Udarila sila na Srbiju!

POHOD Austrougarske na Egejsko more i Bliski istok mogao je samo preko Srbije, silno oslabljene balkanskim ratovima. Trebalo je da to bude munjevit rat, uz pomoć kajzerove Nemačke, i tako su pravljeni planovi u kojima nije bilo mesta za prkos srpskog vojnika. Kad su 26. jula 1914. zazvonila zvona na crkvama i Srbin se digao da brani otadžbinu, ugroženu od moćne sile, počela je velika golgota naroda, sa stotinama hiljada žrtava, sve do pobede, koja je označila kraj Dvojne monarhije.

Mala Srbija sa oko 4.000.000 stanovnika na teritoriji od 87.800 kvadratnih kilometara morala se suprotstaviti napadu daleko moćnije Austrougarske monarhije sa 51.390.000 stanovnika na teritoriji od 676.615 kilometara!

U početku rata Srbija je mogla i morala pozvati pod zastavu oko 250.000 vojnika (od toga 180.000 prvog i drugog poziva i 70.000 trećeg poziva) - što je više od šest odsto celokupnog stanovništva - svrstanih u tri armije sa ukupno 11 pešadijskih i jedne konjičke divizije, jednog brdskog artiljerijskog puka i haubičke artiljerije.

Austrougarska je za rat imala operativnu vojsku od 1.470.000 vojnika (od toga tzv. prve linije 770.000 i landšturma 700.000) - što je jedva 2,88 odsto celokupnog stanovništva - svrstanih u 17 korpusa sa ukupno 48 pešadijskih divizija, 11 konjičkih divizija i 51 brigadom, od kojih 14 brdskih, 14 marševskih, tri samostalne i 20 landšturmskih (obveznici od 18 do 42 godine starosti koji nisu služili stalni kadar).

Stanje naoružanja i ratne opreme Srbije bilo je nepovoljno: pešadijsko naoružanje bilo je raznoliko (srpska brzometna puška 7 mm sistema „mauzer“, zaplenjena turska, brzometna puška 7,62 mm, stara „berdanka“, mitraljez sistema „Maksim“ kalibra 7 mm) i nedovoljno (nedostajalo je oko 120.000 brzometnih pušaka i znatan broj mitraljeza).

Artiljerijsko naoružanje bilo je, takođe, raznoliko i nedovoljno - nedostajali su brzometni topovi kalibra 75 mm, teška artiljerija, granate.

Nasuprot tome, vojska Austrougarske raspolagala je modernim naoružanjem: brzometna „manliher“ puška 8 mm i mitraljez „švarcloze“ 8 mm; poljski brzometni top 7,65 cm, poljska brzometna haubica 10,4 cm, teška poljska haubica 15 cm, teški merzer 30,5 cm - najsavršenije teško artiljerijsko oružje.

Raspolagala je u potpunosti potrebnim materijalom i tehničkom opremom, a zahvaljujući razvijenom konjarstvu, i potrebnim brojem konja.

Srbija se pred ovaj rat našla i u nepovoljnom geografsko-strategijskom položaju u odnosu na glavnog protivnika - Austrougarsku, koja se s njom graničila i sa severa i sa zapada. Na istoku je imala germanofilsku Bugarsku, koja je svakog trenutka mogla stupiti u rat na strani Austrougarske.

Geografsko-strategijska situacija Austrogarske, iako znatno povoljnija u odnosu na srpsku, pogoršavala se, opet, činjenicom što je ona morala istovremeno da vodi rat i protiv Srbije i protiv Rusije, kasnije i protiv Italije.

Jedina, ali veoma značajna prednost Srbije bila je u njenoj nacionalnoj homogenosti, hrabrosti i ratnom iskustvu njenih vojnika, rešenih da se, kao i ceo narod, žrtvuje za odbranu svoje domovine od omrznutog i agresivnog suseda.

U odnosu na ovu nespornu činjenicu, Austrougarska je bila sastavljena od raznih narodnosti, ugnjetavanih od vladajućih nacija - Nemaca i Mađara, što je, objektivno, nepovoljno uticalo na moral i borbeno raspoloženje njenih oružanih snaga, pogotovo onih jedinica čiji su pripadnici naterani da se bore protiv svoje braće Srba.

