Da se priča i pripoveda

PETNAESTOG juna po starom kalendaru topovske salve su u ranu zoru najavile početak svetkovine. U Lazarici je u devet sati počela Sveta arhijerejska liturgija posvećena kosovskim junacima. Vojnici u stroju pratili su službu u crkvenoj porti.

Mitropolit Mihailo je održao prigodnu propoved.

Na svečanoj tribini bilo je „naročito uzvišeno mesto“ za kralja, namesnike, članove Vlade i druge visoke zvanice. Plotuni iz topova i pušaka ponovo su se oglasili, dok je hor pevao „Vječnaja pamjat“. Novosadski štampar, knjižar i pisac Arsa Pajević, u ulozi novinskog reportera s lica mesta, na svoj način je dočarao atmosferu jedinstvenog jubileja:

„Ceo Kruševac zajedno sa svojim mnogobrojnim gostima poskočio je jutros pre osvitka dana na noge lagane. Kao da na zemlji niče svet, toliko je silan i bezbrojan... Sve se kreće prema malenoj crkvi Lazarici, koja bi morala pedeset puta veća biti pa opet ne bi mogla sve u svoj zagrljaj da pripusti Bogu na molitvu. Ceo golemi prostor oko crkve bio je ispunjen svetom čekajući da vidi mladog kralja kada u crkvu pođe“.

Kralj je sa dvorskom svitom prošao kroz nepregledni špalir naroda, koji je klicanjem pozdravljao novog vladara. Za Njegovim visočanstvom u crkvu je ušlo naroda koliko je stati moglo. Svi ostali stajahu napolju oko crkve u svečanoj pobožnosti i molitvi.

A kad se završi Sveta arhijerejska služba, nastavlja naš reporter, iziđoše iz crkve kralj sa svojom svitom i mitropolit sa celim mnogobrojnim sveštenstvom „noseći svete ikone i pojući crkvene pesme te dođoše do one poveće tribine crninom optočene u celini“. Ispred crkve je održan pomen za pokoj besmrtnih duša izginulih na Kosovu.

„Naše crkvene pesme, koje se u ovakvim prilikama poje, tako su tužne da te njihova dirljiva sadržina i žalosna melodija do srca taknu, ali ovog puta kao da je njihovu moć sto puta jače uzdigao sam veličanstveni prizor radi kojeg se ovaj pomen činio. One crkvene za ovakve prilike divne žalopojke, tako su danas uzvišeno plačne bile da ti se iz rastuženog srca i nehotice težak uzdah otkida i oko ti zatrepće kao da bi suzu htelo da pusti...

U tome zapališe one sveće voštane od kojih i sam mitropolit nekoliko zapali svojom rukom, te jednu goruću pruži prema njemu stojećem mladom kralju Aleksandru...

Svečanost je potrajala nešto više od jednog i po sata. Pevačko društvo „Obilić“ je pojalo „tako tužno i harmonično da ja u svojem veku nikad što ljepše i umilnije nisam čuo“, zapisao je Arsa Pajević.

U Kruševcu, kao i u svim mestima u Srbije u kojima je srpska vojska imala stalni kadar, 15. juna održane su svečane parade u čast kosovskih junaka, a glavna nedaleko od Lazarice. Svi vojnici i oficiri na paradi nosili su crni flor na levoj ruci, a trupe zastave sa crnim florom. Crni barjaci su bili istaknuti na kasarnama i oficirskim stanovima. U paradi su učestvovali vojnici i oficiri pešadije, artiljerije, oficirske škole, eskadron konjice.

Narod je bio oduševljen paradom. Osim spomenica kosovskom boju, narod je najviše tražio male kite cveća ubrane na Kosovu polju. Na spomenici je, s jedne strane, pisalo „Pomen Vidov danu 1389“, u sredini je bila slika manastira Žiča, a iznad dvoglavi orao s grbom. Spomenica je prodavana kao uspomena i prilog za podizanje spomenika kosovskim junacima.

Odluku o podizanju spomenika vlada je donela nekoliko meseci ranije bez „većeg natezanja“. Autor spomenika bio je vajar Đorđe Jovanović, pariski đak. Francuski stručnjaci su posebno istakli da je Jovanović „vrlo spretno izveo svoju zamisao“.

Kamen temeljac za gradnju spomenika položen je istog dana na glavnom trgu, neposredno po završetku svečanosti u porti Lazarice. U nepreglednoj koloni koja se kretala od Lazarevog grada do trga posebnu pažnju je privukla velika grupa ljudi koja je nosila vence.

Pošto je mitropolit Mihailo blagoslovio ovo delo i prisutnima se obratio predsednik ministarskog saveta Sava Grujić, kralju i namesnicima pripala je čast da postave kamen temeljac. U povelji, položenoj u temelje, pisalo je:

„Vo imja Otca i Sina i svjatoga duha, Amen.

Ovde u Kruševcu, negdašnjoj prestonici cara Lazara na Vidovdan, 15. juna od godine rođenja Hrista Spasitelja tisuću osam stotina osamdeset devete, na dan kada se navršavaju pet stotina godina od propasti carstva na Kosovu,

Po milosti božjoj i volji narodnoj Kralj Srbije Aleksandar I

U prisustvu svojih namesnika, vlade, arhijereja, predstavnika državnih vlasti, naroda, sveštenstva i vojske, polaže temelj ovom spomeniku narodne zahvalnosti caru Lazaru i njegovim slavnim junacima izginulim na Kosovu na Vidovdan 15. juna 1389. godine hrabro braneći Otadžbinu, Veru i Slobodu srpskog naroda.

Da se priča i pripovjeda Dok je ljudi i dok je Kosova“.

Slede svojeručni potpisi kralja, namesnika Jovana Ristića, St. Protića i Jovana Budimirovića, arhiepiskopa beogradskog i mitropolita Srbije Mihaila, predsednika ministarskog saveta i ministra inostranih dela S. Grujića, ministara i kmeta kruševačkog Save Popovića.

Uz povelju spušteno je i nekoliko komada zlatnih i srebrnih novčića, jedna knjiga pesama o kosovskim junacima i kosovska spomenica. Još u toku svečanosti počelo je prikupljanje dobrovoljnih priloga za podizanje spomenika. Kralj je priložio 2.500 dinara.

(Nastaviće se)