Rat ih iselio i raselio

MOŽE se sa sigurnošću tvrditi da je Dalmacija bila samo prolazna etapa bunjevačke seobe, tj. put kojim su oni prošli putujući do konačnog odredišta Bačke, ali je jedan veći deo Bunjevaca iseljenika iz Hercegovine ostao da živi u Lici, na Velebitu i Primorju na obali Morlačkog (srpskog) kanala - od Starigrada, preko Karlobaga do Senja.

Ivan Ivanić navodi da „rat, krvav rat (Kandijski i Veliki bečki rat) beše obeležje onog vremena kada se dogodila seoba Bunjevaca“ (u drugoj polovini 17. veka). Rat ih je primorao da se isele iz Hercegovine, ratujući su se probijali do Like, tamo ih je zatekao rat, a dočekao ih je i u Bačkoj kao graničare - pripadnike bačke „racke (srpske) milicije“.

Postojbina Bunjevaca oko reke Bune, koja protiče kroz srpsko nevesinjsko polje, svedoči o srpstvu starih Bunjevaca koji su u to vreme bili pravoslavne vere, kao uostalom i svi Nevesinjci. Tokom seobe iz Hercegovine Bunjevci se, prema napisima Ivana Murgića, „otiskoše“ preko Metkovića, Gabele i Goba „niz među dalmatinsku“, te stigoše do mletačkih prenaseljenih Ravnih kotara, ali pošto ne nađoše mesta za naseljenje oni se okrenuše dalje ka Kninu. Tu su se razdvojili na dva dela: jedan veći deo je otišao uz more ispod Velebita (putem „Morlačkog“ kanala), dok je drugi krenuo uz reku Zrmanju ispod ličke strane Velebita.

Hrvatski istoričar Radovan Lopašić piše da su Bunjevci došli u Liku kroz dolinu Zrmanjsku „sa ustašima dalmatinskim“ (misli na srpske ustanike koji su se borili protiv Turaka), naselivši Gračac, Lovinj (danas Lovinac), Ričicu, Stikadu (danas Štikada), Sv. Rok i susedna mesta. Kroz 20. vek sva nabrojana sela i mesta, sem Gračaca i Štikade (koja su pravoslavna) bila su nastanjena potomcima tih srpskih Bunjevaca koji su danas ekstremni rimokatolici Hrvati.

Bunjevci koji su se kretali morskom stranom Velebita nastanili su se u Karlobagu, Jablancu, Sv. Jurju, Krmpotama; zatim su provalili kroz klance Velebita i, prema etnografu Černigu, zaposeli „pređe turska sela“: Smiljan (Nikole Tesle), Bužin i Trnovac, podelivši tu zemlju sa „Vlasima“, tj. Srbima iz turske Like i Krbave.

Posle oslobođenja Like od Turaka 1689. godine u Liku se naselilo još „160 kuća Bunjevaca“ iz severne Dalmacije i podvelebitskog primorja. Kako ističe Ivan Murgić, Bunjevci se tako raširiše uz more u Podgorju i naseliše Takalice, Vidovac iznad Karlobaga, Dolac (u okolini) i Cesaricu (pet kilometara od Karlobaga uz more), Priznu, Bačvicu, Jablanac, Stinicu, Stari Grad (danas Starigrad), Kladu, Lukovo (danas sa dodatkom Šugarje), Volarice, Stolac, Senjsku Dragu, Kotrenu, Sv. Jakob, Povile, Ledenice i Zagon.

Na vrhu Velebita naselili su Ostarije (blizu hrvatskog logora Jadovno), Crni Padež, Krasno, Vratnik, Krivi Put i Krmpote. Bunjevci su se potom spustili niz Velebit u Liku i u podnožju naselili Lički Novi, Brušane, Mušaluk, Osjek (danas Lički Osik, u građanskom ratu Teslingrad), Budak, Kulu (danas Široka Kula), Vukšić i Perušić. Tada su iz Vidovca kod Karlobaga prešle Velebit i naselile Trnovac u Lici porodice Pavelić (preci Ante Pavelića), Rukavina, Kovačević.

Iz Jablanca, Stinice i Starog Grada naselile su se u Pazarište porodice Jovanović, Starčević (Antini preci), Milinković, Batovac, Osmokrovina, Šašić, Varičević, Dragišević, Živković, Šimić, Balenović, Vlatković, Vojnić, Dundović, Levar, Muhar, Radošević, Filipović, Isikić, Vrkljan, Hodac, Marković, Kalašević, Pešin, Rogić, Krmpotić, Dušić, Lobac, Lekac, Samardžija, Kušan i dr.

Tokom rata protiv Turaka u Lici, misionar pop Marko Mesić preveo je većinu Bunjevaca iz pravoslavlja u rimokatolicizam. Preostale „Turke“ u Lici, naročito u Perušiću, pop Mesić je pokrstio uz dato obećanje da će preko pokrštavanja moći i dalje da žive u Lici. Pokrštenjaka je najviše bilo u Perušiću, Kuli, Ribniku, Ličkom Novom, Udbini i Buniću.

Rimokatoličenje „zaostalih Turaka“ i pravoslavnih Vlaha, Morlaka i Bunjevaca, 1720. je opisao opat Isidor Brinjanin, pišući o postanku kapucinskog samostana u Karlobagu, koji je pretvoren u prozelitski centar za prevođenje „inovjernih šizmatika“ u rimokatoličku veru: „I tako neka se zna, da su Lika i Krbava mnogih godina pod nečovečnim turskim jarmom bili, koju (Liku) najzad Božjom pomoću 1689. godine karlovački đeneral Josif Erberštajn, pomoću primorskih graničara, osvoji i potčini vlasti Leopolda I.

Novodoseljeni Bunjevci u Lici nisu svi još uvek bili rimokatolici. Među njima je većina bila pravoslavne vere a rimokatoličeni su tek tokom Velikog bečkog rata (1683 - 1699). Bunjevci u Pazarištu (rodno selo „oca hrvatske nacije“ Ante Starčevića) i Krmpotama zadržali su pravoslavlje i svoje slave, sve do početka 18. veka.

Sa osnivanjem prvih rimokatoličkih župa među ličkim Bunjevcima počelo se 1690, kada je misionar pop Marko Mesić osnovao prve župe u Budaku, Perušiću, Pazarištu, Ribniku; 1691. godine u Karlobagu, 1692. u Kosinju Gornjem, 1702. u Podlapači, 1704. u Lovincu, 1708. godine u Smiljanu.