Jedan vek nasilja u Irskoj

U SVOJOJ burnoj i krvavoj istoriji, punoj prevrata, okršaja, mirovnih pregovora i rascepa, Irska republikanska armija, poznatija kao IRA, ugasila je više od 3.600 života.

Originalna ili Stara IRA nastala je još 1916. i postojala sve do 1921. U pitanju su nekadašnji irski dobrovoljci, koji su započeli, u aprilu 1916, Uskršnji ustanak, kao zvanična formacija jednostrano proglašene Republike Irske.

Od 1916. do 1918. dve dominantne nacionalističke struje, Šin Fejn i Irska parlamentarna stranka, borile su se na nekoliko izbora, bez pobednika. Kada je Šin Fejn dobio na opštim izborima 1918, njegovi članovi u britanskom parlamentu su se povukli i proglasili Republiku Irsku, s njima na čelu kao legitimnom vladom. Irski dobrovoljci, koji su imali više od 100.000 članova, reorganizovani su kao vojska Irske republike. Tada su sebe počeli da zovu IRA.

U TEORIJI, IRA je bila odgovorna irskoj skupštini, ali je u praksi skupština imala problema s kontrolom dobrovoljaca. Na dan kada je trebalo da se sastane irski parlament, 21. januara 1919, pobunjena frakcija IRA je u eksploziji ubila Džejmsa Mekdonala i Patrika O'Konela, pripadnike Irske policije (RIC).

Tek u avgustu 1920. su pripadnici ogranka IRA, Dobrovoljci, položili zakletvu irskom parlamentu. IRA je vodila gerilski rat protiv britanskih snaga u Irskoj od 1919. do jula 1921. Posle potpisivanja Anglo-irskog sporazuma, 1922. godine, Originalna IRA raspala se na one koji su podržali taj sporazum i ostali uz Majkla Kolinsa, i protivnike, koji su nastavili sebe da zovu IRA. Kolins je svojevremeno predvodio Odred, poznat i kao Dvanaest apostola, koji je imao zadatak da vrši atentate na istaknute članove Irske policije.

U DABLINU Odred i delovi Dablinske brigade IRA su se spojili pod vođstvom Oskara Traynora i izvodili bar tri napada bombama i pištoljima na britansku vojsku dnevno. U Belfastu IRA je palila fabrike i preduzeća. Nasilje, koje se nastavilo i posle primirja, odnelo je 400-500 života.

Irski rat za nezavisnost bio je brutalan i krvav. Britanci su palili domove običnih građana i manje firme, iako vlasnici često nisu imali nikakve veze s IRA. Najveća nedela desila su se u Dablinu, u novembru 1920, poznata pod nazivom Krvava nedelja. Odred je smaknuo 14 britanskih agenata, neke pred ženama i decom, a kao osvetu Britanci su otvorili vatru na publiku na stadionu "Krok park" i ubili 14 civila.

SPORAZUMI o Anglo-irskom primirju započeli su krajem 1921, u Londonu. Najsporniji delovi su bili ukidanje Irske republike, status Irske kao slobodne države pod zaštitom Britanske zajednice naroda, i britansko zadržavanje određenih luka na južnoj obali Irske. Izbio je Irski građanski rat.

Irska je podeljena na severnu i južnu. Severnoj je data mogućnost da se povuče iz novonastale države, što je parlament Severne Irske i ozvaničio.

Mada je IRA izgubila građanski rat, nastavila je da se bori za slobodnu irsku državu sa Severnom Irskom kao sastavnim delom. Ovaj ogranak IRA opstao je do 1969, kada su se raspali na Zvaničnu IRA, odnosno marksističko krilo, i Privremenu IRA, militantno orijentisanu.

OZBILjNI neredi izbili su te godine u Deriju, a stotine domova uništeno je u Belfastu. Zvanična IRA nije htela da se meša u ono što je smatrala manjim nasiljem, a Privremena IRA (PIRA) je zahtevala veliku ofanzivu na Severnu Irsku, zaštitu katolika i zbacivanje britanske vlasti.

Kako je nasilje u Severnoj Irskoj jačalo, tako se pojačala vojna aktivnost i Službene i Privremene IRA. Iako je Službena u početku imala veću podršku javnosti, pošto je proglasila prekid borbi 1971, PIRA je počela da dominira. Njena strategija bila je "eskalacija dok Britanci ne odu". Britanska vojska fazu 1970-1972. naziva "fazom ustanka". Te 1972. godine dogodila se, druga u istoriji, Krvava nedelja. U Deriju su, 30. januara 1972, pripadnici britanskog 1. padobranskog bataljona ustrelili 26 demonstranata tokom marša koji je organizovala Asocijacija za građanska prava Severne Irske. Trinaestoro njih, od kojih šestoro maloletnika, umrlo je na licu mesta. Dva demonstranta pregazila su vojna vozila.

