Nema saveza sa Turcima

U VREME kralja Milutina srpska vojska je na poziv vizantijskog cara Andronika II jednom prilikom išla u rat i na drugu stranu bosforskog prolaza, čak u Malu Aziju. Nakon pobede nad Halilom, kralj Milutin je na molbe svog vizantijskog tasta (Andronik II je bio otac srpske kraljice Simonide) rešio da svoje ratnike okuša i protiv anadolskih Turaka. Tako je 1313. godine srpski veliki vojvoda Novak, po nadimku Grebostrek, predvodio srpski odred koji je zajedno s vizantijskim jedinicama napao Turke. Nije sigurno da li se radilo o Osmanlijama, koji su u to vreme opsedali Brusu, ili su (verovatnije) u pitanju bili Turci koji su pripadali maloazijskom emiratu Ejdin.

U povelji kralja Milutina pripoveda se kako je srpska vojska „prešla Crno more“, ušla „u samu tu Anatoliju“, u državu „bezbožnih Persijanaca“ (tj. Turaka) i kako se „otvorio veliki rat, ne jedanput ili dvaput nego mnogo puta“. Srbi su bili uspešni u ovim borbama, iako nije zabeleženo da je došlo do neke veće bitke.

I dok su se sukobi Turaka i Srba u doba kralja Milutina odigravali daleko od srpskih zemalja - čak u Maloj Aziji - već u vreme cara Dušana tursko prisustvo na Balkanu bilo je primetnije i još opasnije. Pojedine vizantijske hronike opisuju kako su trupe Turaka Seldžuka, koje je iz Male Azije doveo car Jovan VI Kantakuzin da bi se suprotstavio osvajanjima srpskog kralja (kasnije cara) Dušana 1343. godine „žestoko opustošile krajeve potčinjene Tribalima (tako su Vizantinci nazivali Srbe) odvlačeći ljude i stoku sa polja i kuće paleći i mnogima bez borbe stavljajući ratni okov“.

Trupe cara Dušana su se u dva maha sukobile s turskim jedinicama i u oba slučaja bile su poražene. Prva prava bitka između Srba i Turaka na teritoriji Balkanskog poluostrva odigrala se maja 1344. kod mesta Stefanijane, na putu između gradova Sera i Soluna. Tih dana kralj Dušan je dobio obaveštenje da su latinski brodovi popalili lađe kojima je odred od 3.100 Turaka Seldžuka nameravao da se prebaci sa Balkana u Malu Aziju.

Dušan je naložio vojskovođi Preljubu (koga vizantijska hronika naziva „hrabrim, srčanim i iskusnim“ vojvodom) da napadne i unište tursku vojsku. Sukob se završio u korist Turaka koji su primenili jednu ratnu varku. Ugledavši neprijatelja, Turci su se povukli u okolna brda obrasla grmljem, a Srbi su ostavili konje i krenuli za njima pešice, teško se krećući uzbrdo pod teretom oružja i oklopa. Pretvarajući se da se povlače, Turci su zaobišli Srbe i krenuli ka ostavljenim srpskim konjima, do kojih su brzo stigli „budući bez oklopa i laki“.

Uzjahavši konje, ustremili su se na Preljubove vojnike. „Većina (srpskih vojnika) pade ubijena od Persijanaca (tj. Turaka) a ne malo ih je zarobljeno; ostali se jedva spasoše, rasturivši se peške po brdu...“ Iako srpski gubici u ovom okršaju nisu bili tako veliki, radilo se o prvom porazu srpskih konjanika u sukobu s Turcima.

Drugi sukob srpske i turske (ovaj put osmanlijske) vojske odigrao se oktobra 1352. - iste one godine kada su Turci zauzeli tvrđavu Cimpe. Do borbe je došlo na reci Marici, kod grada Dimotike. I jedna i druga vojska su ratovale za tuđi račun odnosno za sukobljene strane u vizantijskom građanskom ratu: car Dušan je srpski odred od 7.000 konjanika pod komandom kaznaca Borilovića uputio u pomoć svom savezniku, petnaestogodišnjem caru Jovanu V Paleologu.

S druge strane, suparnik mladog Paleologa Jovan VI Kantakuzin dobio je pomoć od svog zeta, emira Orhana, u vidu 10.000 dobro opremljenih ratnika koje je vodio preduzimljivi i opasni Orhanov sin Sulejman. Srbi, kojima su se pridružili i bugarski odredi, kretali su se uz reku Maricu i neočekivano su naišli na brojnu osmanlijsku vojsku.

„Mizi (tj. Bugari) se odmah dadoše u bekstvo, ne sačekavši da se sukobe sa neprijateljem i sklone se u Dimotiku... A Tribali (Srbi) sa druge strane ostadoše, napavši sa prisutnim Romejima nadiruće varvare. Za kratko se suprotstavljujući brojnijima i jačima, potpuno su pobeđeni. „Srpska vojska je navodno imala konje koji su bili znatno umorniji i sporiji od turskih. Borili su se protiv brojčano nadmoćnijeg neprijatelja na terenu koji nisu poznavali. U ovoj prvoj bici na reci Marici jedan deo srpske vojske je izginuo, drugi deo je bio zarobljen, a kaznac Borilović sa ostatkom vojske se spasao bekstvom.

Okršaji kod Stefanijane i kod Dimotike, iako manjih razmera, pokazali su srpskom caru da se suočava sa suparnikom koji je mnogo ozbiljniji i teži nego Vizantinci. Dušan je pokušao da na razne načine odagna tursku opasnost od svojih zemalja. Tako je zabeleženo da je (negde oko 1351) čak zamislio da sklopi savez sa emirom Orhanom. U tom cilju, srpski car uputio je poslanstvo na dvor turskog sultana, nudeći svoju ćerku kao nevestu za jednog od Orhanovih sinova. Primer Jovana Kantakuzina, koji se orodio sa Orhanom, kao da je bio zarazan za balkanske vladare.

Orhan je prihvatio mogućnost ovog saveza, pa je tursko izaslanstvo upućeno na Dušanov dvor. Međutim, ove poslanike, koje su pratili i Srbi, napali su vizantijski vojnici. Neki iz poslanstva su izgubili život, a ostali su zarobljeni. Ovim je prekinuta tek uspostavljena veza između srpskog cara i osmanlijskog emira.

(nastaviće se...)