Odluka je pala na Dedinju

DO pune istorijske istine o slovenačkom proljeću zla, nije se došlo ni poslije gotovo 65 godina. Iako je u međuvremenu komunizam, odnosno Komunistička partija, na vlasti toliko decenija u drugoj Jugoslaviji, otišao u arhivu, a u bivšim republikama SFRJ, sada novim državama, od početka zadnje decenije dvadesetog vijeka zaživio višeparlamentarizam, nigdje nije iskazana apsolutna spremnost, ili bolje reći nije postignut konsenzus oko potpunog otvaranja, a time i zatvaranja ove istorijske stranice. Koji, dakako, podrazumijeva i imenovanje krivaca za zločin i eventualne sudske procese. Glavni akteri tragičnih događaja u Sloveniji u proljeće 1945. nisu odavno na političkoj, većina njih ni na životnoj sceni, a vojni i policijski arhivi su samo djelimično odškrinuti. No, i tamo gdje su istoričari zavirili, malo je dokumenata iz tog doba. Po svoj prilici sistematski su uništavani. Svakako da su najdalje u rasvjetljavanju slovenačke drame, otišli baš u ovoj bivšoj jugoslovenskoj republici, sada članici Evropske unije. Tamo je poodavno i počela priča o tajnama slovenačkih grobnica.

U razgovoru za ovo štivo, koji je vođen u Kamničkoj Bistrici, dr Mitja Ferenc, vođa državne komisije za evidentiranje i sondiranje “prikrivnih grobišča”, profesor istorije na Filozofskom fakultetu u Ljubljani, iznio je genezu aktivnosti u velikom poslu kojega se Slovenija prihvatila kako bi svoju teritoriju, ali i nove generacije koje stasavaju u evropskoj zajednici naroda “očistila” od tajni prošlosti progovarajući dokumentovano o zločinu koji je ovdje počinjen.

Dr Ferenc podvlači da je poslijeratni masakr širom Slovenije bio tabu tema broj jedan ondašnje Jugoslavije u kojoj nijedan popis nije obuhvatio pobijene u maju, junu i julu 1945. godine. Ti ljudi, ako se ovo ima u vidu, nisu postojali. Ili kako veliki pjesnik reče “Prvo je pucano u njihove grudi, a potom u imena njihova”.

- Pojedinci iz jugoslovenske emigracije, posebno u Americi, pisali su o masovnim egzekucijama širom Slovenije, još 1946, - ističe dr Ferenc. - Bili su to oni koji su preživjeli pakao Pohorja, Kamnika, Kočevskog roga i drugih stratišta. No, to nije stizalo do ovih prostora, a ukoliko se i pričalo o tome, bilo je to u najužim porodičnim krugovima, tiho, kako zidovi ne bi mogli čuti. Trideset godina iza rata, za porodice umorenih mnogo kasno, ali za istoriju rano, prvi je javno o ovim događajima progovorio Edvard Kocbek, tadašnji ministar prosvjete u Sloveniji, (pjesnik i filozof) koji je pitao svog imenjaka Kardelja, ima li masovnih grobnica i gdje se sve nalaze. Prvi saradnik Josipa Broza, tada u naponu moći, kratko je kazao da je “bilo manje odmazde”. Kocbek, dakako, nije bio zadovoljan odgovorom politički najeksponiranijeg Slovenca, koji je očigledno znao mnogo više o svemu tome, ali to nije htio reći. Kocbek je dao intervju na ovu temu novinarima Borisu Pahoru i Alojzu Rebuli, u Trstu, te iste godine. Bio je to prvi javni istup na zabranjeno štivo. Objavljena je od toga materijala knjiga pod nazivom “Edvard Kocbek - pričevalec našega časa”. Kocbek je tada izjavio da su ga odgovorni komunisti u Jugoslaviji svjesno varali u vezi sa sudbinom hiljada i hiljada slovenačkih domobranaca, koje su Englezi krajem maja 1945. godine, kada je Drugi svjetski rat već bio završen, vratili jugoslovenskim komunistima iz Austrije. Kocbekova izjava uzbudila je Zapad, dok je jugoslovenska režimska štampa kao po komandi napala Kocbeka. Dok su ga jugoslovenski komunisti napadali, njemački nobelovac Hajnrih Bol ga je snažno uzeo u odbranu. Kada se vratio iz jedne posjete SSSR, Kocbek, kako sam priznaje, postao je “meta za obradu”.