U PRVIM danima sukoba 1969-1971, PIRA je bila slabo naoružana, ali ranih 70-ih nabavila je velike količine modernog oružja od pristalica iz SAD, libijskog vođe Moamera el Gadafija i prodavaca oružja u Evropi, Americi, Bliskom istoku... Prva polovina 70-ih bila je vreme najžešćeg nasilja. PIRA je delovala u Severnoj Irskoj, Engleskoj, Republici Irskoj, Holandiji i Zapadnoj Nemačkoj. Cilj su joj bili službenici britanske vlade, političari, sudije, važniji vojni i policijski službenici. Do ranih 90-ih, u Južnom Armagu započela je sa poznatom snajperskom kampanjom i napadima na britanske helikoptere. U napadima u Engleskoj ubijeno je najmanje 60 civila.

Tokom 1972. godine pale su 474 žrtve. U napadu na britansku armiju, 1979. godine, IRA ubija člana britanske kraljevske porodice, vojvodu Mauntbatena od Burme, kuma princa od Velsa, i uz njega 18 vojnika. U novembru 1987. teroristi podmeću bombu koja eksplodira prilikom komemoracije za žrtve rata. Gine 11 ljudi.

PIRA 31. avgusta 1994. proglašava prekid vatre. Od decembra 1995. do jula 1997. ponovo je, nezadovoljna pregovorima, prekinula primirje, da bi ga obnovila 1997. i to traje do danas. Uništila je sve oružje do septembra 2005.

Iz IRA se još 1986. izdvaja mala grupa, Dosledna, odnosno IRA-kontinuitet, koja se protivi da Šin Fejn uđe u Donji dom irskog parlamenta. Tokom 1997. izdvaja se i Istinska ili Prava IRA (RIRA), kao frakcija koja sebe smatra naslednikom izvornog republikanskog bunta. RIRA, koja sebe naziva Dobrovoljci Irske, predstavlja ilegalnu organizaciju u Irskoj i terorističku u Ujedinjenom Kraljevstvu i SAD.

Odgovorna je za niz terorističkih napada u Severnoj Irskoj i Engleskoj, od kojih je najpoznatiji bombaški napad na mesto Omaga, u avgustu 1998, kada je ubijeno 29, a ranjeno više od 300 ljudi.

NA LISTI prelomnih trenutaka u istoriji ove terorističke organizacije je i januar 1989, kad je vođa Lojalističkih dobrovoljačkih snaga Bili Rajt, sa nadimkom Kralj Pacova, ubijen u jednom od najstrože čuvanih britanskih zatvora, Mejz. Ovo je izazvalo veliki talas nasilja u Belfastu.

Zanimljiv detalj je i planirani atentat na britansku kraljicu, vojvodu od Edinburga i princa Čarlsa, u septembru 1999. Teroristi su u poslednji tren od ovoga odustali i likvidirali prof. Pola Vilkinsona, antiterorističkog eksperta.

Da priča sa IRA nije gotova, pokazuju i događaji iz maja ove godine, kada je šest osoba uhapšeno u Republici Irskoj zbog planiranja atentata na princa od Velsa i njegovu suprugu Kamilu. Svi uhapšeni, stari između 21 i 62 godine, imaju bliske veze sa disidentskim grupama IRA-kontinuitet i Prava IRA.

Proletos je ubijen i nekadašnji komandant IRA Džerard Dejvison, u centru Belfasta. Politički lideri su odmah upozorili da ne sme biti povratka na nasilje koje je karakterisalo prošlost Severne Irske. Dejvison je ubijen u delikatnom trenutku za republikanski pokret koji je uključen u teške pregovore o reformi policije u Severnoj Irskoj.

NAORUŽAVALI IH ALBANCI

POSEBNA zanimljivost za naše čitaoce je da se IRA svojevremeno naoružavala puškama AK-47 sa prostora bivše SFRJ. Pripadnicima Republikanske armije ovo oružje su prodavali i organizovali dostavu kosmetski Albanci. Podatke i dokumentaciju o transferu pušaka AK-47 i municije, britanskoj i evropskoj javnosti objavio je londonski "Sandej tajms".