“Latini” postaju Hrvati

RIMOKATOLIČKI ideolozi predvođeni nadbiskupom Štadlerom, franjevcima i svetovnim sveštenstvom počeli su krajem XIX veka da promovišu dotle nepoznati nacionalni pojam u Bosni i Hercegovini - hrvatstvo rimokatolika. Da je taj pojam bio nepoznat i nesvesno je potvrdio jedan od ključnih tvoraca hrvatstva - Vjekoslav Klaić, pisac višetomne fantastične “Povijesti Hrvata”.

Klaić je “priznao” da bosanski franjevci sve do fra Ivana Jukića (sredina XIX veka) nisu ni sami znali “tko su i što su”, i da su bosanski klirici tek u Đakovu, kod Štrosmajera, “spoznali” da su “sinovi hrvatskog naroda”, dok se narod “rimskog zakona u Bosni i Hercegovini zvao “Latinom”.

U “Glasniku biskupije Bosansko-Sriemske”, broj 3, za 1881. godinu, napisano je: “Za čudo da fra Jukić u nijednom djelu sebe ne nazva sinom naroda hrvatskog, a za što za to, jer je i za živa Jukića ime ‘Hrvat’ glede Bosne u snu boravilo”. Povodom ovih nesvesnih priznanja “glasovitih Hrvata” o nepostojanju imena i naroda hrvatskog u Bosni i Hercegovini, oglasio se i pravoslavni paroh zemunski, protojerej Dimitrije Ruvarac zapažanjem:

- Istorično je dokazano da se još od Kulina bana, jezik u Bosni nazivao “srpskim jezikom”, a stanovnici Bosne “Srbima”, a da i ne spominjemo Hercegovine, gde nije bilo nikad ni spomena o “hrvatstvu”.

Klerikalni “Glas Hercegovca”, međutim, već 1893. je “precizno” i koncizno tvrdio: “U Hercegovini i Bosni vlada narodnost hrvatska. Pučanstvo je tih zemalja hrvatsko, i zemlje su hrvatske. Za srpstvo se kao narodnost, u našem narodu nije ništa čulo. Hrvatski je duh, hrvatska je sviest vas narod ovdašnji napunjivala, i to narodno osvjedočenje o hrvatstvu, bilo je uviek u stvari i u dielu”.

Napisi iz “Glasa Hercegovca” uvršteni su u brošuru za promovisanje velikohrvatske propagande pod naslovom “Razbistrimo crtice iz prošlosti i sadašnjosti za budućnost”.

Hijerarhija vrhbosanske nadbiskupije preteče hrvatstva u Bosni i Hercegovini je videla u bosansko-hercegovačkim kulturnim radnicima, reprezentantima “bosanske literature” XVII i XVIII (franjevci Matija Divković, Pavle Posilović, Stjepan Margetić) i XIX veka (franjevci “ilirci” Martin Nedić, Grga Martić i Ivan Jukić), preko kojih je Gajev pokret tobože “prodro u zidine franjevačkih samostana”. U drugoj polovini XIX veka samostanske i župne škole poprimile su karakter “javnih općih pučkih škola” pod vođstvom učitelja franjevaca.

Sa austrijskom okupacijom Bosne i Hercegovine 1878. programski se stvarala hrvatska svest u tim zemljama, naročito krajem XIX veka. Stvarao se jak pokret hrvatstva uz sudelovanje pokatoličenog stanovništva i stranaca rimokatolika. Rimokatolički pisci su i sami isticali da je hrvatstvo u Bosni i Hercegovini “priznato” krajem devedesetih godina. Taj period karakterisala je intenzivna aktivnost vezana za naprasno osnivanje hrvatskih pevačkih društava, hrvatskih čitaonica, đačkih organizacija, literarnih društava i drugih.

U Bosni i Hercegovini su u to vreme već bila izdvojena dva kulturno-politička centra - Mostar i Sarajevo, u kojima su se, kao po dogovoru, istovremeno osnivala društva za podupiranje hrvatstva: u Mostaru Društvo za podupiranje Hrvata đaka u srednjim i visokim školama, u Sarajevu Hrvatsko društvo za namještanje dece u zanate i trgovinu.

Rad Hrvatskog društva za nameštanje dece, koje je uskoro promenilo ime u “Napredak” (obnovljen devedesetih godina od strane hrvatskih katolika u Bosni), i Hrvatskog potpornog društva iz Mostara, u početku se odvijao odvojeno. “Napredak” je 1. oktobra 1904. štampao 2.000 svojih društvenih pravila i potom ih rasturao širom Bosne i Hercegovine u cilju što masovnije organizacije svih podružnica i povereništava. Već 11. oktobra iste godine društvo je štampalo posebne reklame “prozivajući roditelje da šalju djecu na zanate i trgovinu”.

Osnivajući podružnice: u Banja Luci, Bugojnu, Travniku, Jajcu, Donjoj Tuzli, Šamcu, Zenici, i povjereništva u Livnu, Brčkom, Bihaću, Bosanskom Brodu, Busovači, Derventi, Tajnici, Bosanskoj Gradiški, Vitezu, Kiseljaku, Petrovcu, Tešnju, Gornjem Vakufu, Varešu, Zavidovićima, Žepči, Odžaku, Foči, “Napredak” je za kratko vreme postao masovno društvo. Sjedinjenjem sa mostarskim društvom, zbog promovisanja iste verske i nacionalne ideje (rimokatolicizam i hrvatstvo), 9. jula 1907, “Napredak je ušao u najplodonosniji period jer su se u zajedničkom radu udružili svi Hrvati Bosne i Hercegovine.

“Napretkova” društva širila su se i na Hercegovinu osnivanjem podružnica u Čapljini, Ljubuškom, Konjicu, Trebinju i povereništava u skoro svim manjim mestima. Vođstvo “Napretka” vršilo je uspelu propagandu svojih svehrvatskih ideja organizovanjem godišnjih “najotmjenijih” zabava širom Bosne i Hercegovine, koje su, uz veliku materijalnu korist, donosile “još veću moralnu i nacionalnu korist”. Uspešnim “Napretkovim” nacionalnim radom “iskristalizovana je i ojačana prekaljena hrvatska svijest izbacivanjem na površinu ljudi koji su umnim i stručnim kvalitetima, a nadasve velikim patriotizmom, dostojno reprezentirali Hrvate u Bosanskom saboru”.

Na prelomu vekova osnovane su i dve ekonomsko-političke organizacije - liberalna “Hrvatska narodna zajednica” i klerikalna “Hrvatska katolička udruga” nadbiskupa Štadlera. Između ova dva ideološka antipoda “Napredak” je stajao kao “centar” sarađujući sa jednima i sa drugima.

(Nastaviće se)