su posvećenici Cererinog kulta (rimsko božanstvo plodnosti) smatrali poljubac znakom međusobne složenosti, podređivanja, poštovanja i ljubavi prema ovoj boginji plodnosti i useva, gestom koji je predstavljao simboličku formu njihovog duhovnog zajedništva. U istom smislu i sveti Pavle u Poslanici Rimljanima preporučuje hrišćanima poljubac kao znak zajedništva: "Pozdravite jedan drugog svetim poljupcem! Pozdravljaju vas sve Hristove crkve". Tako je još kod hrišćana poljubac postao neka vrsta društvene obaveze, a Inoćentije I obogatio je običaj tako što je u praksu uveo pravilo da se poljubi metalna pločica (Padž). Nju je prvo ljubio onaj koji je izvodio crkveni obred govoreći Padž tecum i pružao je drugima na celivanje. Pločica će ostati i kasnije u upotrebi pod nazivom Patena, i predstavljaće jednu od prvih relikvija koje se izlažu poštovanju vernika.
Kao simbol uzajamnog sjedinjenja, zajedništva i pristanka, poljubac je od najdavnijih vremena imao prevashodno duhovnu dimenziju značenja. Jedno od prvih mističkih tumačenja poljupca nalazi se u Zoharu, u kojem se počev od Pesme nad pesmama i stiha "Poljubi me poljupcem usta svojih" tumači pojam božanskog poljupca.
U OVOJ interpretaciji poljubac predstavlja pristajanje duha uz duh, najpre zato što su usta, kao telesni organ za ljubljenje, ishodište i izvor duha, ali su oni glavni medijator preko kojeg se duh obznanjuje. Otuda je i ljubavni poljubac shvatan kao čin nerazdvojnog sjedinjavanja duha jednog sa duhom drugog ljubavnika.
Rabinsko tumačenje poljupca izražava uverenje prema kojem su neki pravednici, poput Mojsija, bili pošteđeni samrtne agonije, napustivši ovozemaljski svet u ekstatičkom zanosu božjeg poljupca, odnosno u stvarnom i konačnom sjedinjenju sa samim Bogom.
Različiti interpretatori Pesme nad pesmama, poput Gijoma de Sent Tijerija ili Bernara de Klervoa, poljubac tumače kao znak jedinstva sa samom suštinom Boga. Budući da i sam Sveti duh proizlazi iz poljupca Oca i Sina, on predstavlja utelovljenje principa ljubavi. To je susret reči i ljudske prirode, spoj duše i Boga koji će se zbiti u večnosti. Poljubac je u ovom smislu interpretiran kao duhovno sjedinjenje jedino dostojno duše verenice. Duh je "poljubac ustiju što ga izmenjuju Otac i Sin, uzajamni poljubac jednakoga sa jednakim i samo njima namenjen".
Poljubac Svetog duha, onaj koji predstavlja samo repliku poljupca Trojstva, nije i ne može biti poljubac ustima, već predstavlja poljubac poljupca, to je oponašanje božje volje u čoveku, one ljubavi koju zapravo Bog ima za sebe samog, a replicira ga u odnosu prema čoveku. Prema svetom Bernaru, čovek se nalazi usred poljupca i zagrljaja Oca i Sina, a taj susret nije ništa drugo nego Duh sveti. Jedinstvo čoveka i Boga u ovom smislu obogotvorava se u činu svetog poljupca.
Simboličko značenje poljupca u kojem su istaknute razlike između onoga koji ga daje i onoga koji ga prima, osim aspekta poštovanja, sadrži i aspekt potčinjavanja. Nekada su se ljubile noge ili kolena kraljeva, sudija ili ljudi koji su uživali svetački ugled. Ropski poljupci, kao znak potčinjavanja i kao društvveni itual subordinacije, u prošlosti su se izvodili tako što bi podanik prstima dodirnuo svoje usne uz istovremeno ponizno klanjanje osobi kojoj se izražava poštovanje. To je dovelo do ljubljenja rubova odeće, stopala ili čak i tla pored nogu velikodostojnika. Takvi ponižavajući poljupci danas su retki, a izuzetak je papin poljubac u tle kada dođe u neku novu zemlju. Tim činom papa pokazuje svoju ličnu poniznost u odnosu na sjaj ili moć svog položaja.
(Nastaviće se)