Nemci minirali ceo grad

 NEMAČKA komanda je pripremila Beograd za odbranu na taj način što su bila izgrađena dva odbrambena pojasa, spoljni i unutrašnji. Spoljni odbrambeni pojas obuhvatao je Beograd u vidu polukruga od oko 30. km koji je bio oslonjen na Savu i Dunav i protezao se od Ostružnice preko Žarkova, Kneževca, Kijeva i spuštao se na Topčidersku reku obuhvatajući sela Resnik i Pinosavu pa dalje ispod Avale potokom Zavojnice do njegovog ušća u Dunav kod Vinče. Unutrašnji odbrambeni pojas protezao se periferijom Beograda u dužini oko 20. km sa najjače utvrđenim rejonima na Čukarici, Banovom brdu, Košutnjaku, Topčideru, Dedinju, Banjičkom visu i Velikom Vračaru.

Nemačke puške

Od Save na zapadu do Dunava na jugoistoku iskopani su streljački i protivtenkovski rovovi, čiji su prilazi bili zaštićeni artiljerijskom i minobacačkom vatrom. Osim toga, pored ulaza u grad bili su rasporedili mitraljeska gnezda i vatrene položaje protivtenkovske artiljerije. Ispred njih su bila postavljena minska polja, posebno protivtenkovske mine na putevima koji iz Smedereva, Mladenovca i Obrenovca vode u Beograd.
Grad je bio iznutra miniran. Osim stambenih zgrada za rušenje su bili pripremljeni svi važniji komunalni i drugi javni objekti: upravno-administrativne zgrade, vodovodna i kanalizaciona mreža, pošta, električna centrala, radio stanica, kalemegdanska tvrđava, savsko pristanište, savski most, železnička stanica i spomenici. Pored specijalnog odreda za rušenje postojao je niz drugih inženjerskih grupa za miniranje i rušenje. Odred za rušenje imao je jednog oficira i 29. vojnika i podoficira neposredno potčinjenih načelniku štaba inženjerije štaba Armijske grupe „Srbija“ kojom je komandovao general Felber. Jedna takva grupa je u Ulici kralja Aleksandra sa dva kamiona eksploziva uništila mlin ’Avala’ a druga tokom borbi u Vasinoj ulici br. 22 zatvorila je podrum u kome se bilo sklonilo oko 20. građana, minirala zgradu i pobila sve ljude koji su se tu zatekli.
Kvislinške vojne formacije vlade Milana Nedića Srpska državna i Granična straža su bile u rasulu. Nedić se sastao sa Dražom Mihailovićem u Ražani kod Kosjerića 12. i 13. avgusta 1944. i na tom sastanku su se dogovrili da objedine svoje snage u tzv. nacionalni front u kome bi glavnu ulogu igrao Mihailović, koji je od Nedića zahtevao da mu obezbedi 100 000. miliona dinara i da se kod Nemaca zauzme da se dobije 50. 000. pušaka. Iako su nemački komandanti u Srbiji bili tome skloni Hitler nije odobrio isporuku pušaka, sumnjajući da bi se to oružje moglo okrenuti protiv nemačkih vojnika. Ipak je feldmaršal fon Vajks dodelio četnicima 11000 pušaka zaplenjenih od jugoslovenske vojske. Međutim, najpre se kraljevska vlada odrekla Mihailovića, zatim je kralj Petar II, 25. avgusta potpisao ukaz o raspuštanju čeničke Vrhovne komande a 29. istog meseca razrešio Dražu Mihailovića dužnosti načelnika štaba Jugoslovenske vojske u otadžbini.
Ne obazirući se na to Mihailović je 1. septembra proglasio mobilizaciju a beogradskoj četničkoj komandi je naredio da izvrši pripreme za „opštu akciju“ pod kojom je podrazumevao pripreme za preuzimanje vlasti u Beogradu posle povlačenja Nemaca. Istovremeno naredio je komandantu Srpske državne straže da izvrši koncetraciju svojih jedinica u rejonu Beograda. Usled ofanzivnih operacija jedinica NOVJ u Srbiji propali su svi ovi četnički planovi a kralj Petar je poslao poruku 12. septembra jedinicima Jugoslovenske vojske u otadžbini da se stave pod komandu maršala Tita. U izgubljenoj situaciji Mihailović je bio prinuđen da se sa oko 15000 četnika povuče u istočnu Bosnu 21. septembra.