Srpska Vrhovna komanda očekivala je da će glavnina austrougarskih snaga, kad se prebaci preko Save i Dunava, nadirati ka jugu, dolinom Velike Morave prema Bagrdanskom klancu, koja, uistinu, čini „vrata Srbije i Balkana“. Na toj pretpostavci izvršila je grupisanje i raspored vojnih jedinica i to:

1. armiju (Timočka divizija prvog poziva, Timočka, Dunavska i Moravska divizja drugog poziva i Konjička divizija), pod komandom generala Petra Bojovića, na liniju: Svilajnac - Topola - Rača, sa Braničevskim odredom na Dunavu;

2. armiju (Šumadijska, Moravska i Dunavska divizija prvog poziva i Kombinovana divizija), pod komandom generala Stepe Stepanovića, na prostoru: Aranđelovac - Lazarevac, sa ojačanom Dunavskom divizijom prvog poziva kod Beograda;

3. armiju (Drinska prvog i Drinska divizija drugog poziva, tri prekobrojna puka prvog poziva i dva puka trećeg poziva), pod komandom Pavla Jurišića-Šturma, u širem rejonu Valjeva, s Obrenovačkim i Šabačkim odredom na Savi i Lozničkim, Jadarskim i Ljubovijskim odredom na Drini;

Užičku vojsku (Šumadijska divizija drugog poziva, Užička brigada i Limski odred), pod komandom generala Miloša Božanovića, na prostoru: Rogatica - Bajina Bašta - Mokra gora, - Priboj - Užice.

Crnogorska vojska, koju su činili odredi: Lovćenski, Hercegovački i Sandžački, u jačini od oko 30.000 boraca, bila je, takođe, spremna za borbu.

Austrougarska vrhovna komanda - smatrajući da Srbija i Crna Gora neće moći da pruže ozbiljniji otpor njenim trupama, odlučila se da brzim ofanzivnim dejstvom glavnine svoje tzv. Balkanske vojske, pod komandom generala Oskara fon Poćoreka, udari na Srbiju sa zapada, preko donjeg toka reke Drine (a ne sa severa i dolinom Morave) i pokori je najduže za dve do tri nedelje.

Po toj zamisli austrougarska vojska - tri armije sa oko 285.000 vojnika i oficira, 3.000 konjanika i 1.200 artiljerijskih oruđa, pod komandom generala Poćoreka, grupisana je i raspoređena:

2. armija (4, 7. i 9. korpus), pod komandom generala Bema Ermonija - u Sremu i Banatu;

5. armija (8. i 13. korpus), pod komandom generala Liberius Ritera fon Franka, na prostoru Brčko - Bijeljina - Zvornik i

6. armija (15. i 16. korpus), pod neposrednom komandom Oskara fon Poćoreka, na pravcu Vlasenica - Rogatica - Kalinovik - Sarajevo.

Dogodilo se tako da su obe strane, pre početka operacija, imale pogrešnu procenu snaga i namera neprijatelja - srpska vojska pogrešno očekujući pravac glavnog napada sa severa, a austrougarska potcenjujući snagu srpske vojske.

Srpska vojska - budući da je branila svoje i na svome - brzo će se, na samom početku rata, snaći i izvršiti novo pregrupisavanje snaga.

Potcenjujući snagu srpske vojske, posebno njenu manevarsku sposobnost, austrougarska vrhovna komanda, umesto da čeka da i njena 6. armija bude spremna za dejstvo, odlučila se da napad na Srbiju počne sa 5. armijom, računajući, istovremeno, i na privremeno prisustvo svoje 2. armije već određene za ruski front.

Na tu njenu odluku verovatno je uticao i sam Poćorek tvrdeći, samouvereno, da će, samo sa trupama 5. armije uspeti veoma brzo da ovlada teritorijom severozapadne Srbije i da 18. avgusta osvoji Valjevo, upravo na rođendan cara Franje Josifa.

Taj Poćorek je ceo rat protiv Srbije smatrao „lakom vojničkom šetnjom do Niša“.

(Nastaviće se)