Gorak ukus humora

Piše: Miodrag Mija Ilić
KAO vodeća zvezda ovog pozorišta, u jesen 1942, pojavljuje se slavna Žanka Stokić, koja će sa partnerima - Acom Cvetkovićem i Jovanom Tanićem, kao dominantnim nosiocima repertoara, oduševljavati gledaoce u nekolikim programima, a najviše u komediji “Tetka iz provincije”. Pozorište se uskoro podelilo na dve trupe, kako bi paralelno igralo u Beogradu i na gostovanjima. Jednu trupu, pod imenom Humorističko pozorište Udruženja glumaca, vodio je Tanić. A drugu - “Veseljaci” - Aca Cvetković, koji je okupio takva imena kao što su Žanka Stokić, Milica Bošnjaković, Branko Belić, Žarko Mitrović, Aca Đorđević, Stanko Buhanac, Mila Ercegović, Dobrila Ginić, Vera Petrić i dr. Spojene ponovo, trupe su nastavile s radom u bioskopu “Morava” u Sarajevskoj ulici, ostvarivši premijeru satirične komedije “Ženidba Pavla Alamunje” iz pera Slavomira Nastasijevića, u režiji Jovana Tanića.
Tokom rata redovno je radilo Srpsko narodno pozorište kod Kneževog spomenika, koje je izdavalo mesečnik “Srpska scena”. Objavljeni tekstovi svedoče o intenzivnoj produkciji u Drami, Operi i Baletu, ali i o duhu “nove Srbije” koji je, po volji Nedićevih vlasti i intencijama okupatora, provejavao zgradom kod Kneževog spomenika. O zbivanjima u Narodnom pozorištu govorićemo kasnije. Pre toga pomenimo još neke ansamble koji su učinili da beogradski pozorišni život u godinama Drugog svetskog rata bude zaista bogat po količini prikazanih predstava, premda ne i po umetničkom kvalitetu.

Osim Narodnog, Umetničkog i Srpskog satiričnog pozorišta, svake večeri dizala se zavesa u pozorištu “Srbozar” streljanog glumca-upravnika Ljube Vasiljevića, koje je bilo deo Srpske zajednice rada, zatim u Srpskom savremenom pozorištu, Srpskom dečjem pozorištu, Pozorištu mladih, Akademskom pozorištu, Dramskom studiju Nacionalne službe za obnovu Srbije, Pozorištu Udruženja glumaca Srbije, “Centrali za humor”, Dramskoj trupi Crvenog krsta, u malim privatnim pozorištima i kabareima... Šta su prikazivala sva ova pozorišta? Posetioci obnovljenog Beogradskog akademskog pozorišta, koje su još 1922. osnovali glumac i reditelj Mata Milošević i upravnik Miodrag Penčić Poljanski, gledali su pod okupacijom poetsku dramu “Kraljeva jesen” Milutina Bojića, komedije “Srećni dani” Kloda Andrea Pižea, “Laža i paralaža” J. S. Popovića i “Hvalisavi vojnik” Tita Makcija Plauta. U ovim predstavama igrali su mladi glumci - Sonja Aradski, Branko Pavlović, Olivera Đorđević, Rade Marković, Mihajlo Paskaljević, Severin Bijelić..
I dok u oglasima čitamo ponude kao “Sve kupujemo što imate da prodate, plaćamo najviše, na poziv dolazimo, 'Merkur’, Zeleni venac 10”, dotle privid normalnog života daje i Pozorište Udruženja glumaca Srbije, koje prikazuje popularne “narodske” komade: “Kaplar Miloje”, “Pečalbari”, “Zona Zamfirova”, “Dve sirotice”, “Nesuđeni zetovi”, “Devojačka kletva”, “Koštana”, “Ivkova slava”, “Podvala”, “Dva cvancika”, ”Seoska lola”.
Uopšte, očigledno je da su međuratni duh boemije i optimističkog humora, kafanski šeretluk i uživanje u srpskom folkloru, dobili puni kontinuitet u bujnom pozorišnom životu pod okupacijom, koji je bio svojevrstan paradoks u vremenu opšteg jada i užasa. Omiljeni međuratni repertoar bio je sada začinjen skečevima i humorističkim numerama, smehom na račun kolektivne narodne muke, satiričnim žaokama usmerenim prema saveznicima koji su ostavili Srbiju na cedilu, i prema “šumskim ljudima”, nekim tamo partizanima, propagandno prikazanim kao krvoločna horda bandita koja, gazeđi svetinje, širi laži o narodnom boljitku i seje smrt.
U bioskopima su prikazivani savremeni i nešto stariji nemački filmovi, sa Marikom Rek, Ilze Verner, Kristinom Zederbaum, Zarom Leander, Harijem Borom i drugim onda popularnim zvezdama, od kojih su neke dolazile u Beograd da bi održale koncert za nemačku vojsku, a katkad i za građane srpske prestonice. Izuzetno veliku gledanost imao je film “Zlatan grad”, snimljen po drami “Gigant” Riharda Bilingera, sa Kristinom Zederbaum i Paulom Klingerom u glavnim ulogama. A isto tako i dve filmske komedije - “Sedam godina sreće” i “Sedam godina nesreće”, u kojima su igrali Hans Mozer i Teo Lingen, neka vrsta nemačkog pandana popularnom holivudskom paru Stan Lorel - Oliver Hardi.
Pre prikazivanja filmova, u žurnalima nemačke filmske propagandne industrije, gledaocima su servirane storije o pobedama Vermahta, o Firerovim susretima i raznim proslavama Rajha, a vrlo često i kratki animirani filmovi sa prikazima “crvene napasti” u zastrašujućem obličju: ljudi zverskog pogleda sa okrvavljenim noževima pretili bi nezaštićenoj nejači... Pohlepni Jevrejin, sa kukastim nosem i kandžama umesto prstiju, takozvani Ujka Sam, sa cilindrom načinjenim od američke zastave, pada pod udarom krepkog i naočitog vojnika Vermahta, koji se bori protiv plutokratske truleži Zapada...
(Nastaviće se)