Uspon porodice Jagodić od Livna

PORODICA Jagodić utisnula je značajan pečat na kulturni razvoj Srba u Austrougarskoj. Bili su istaknuti članovi Matice srpske, najstarije naučno-književne institucije u našem narodu, osnovane 1826. godine u Pešti. Veliki ugled Jagodići su stekli i time što su pridavali veliki značaj školovanju i aktivnom učešću u političkim tokovima.

O njihovoj snazi simbolično svedoči desetak porodičnih portreta koje je tehnikom ulje na platnu naslikao jedan od najznačajnijih umetnika druge polovine 19. veka Konstantin Danil. Ovi portreti su nekada krasili odaje Jagodića, a danas se predano čuvaju u Matičinoj Galeriji u Novom Sadu.

Najrečitiji simbol ere Jagodića bez sumnje je njihov dvorac u ataru sela Boka, u banatskoj opštini Sečanj s desne strane puta Konak - Vršac. Sagrađen je 1835. godine.

PREMA jednom predanju, Jagodići su u Banat stigli iz Livna. Prezime su dobili po Jagodi, ženi njihovog dalekog pretka koja je rodila 11 sinova, ali je ostala udovica kada je njen muž poginuo u borbi protiv Turaka.

U knjizi "Srbi u Banatu", autor Jovan Erdeljanović, međutim, piše da su Jagodići pre dolaska u Konak imali veliki spahiluk u K(e)rnjači, mestu u današnjem delu rumunskog Banata. Odatle su najpre došli u Pančevo, a potom su se dalje raseljavali.

- Jagodići, spahije, imali su ogroman spahiluk u K(e)rnjači iz Vršca - piše Erdeljanović. - Bilo ih je petoro braće,jedan je bio abadžija u Pančevu, a jedan najpre sapundžija, pa posle trgovac, kao i ostala tri. Svi su došli u Pančevo iz nekog banatskog sela, pa su od njih nastali pančevački Jagodići (Jovan Jagodić u Kinaku, spahija, od ovih je pančevačkih).

Bila je to bogata porodica, a njen izdanak Spasoje Jagodić, trgovac, dobio je plemićku povelju sa predikatom "Kernecsai" (od Kernjača) 1824. godine. Predikat "Jagodići od Krnjače" izveden je od naziva imanja koje su Jagodići posedovali u Rumuniji.

SPASOJEVI sinovi bili su advokati i političari. Mlađi,Pavle (1813-1895), bio je carski savetnik i poslanik. Pravne nauke učio je u Požunu, a u političkom životu Srba u Habzburškoj monarhiji naročito je bio aktivan tokom revolucije 1848. godine.

Posle povlačenja Mađara iz Vršca i dolaska carske vojske, 1849. godine postavljen je za opunomoćenog vladinog komesara u Vršačkom okrugu. U tom svojstvu, jedna od njegovih prvih odluka bila je da se imenuje komisija koja je imala zadatak da ispita ulogu vršačkog magistrata u prethodnom, burnom periodu.

Aktivno je Pavle učestvovao i u formiranju nove varoške vlasti. Kao vrlo uvažen i uticajan čovek, 1861. na Blagoveštenskom saboru izabran je za poslanika koji je predstavljao Vršački protopopijat. U analima Matice srpske zabeleženo je da mu je bila poverena i uloga carskog savetnika. Sa suprugom Reginom Lazarević imao je kćer Mariju.

Njegov stariji brat Petar (1800-1886) bio je vrlo svestran čovek - advokat, poslanik, a 1829.godine i predsednik Krašovske županije. Učestvovao je na Narodno-crkvenom saboru 1842. u Sremskim Karlovcima, kada je za mitropolita izabran Josif Rajačić.

Oprobao se i kao književnik. U Vršcu je 1886. godine objavio knjigu "Različiti galantni ljubavni događaji".

POSEBAN značaj za porodicu imala je plemićka povelja iz 1897. godine, kojom je Petrovom sinu Bogumilu potvrđeno grofovsko plemstvo veleposedničke porodice Jagodić, kupljeno od austrougarskih vladara još 1824. godine.

Na svom imanju kod Konaka, na ivici šume, Petar je 1835. podigao dvorac (kaštel) koji će ostati u vlasništvu njegovih potomaka sve do Drugog svetskog rata.

- Po izboru lokacije, okoline i izgleda, prepoznaje se želja vlasnika da izgradi prijatan i udoban porodični dvorac u skladu sa prirodom banatske ravnice - piše Dr Branka Kulić u monografiji "Dvorci i letnjikovci Vojvodine".

PARK ispred dvorca bio je uređen u francuskom stilu,oivičen ružičnjakom i šimširom, dok je park u dubini imanja odisao engleskim stilom i stapao se sa šumom Koprivića koja je pod zaštitom kao prirodna retkost.

Svoj dvorac Petar Jagodić gradio je u obliku izduženog pravougaonika sa simetričnim unutrašnjim i spoljašnjim rasporedom.

Zdanje je prizemno sa dva bočna rizalita u obliku dveju kula, dok četiri stuba sa korintskim kapitelima i višestruko profilisana arhitravna greda nose ravan krov dvorišnog trema.Pravogugaoni prozori su "flankirani plitkim pilastrima sa korintskim kapitelima", te imaju različite frontone.

Tu je i veliki podrum sa pruskim svodom koji ima posebno izvedenu vazdušnu ventilaciju. Urađena je tako znalački da je i danas, 180 godina docnije, još u funkciji.

POPULARNOST serije najpre nazvane "Sva ta ravnica", a kasnije samo "Jagodići" (inspirisana knjigom Nenada Čanka "Kao i sva ravnica") Radio televizije Srbije, nema sumnje,usmerila je pažnju današnjih generacija na ovu porodicu. U TV priči, kako je to već uobičajeno, ima dosta fikcije i umetničke slobode. Istorijska je činjenica da su Jagodići zajedno sa Dunđerskima bila najuticajnija srpska veleposednička porodica u 18. i 19. veku. Poput Dunđerskih i Jagodići su imali veliki značaj u radu Matice srpske u tadašnjoj Austrougarskoj monarhiji. Kao članovi parlamenta u velikoj meri uticali su na ekonomske, kulturne i verske povlastice svojih sunarodnika Srba.

No, zbog prijateljstva razbarušenog pesnika Laze Kostića sa Dunđerskima, te zbog njegovih toplih emocija prema mlađahnoj Lenki Dunđerski i srpske pesme nad pesmama Santa Maria della Salute, koju je iznedrila ta nestvarna ljubav, Jagodići su u prošlom i početkom ovog veka ostali u senci.

Uz to, iza Dunđerskih je preostalo i više očuvanih dvoraca, pa stoga, TV serija (gle ironije !), nije snimana u kaštelu Petra Jagodića u Banatu, nego u bačkom mestu Kulpin, u dvorcu Dunđerskih. Razlog: dvorac Dunđerskih je bolje očuvan.

POVELjA I GRB

Povelja i grb Jagodića, po oceni heraldičara, imaju izuzetnu umetničku vrednost. Autor je poznati bečki slikar Ernst Kral, koji je 1882. godine izradio i grb Kraljevine Srbije.