“Bjelaši” brane Cetinje

KRHKE temelje nove jugoslovenske države - Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca već u prvim danima njenog postojanja počeli su potresati dramatični događaji koji su ukazivali da gromoglasno proklamovana ideja jugoslovenskog zajedništva nije u svim nacionalnim sredinama rado prihvaćena. Iz Hrvatske su u Beograd počele stizati veoma zabrinjavajuće, a očekivane vesti da jedan deo stanovništva tih nekada austrougarskih oblasti sa nepoverenjem, pa čak i sa mržnjom gleda na svoje političare koji su 1. decembra 1918. godine potpisali akt o ujedinjenju sa Srbijom.
Jugoslovenske političare, međutim, mnogo su više iznenadili novinski i policijski izveštaji koji su upozoravali da se u Crnoj Gori priprema oružana pobuna i da su pristalice kralja Nikole Petrovića Njegoša i protivnici ujedinjenja, takozvani “zelenaši” opkolili Cetinje, Nikšić, Virpazar i Rijeku Crnojevića, što je sve ukazivalo na mogućnost izbijanja građanskog rata i to na području gde se to najmanje očekivalo.

Nije - nego

Prema pouzdanim informacijama na čelu pobune stajao je Jovan Plamenac, nekadašnji crnogorski ministar unutrašnjih poslova i jedan od najpoverljivijih ljudi kralja Nikole (prema tvrđenjima nekih istoričara taj čovek je bio veoma sumnjivog morala: za vreme Prvog svetskog rata bio je savetnik okupatorskog guvernera Crne Gore, a za vreme Drugog svetskog rata je streljan pod optužbom da je bio izdajnik).
Pobunjenici koji su sebe ustašama (ustanicima) tražili su da s stavi van snage rezolucija Podgoričke skupštine od 15. novembra 1918. godine u kojoj se zahtevalo:
“1. Da se kralj Nikola Prvi Petrović Njegoš i njegova dinastija zbaci sa crnogorskog prestola;
2. Da se Crna Gora sa bratskom Srbijom ujedini u jednu jedinu državu pod dinastijom Karađorđevića, te tako ujedinjene stupe u zajedničku otadžbinu našeg troimenog naroda Srba, Hrvata i Slovenaca;
Najkritičnija situacija, izazvana ovom pobunom, bila je na Cetinju, jer se u okolnim selima okupilo oko 1.000 naoružanih ustanika na čelu sa kapetanom Krstom Popovićem. Crnogorsku prestonicu je branilo oko 900 “bjelaša” (pristalica ujedinjenja), kao i jedinice žandarmerije i vojske.
Kapetan Popović je iz svog štaba u selu Bajice uputio ultimativno pismo Izvršnom narodnom odboru (privremenoj vladi Crne Gore) u kojem se, između ostalog, kaže: “Skupština održana u Podgorici sazvana je protivu ustavnih odredaba naše zemlje, a najviše protivu volje apsolutne većine Crnogorskog naroda, što je dalo povoda da se protiv skupštinske odluke, kojoj ste vi izvršni organ - digne opšti ustanak u Crnoj Gori”.
Interesantno je da se većina “zelenaša” nije borila protiv ujedinjenja, nego protiv načina na koje je ono sprovedeno. Oni su, zapravo, bili protiv ujedinjenja samo sa Srbijom, a za ulazak Crne Gore u jugoslovensku državu ravnopravno sa Hrvatima i Slovencima. To se vidi iz prve tačke ultimativnog pisma u kojoj se kaže: “Mi smo svi složni da Crna Gora uđe punopravna sa ostalim pokrajinama u jednu veliku Jugoslovensku državu, bez ikakvih unutrašnjih političkih granica”.
U pismu Krste Popovića izraženo je i nezadovoljstvo pobunjenika postupcima vojske i policije koji mogu, kako se kaže, “dovesti do prolivanja bratske krvi”.
Komandant jugoslovenske vojske u Crnoj Gori general Dragutin Milutinović, ocenivši da je situacija postala krajnje kritična, a ne postupajući po naređenju svoje Vrhovne komande u kojem je izričito rečeno da se sa “pobunjenicima postupa pažljivo i pomirljivo” uputio je u pobunjenički štab pismo ovakve sadržine: “Volja sam primiti četiri do šest oficira od Vaše strane, da budu u mome štabu, koje ću tretirati kao svoje oficire, a koji će mu ukazati na sve nepravilnosti policijskih vlasti i ja sam voljan da ih uklonim... a krivce da kaznim”.

Kralj diriguje

Molbe i razumni zahtevi vlasti i vojske da se “stišaju strasti” nisu pomogli i pobunjenici su na pravoslavni Božić, 7. januara 1919. godine sa svojim odredima napali Cetinje )zato se ova akcija u istoriografiji naziva “Božićna pobuna” ili “Cetinjski ustanak”).
“Bjelaši” koji su branili Cetinje, potpomognuti od vojske i žandarmerije pružili su snažan otpor i tom prilikom pala je i prva žrtva - poginuo je jedan od vođa “zelenaša” kapetan Đuro Drašković. Nažalost, on nije bio jedini: prema nepotpunim istorijskim izvorima poginulo je 16. branilaca crnogorske prestonice, dok je među pobunjenicima bilo 54 ranjenih.
Pogibija Draškovića i bekstvo iz Crne Gore organizatora “Cetinjskog ustanka” Jovana Plamenca, obeshrabrili su pobunjenike i oni su položili oružje, a većina ih se vratila svojim kućama”.
Prema pouzdanim istorijskim podacima konce “Božićne pobune” vukao je iz svog sedišta u Francuskoj izbegli i detronizovani monarh - kralj Nikola i njegovi najverniji saradnici. U tome su mu izdašno pomagali italijanska vlada i vojska, kao i njegova ćerka - apeninska kraljica Jelena.
(Nastaviće se)