Nedić razvlašćen

NediĆ je ostao u Beogradu gde mu je 1. septembra saopšteno u nemačkoj komandi jugoistoka da se Srbija zbog novonastale situacije na frontovima po naređenju nemačke Vrhovne komande uključuje u operativnu zonu i da treba da prestanu sve funkcije „Vlade narodnog spasa“, koje su faktički prestale 1. oktobra, kada mu je nemačka komanda jugoistoka saopštila da Nemci moraju da organizuju odbranu Beograda i da se njegova vlada pripremi za evakuaciju. Već 3. oktobra general Felber je Beograd proglasio operativnim područjem i sve funkcije Nedićeve vlade preuzele su okupatorske vlasti. Nedićeva vlada napustila je Beograd 6. oktobra vozom do Beča a Ljotićev Srpski dobrovoljački korpus povukao se u Slovenačko primorje.
Četnički pokret je još dok je Mihailović bio u Srbiji pokušao da uspostavi kontakte sa jedinicama Crvene armije. Najpre je iz istočne Srbije pukovnik Velimir Piletić stigao 10. septembra u Krajovu da uspostavi vezu sa štabovima Crvene armije ali je bio uhapšen i posle nekoliko godina pojavio se kao ađutant kralja Petra u Parizu. Da ostvare borbenu saradnju sa sovjetskim jedinicama još su pokušala dva četnička komandanta. Dragutin Keserović je učestvovao sa svojim četnicima u sadejstvu sa jedinicama Crvene armije u oslobođenju Kruševca i Predrag Raković u borbama oko Čačka. Na protest područnih komandanata NOVJ jedinice Crvene armije prekinule su ovu saradnju i preostale četničke jedinice u Srbiji bile su prinuđene da se povuku u Sandžak.
Iako se dosta znalo o rasporedu nemačih snaga u Beogradu i o utvrđenjima kao i osnovi plana za odbranu vojnog zapovednika jugoistoka generala Felbera, štab Prve armijske grupe pred početak beogradske operacije odlučio je da u Beograd pošalje svog oficira obaveštajca sa radio stanicom. On je trebalo da detaljnije izveštava štab o situaciji u gradu. Izbor je pao na načelnika obaveštajnog odeljenja Prvog prolterskog korpusa majora Miloša Vučkovića. Štab mu nije mogao mnogo pomoći. Dobio je za pratnju desetinu boraca Kosmajskog partizanskog odreda i radio stanicu a za ostalo je sam trebalo da se snađe.
Kad je stigao do Kosmajaca prudružio mu se obaveštajac tog odreda Sava Anđelković, Beograđanin, koji je zahtevao da zajedno pođe sa njim u Beograd.

Zaseda u Ralji

PoŠto je bilo nemoguće bez nemačke propusnice ući u utvrđeni grad za odbranu Vučković je odlučio da zapleni neprijateljska kola i da se sa tuđim dokumentima preruši u saradnika okupatora. Sa tim planom su se složili braća Anđelković, Sava i Žika, dok je radio telegrafist Miodrag Mitrović bio neodlučan. Postavili su dobijenu desetinu boraca u zasedu na putu prema Beogradu. Oni su ceo dan proveli u zasedi i tek uveče naišao je „mercedes“ dr Đonića, pomoćnika ministra zdravlja u Nedićevoj vladi. Kola su zaustavljena, putnici zarobljeni i razoružani a obaveštajci su se odmah presvukli u civilna odela.
Sa zaplenjenim dokumentima Vučković, bivši vojni muzičar prve klase, postao je pomoćnik ministra, Sava Anđelković njegov sekretar a Žika Anđelković i Mitrović pratnja. Jedino su pod pretnjom zadržali vozača. Srećno su stigli do Trošarine u Beogradu. Tu se na osvetljenoj rampi pojavio nemački poručnik da proveri njihove isprave. Sava je znao da govori nemački pa je objasnio da su bili službeno u Ralji. Da ih je malo bolje zagledao mogli su biti provaljeni, jer je Sava pored novog odela na nogama nosio opanke ali kontrola nije bila detaljna. U Beogradu smestili su se u kuću Anđelkovića u Ulici vojvode Brane br. 29 i u njenom dvorištu u sklonište smestili radio stanicu, koja je prvih dana bila u kvaru, dok nisu pronašli majstora u susednoj Dalmatinskoj ulici da je popravi.
Emitovanje izveštaja štabu Prve armijske grupe započelo je 10. oktobra. Vučković je svakog dana slao prikupljene podatke o pokretima neprijateljskih jedinica o utvrđenim mestima i bunkerima nemačke odbrane, kao i o ljudima koji su radili za NOP. U gradu se povezao sa najvažnijim grupama komunista i skojevaca koje su pokrenule mnoge građane da se pridruže NOP-u a neke od tih grupa su bile naoružane. Prema izveštajima Vučkovića, u tim naoružanim grupama bilo je oko 600. Beograđana.

DOBROVIĆ JAVLjA
U Beogradu se tih dana nalazila i radio stanica OZN-e koju su po naređenju Slobodana Penezića Krcuna montirali u ulici Gundulićev venac br.36 obaveštajac Feđa Dobrović i radio šifrant Nevenka Jelovčić. Ona je kasnije premeštena u Birčaninovu ulicu u stan Ruže Pribićević, preko puta vojne zgrade u kojoj je delovala radio stanica Gestapoa.
U Beogradu se krajem avgusta i početkom septembra stvaraju mnogobrojne borbene gupe čiju okosnicu čine neotkriveni članovi Partije i SKOJ-a, kao i pušteni iz logora Banjica i drugih logora. Rukovodstva NOP sa Kosmaja i iz Srema upućivali su u Beograd svoje predstavnike da se povežu sa preostalim članovima Partije i SKOJ-a kao i sa ostalim borbenim grupama u gradu i da ih pripreme za prihvat jedinica NOVJ kao i sadejstvo sa njima u operaciji za oslobođenje Beograda.

(Nastaviće se)