Međutim, do sada najprecizniji odgovor na pitanje ko je naredio masovne likvidacije u Sloveniji dao je poznati novinar i publicista, višedecenijski biograf Josipa Broza, Pero Simić. U svojoj visokotiražnoj i veoma traženoj knjizi “Tito - tajna veka”, koja je doživela 12 izdanja na nekoliko evropskih jezika, Simić u odjeljku pod naslovom “Zločin nad civilima i razoružanim ratnim suparnicima”, doslovce navodi:

“Jednog od prvih majskih dana 1945. godine, Tito je doneo jednu od najtežih odluka u svom životu.

Tog dana, neposredno pred kapitulaciju Nemačke, tražio je da mu dovedu njegovog prvog kontraobaveštajca Jeftu Šašića. Prema jednom svom neobjavljenom iskazu, Šašić se samo nekoliko sati ranije, posle višednevnog, iscrpljujućeg boravka ‘na terenu’, upravo bio vratio u Beograd i umoran od danonoćnog rada legao u krevet.

Kad ga je posilni probudio, Šašić se za samo nekoliko minuta našao pred svojim vrhovnim komandantom. Ali kad su ga uveli u kabinet, Tito ga nije ni pogledao.

Vrhovni je nervozno koračao od jednog do drugog kraja kabineta, čas ubrzavajući, čas usporavajući korak, ne dajući nikakav znak ni da ga je primetio.

Kad je jednog trenutka iz Titovih usta čuo neke nerazgovetne zvuke, Šašića je spopao strah da njegov vrhovni komandant možda ne halucinira. S nevericom ga je gledao, sekunde su trajale kao večnost, Šašićeva zbunjenost je postajala sve veća, a onda je Tito naglo zastao, podigao glavu i, gledajući u neku zamišljenu tačku, progovorio:

- Dali smo im priliku da se predaju i da one koji nisu okrvavili amnestiramo, a oni nam se još ne predaju.

Kao da ga je tek sada primetio, pogledao je Šašića pravo u oči i odlučnim glasom rekao:

- Pobiti!

- Kreni u Sloveniju i u Austriju i prenesi ovu naredbu komandantima naših armija!

- Razumijem, druže maršale - odgovorio je Šašić i iz istih stopa krenuo na zadatak.

Tako su, sredinom maja 1945. godine, Titove jedinice na Kočevskom rogu, u Blajburgu i na desetinama drugih stratišta širom Slovenije, s obe strane jugoslovensko-austrijske i jugoslovensko-italijanske granice, pobili desetine hiljada domaćih ratnih suparnika. Među njima je najviše bilo hrvatsko-muslimanskih ustaša, ali i hiljade srpskih i crnogorskih četnika, hrvatskih i slovenačkih domobrana i pristalica kontroverznog srpskog generala Milana Nedića i konzervativnog srpskog političara Dimitrija Ljotića.

Plašeći se osvete Titove vojske, mnogi od njih su se prethodno bili predali engleskim okupacionim trupama u Austriji i Italiji, ali su ih Britanci na prevaru vratili pred puščane cevi Titovih boraca.

Samo u Celovcu Englezi su Brzom odredu Titove Četvrte armije predali 3.100 jugoslovenskih zarobljenika.

Zajedno sa njima tada je stradalo hiljade civila koji su u strahu od komunističke diktature bežali iz Jugoslavije.”

VEZA SA AUSTRIJOM JE PRESEČENA

Tih dana, u proleće 1945. godine Tito nije pravio razliku između “neprijateljskih snaga” i civila koji mu nisu bili naklonjeni. Zato u naredbi koju je, 13. maja 1945. godine uputio štabu Prve armije civile nije ni pominjao. Bilo je dovoljno da kaže šta treba preduzeti prema “neprijateljskim snagama”, pa da njegovi potčinjeni znaju da se to odnosi i na “nekoliko desetaka hiljada civila” koji su se s “neprijateljskim snagama” povlačili u Austriju:

- Naređujem da hitno presječete sve veze prema Austriji i da ne dozvolite da se neprijateljske snage izvuku.