Mržnja prema zemlji slobode

BROJ Južnih Slovena u austrougarskoj armadi nije bio nepoznanica za srpski politički i vojni vrh. “Politika” već 1. avgusta 1914. godine, znači petog dana od objave rata, objavljuje tekst “Austrija je gurnula Slovene na Srbiju” u kome se uočava glavni strateški pravac i računica Beča koji se svodi na konstataciju: “Ako naši slovenski pukovi pobede Srbiju, onda nema šta da se brine. Ali ako Srbija potuče njih, onda će kod tih potučenih austrijskih Slovena ostati strašna mržnja na Srbiju.” Nije nimalo teško sravniti ovu računicu jer ćemo njene posledice osećati kroz ceo dvadeseti vek, a osećamo ih i danas.

Odmah posle prvih ratnih operacija u Srbiji je nastalo opšte razočaranje u “braću” preko Drine, Save i Dunava. Niko nije mogao da razume surov i neljudski odnos Hrvata, muslimana i Slovenaca prema civilnom stanovništvu. Pola godine kasnije, tačnije 20. januara 1915. godine u listu “Pijemont”, iz pera Dušana S. Nikolajevića, piše: “U ovome strašnom ratu najgori su bili Sloveni iz Austrije, oni za čiju slobodu Srbija, posle dva rata (balkanska) i uđe u ovu borbu. To je njena tragičnost... Ružna i cinična Monarhija uspela je da zatruje dobre nagone Slovena. I Ličanin, i Hrvat, i Slovenac, i Vojvođanin, i svi ostali, pokazali su u ovome ratu jednu nisku mržnju na zemlju slobode... Hrvati koji ne izlaze iz vanrednih režima, opljačkani i degradirani i pred Bečom i pred Peštom, pucali su na svoj Istok, a Ličanin, koji u Austriji može biti samo pandur ili poderani iseljenik, branio je svoga gosu... Umesto da na austrijsku objavu rata Srbiji odgovore krvavim nezadovoljstvom, austrijski Sloveni pošli su na Srbiju s ropskom mržnjom...”

Na pogrešne procene u Beogradu da će “braća” iz preka masovno predavati na srpsku stranu, presudno su uticale mnogobrojne manifestacije “srpsko-hrvatskog bratstva”, u godinama koje su prethodile ratu. Početkom 1912. godine, 163 zagrebačka studenta bili su gosti Beograda i kleli se u Srbiju kao jugoslovenskom Pijemontu, a domaćini su njih oslovljavali “dragom i najdražom braćom”. I Slovenci su bili dočekivani kao “najrođeniji”. Predsednik opštine Beograd, 1910. godine, pozdravio je jednu veliku delegaciju Slovenaca, u kojoj je bilo zanatlija, trgovaca, seljaka, advokata, kao “najmilije među najmilijima”. U ovim susretima dolazilo je do bratimljenja i zaklinjanja na vernost “do groba”.

Zbog toga niko u Srbiji nije mogao da razume mržnju s kojom su kidisali na srpske vojnike. Odnos “braće” sa one strane triju reka osetio se već u prvim borbama koje su vođene 1914. godine. Tek kad bi došli u situaciju da nemaju drugog izbora, osim smrti ili predaje, dizali su ruke uvis. U decembru 1914. godine, na prilazima Beogradu, kod Torlaka, izginula je većina pripadnika 79. Jelačićevog puka,sastavljenog uglavnom od Hrvata. Ova formacija je zapravo bila žrtvovana i ostavljena da štiti odstupnicu glavnine austrougarske vojske koja se povlačila iz Beograda. Pod naletom srpskih jedinica, zasipani artiljerijskom vatrom, počeli su da se predaju tek kad ih je preostalo stotinu-dve... Udarna formacija austrougarske vojske u operacijama na Kolubari bio je Zagrebački 13. korpus. Od 18. do 25. novembra 1914. godine, na desnoj obali Ljiga, u borbama protiv Moravske divizije prvog poziva, naročito su se istakle 36. i 42. pešadijska divizija ovog korpusa. Od kuršuma i bajoneta pripadnika Zagrebačkog korpusa nastradalo je 4.200 Moravaca. Među poginulima nalazio se i vođa srpskih socijalista Dimitrije Tucović koji je, što lako može da se proveri u njegovom dnevniku, naslućivao da će pasti “od ruke brata s druge strane”.

O dejstvu ovog korpusa pisao je i Vasa Kazimirović: “Najkrvavija bitka čini se da je ipak vođena na Gučevu. Protiv srpske vojske tu su dejstvovale jedinice 13. Zagrebačkog korpusa. Bajoneti su u mnogo slučajeva ovde odlučivali sve... Istina je da su Hrvati u austrougarskim uniformama na Gučevu zadali Srbima mnogo jada, ali je takođe istina da su i oni sami bili ovde u masi pokošeni najbritkijom kosom smrti... Na srpskoj strani najneustrašiviji su bili pripadnici četničkog odreda Vojina Tankosića, jednog od izvršilaca dinastičkog prevrata od 1903. godine i istaknutog pripadnika ‘Crne ruke’. Ali oni su najviše i stradali... Od 700 njegovih boraca (Rudnički odred) samo je 50 njih preživelo borbe na Gučevu i borbe na drugim mestima vođene potom.”