Presuda bez suda!

Kako su se osećali oni koji su svoj talenat stavili u službu efemerne okupatorske politike? Daroviti tenor Beogradske opere Slobodan Malbaški posle uspeha na premijeri Veberovog “Čarobnog strelca”, prebegao je u partizane i hrabro poginuo u borbama s okupatorom. Da su i glumci počeli da osećaju izvesnu nelagodnost, možda i bojazan, dovoljno govori podatak da su se u proleće 1944. Jovan Tanić i Ljuba Vasiljević, ali i još neki (Aca Cvetković?), priključili partizanskim jedinicama. Njihov pokušaj da isprave ono što se neće dopasti oslobodiocima, usledio je suviše kasno. Kao što je poznato, obojica su bila uhapšena i pogubljena, čini se bez suđenja i obeleženog groba. Koliko god oni snosili moralnu krivicu, toliko isto su postupci njihovih egzekutora bili drastični i surovi.
Da je Narodno pozorište u Beogradu, u očima okupatora, imalo izuzetan značaj za ostvarivanje uticaja na narod, može se lako zaključiti po tome što se već u aprilu 1941. pristupilo obnavljanju razorene zgrade. U junu 1942. potpuno opravljena, proširena i tehnički modernizovana zgrada primila je izvođače i publiku, koji su se dotle sretali u dvorani Manježa na Cvetnom trgu. Iz priloga objavljenih u časopisu “Srpska scena”, koji je Pozorište marljivo izdavalo od jeseni 1941. do proleća 1944, vidi se da su nemačke vojne vlasti budno pratile zbivanja u Kući kod spomenika. Časopis sa neverovatnom akribijom prati premijere u nemačkim gradovima, godišnjice nemačkih dramatičara i pozorišnih kuća, operske i druge festivale, posvećujući posebnu pažnju germanskim klasicima, kao što su Gete, Šiler, Fon Klajst, Lesing, Hauptman, Grilparcer, njihovim delima i teoretskoj misli.
Jedna od važnih ličnosti, čiji je rad redovno praćen, bio je veliki nemački reditelj i glumac Gustav Grindgens, dominantna figura Rajnhartovog Dojčes teatra u Berlinu, čija je tragična sudbina poslužila književniku Klausu Manu da napiše roman “Mefisto” o umetniku koji tumači lik Geteovog Fausta, da bi i u životu “prodao dušu đavolu” tako što je pristao da zarad karijere prihvati dužnost Hitlerovog generalnog intendanta svih nemačkih pozorišta.
I u istoimenom filmu, snimljenom prema pomenutom romanu, veliki mađarski reditelj Ištvan Sabo pokazao je moralni pad umetnika, razapetog između ničeovske težnje ka moći i ljudske savesti. U “Srpskoj sceni” čitamo kako je Grindgens “priredio u Kopenhagenu recitaciono veče”, kako je blistao na sceni kao Orest u Geteovoj “Ifigeniji”, upoznajemo se sa njegovim teoretskim razmatranjima umetnosti teatra, saznajemo da je režirajući “Fausta" uspeo da “delu utisne obeležje našeg doba” u tolikoj meri da bi i sam Gete rekao: “Gospodin Grindgens je nadmašio moju vlastitu predstavu!"
U jednom od prvih brojeva “Srpske scene” preštampan je članak “Smernice novog pozorišnog rada”, objavljen u listu “Donaucajtung" 7. decembra 1941, u kome, između ostalog, čitamo: “Nemačke vojne vlasti, na čelu s pukovnikom g. Fon Kajzenbergom, čovekom fine umetničke kulture, ukazuju izuzetnu pažnju obnovi srpske pozorišne kulture. U ovom smeru naročito je velika i dragocena aktivnost g. dr Hansa Kremera, zonderfirera iz Propagandaabtajlunga S, koji je kao pozorišni stručnjak po profesiji, živahno zainteresovan za rad i napredak prve operske umetničke ustanove... Tendencije nove uprave manifestuju se naročito u repertoarskoj politici koja treba da produbi nemačko-srpske kulturne odnose.”
Sudeći po repertoaru, koji je bio eklektički koncipiran, na prvi pogled ne bi se moglo nešto zameriti eksponentima okupatorskog režima koji su činili novu upravu - upravniku Jovanu Popoviću, direktoru Drame Borivoju Jevtiću, direktoru Opere Svetomiru Nastasijeviću, šefu Baleta Velizaru Gođevcu i generalnom sekretaru Nikoli Trajkoviću.
U Operi je bio zastupljen veliki deo takozvanog gvozdenog repertoara, sa standardnim naslovima “Toska”, “Boemi”, “Trubadur”, “Rigoleto”, “Pajaci”, “Aida”, “Lučija od Lamermura”, “Fidelio”, “Čarobni strelac”, “Otmica iz Saraja”, “Kavalerija rustikana”, “Ukleti Holanđanin”…
Balet je imao na repertoaru predstave: “Svita” Maksa Regera, “Karneval” Šumana, “U dolini Morave” Nastasijevića, “Kopelija” Deliba, “Poziv na igru” Vebera, “Trorogi šešir” De Falje, “Žizela” Adama, “Volšebni dućan” Rosinija, “Silfide” Šopena, ”Ohridska legenda” S. Hristića...
Nastupala su najveća imena naše operske i baletske scene, umetnički stasala uoči Drugog svetskog rata na bogatom iskustvu Evrope. Članovi Opere bili su: Vladeta Popović, Žarko Cvejić, Stanoje Janković, Aleksandar Marinković, Branko Pivnički, Slobodan Malbaški, Pavle Holotkov, Nikola Cvejić, Jovan Stefanović Kursula, Aleksandar Trifunović, Krsta Ivić, Petar Obradović, Anita Mezetova, Evgenija Pinterović, Bahrija Nuri-Hadžić, Zdenka Zikova, Anita Mezetova, Melanija Bugarinović, Katica Jovanović, Dara Stojaković, Zlata Đunđenac, Divna Radić, Vukica Ilić... Baletski igrači: Nataša Bošković, Danica Živanović, Vera Kostić, Nada Aranđelović, Anica Prelić, Ira Vasiljeva, Jelena Korbe, Rut Niderbaher, Ljilja Kolesnikova, Tilka Jezeršek, Smilja Torbica, Radivoje Krstić, Anatolij Žukovski, Vladimir Lebedev, Miloš Ristić, Slavko Eržen, Nikolaj Tarnovski, Aleksandar Dobrohotov, Emanuel...

(Nastaviće se)