Pokušaj obnove ustaške države

SEDAMDESETE godine prošlog veka obeležio je veliki broj ustaških terorističkih ataka širom sveta. Na meti su bile institucije i objekti koji su u svom nazivu imali reč Jugoslavija, a nisu se libili ni da ubijaju one koji nisu podržavali njihove ekstremne akte i ideje. U jednom trenutku ustaška emigracija odlučila je da podigne ustanak u Jugoslaviji. Bili su uvereni da će njihov upad obični ljudi dočekati sa oduševljenjem. Tu su se prevarili.

Na teritoriju SFRJ 20. juna 1972. godine ilegalno je upalo 19 naoružanih terorista iz Australije, Nemačke i Austrije. Bili su članovi Hrvatskog revolucionarnog bratstva. Dobili su naziv Bugojanska grupa po mestu gde su se koncentrisali. Cilj im je bio da organizuju "gerilu, vrše diverzije" i čine teror, odnosno da podignu ustanak protiv jugoslovenske vlasti, sruše državu i "obnove Nezavisnu Državu Hrvatsku" (NDH). Oni su svoju akciju nazvali "Feniks".

OVU terorističku grupu, prethodno naoružanu i obučenu u logorima u Zapadnoj Nemačkoj, predvodili su ustaški ekstremisti braća Ambrozije i Adolf Andrić. Ilegalno su prešli tadašnju austrijsko-jugoslovensku granicu kod Dravograda. Nekoliko dana kasnije došli su na predviđenu lokaciju na području planine Raduše u centralnoj Bosni.

Bugojansku grupu je organizovalo Hrvatsko revolucionarno bratstvo (HRB), tajna ustaška organizacija koja je bila osnovana 1961. godine u Australiji. Delovali su na teritoriji te zemlje, ali i u Evropi i Sjedinjenim Američkim Državama (SAD). Njihov osnovni cilj bio je rušenje Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije dizanjem hrvatskog ustanka i obnovom NDH.

POSLE gušenja Hrvatskog proleća 1971. godine, HRB je bio uveren da su stvoreni uslovi za izazivanje oružane pobune. Zato je i organizovana teroristička grupa koja je trebalo da izvede operaciju "Feniks", a za vođe su odabrana braća iz okoline Tuzle - Andrići. Pored Feniksa paralelno su organizovane i akcije "Matilda", čiji je cilj bio miniranje glavnog transformatora u Zagrebu, i "Krug", gde su teroristi planirali da u beogradski vodovod ubace otrov.

Nakon kratkih priprema u kampu u Salzburgu u Austriji prebacili su se u Jugoslaviju, mahom obučeni u uniforme 4. oklopne čete američke vojske. Naoružani su bili sa šest pušaka "broving", dve poluautomatske puške, 3 automata, 17 revolvera, 19 noževa, 10 prigušivača i tri snajpera. Oružje je kupljeno od američkih vojnika stacioniranih u Zapadnoj Nemačkoj.

POSTOJI legenda da su čak imali "bliski susret" sa tadašnjim maršalom - Josipom Brozom Titom. Navodno, na putu Dravograd - Maribor nabasali su slučajno na Tita, koji se vraćao iz lova i bio je sam sa svojim šoferom u automobilu (što je gotovo bilo nemoguće). Ali, navodno, pre nego što su se oporavili od iznenađenja, Titova limuzina se izgubila u daljini.

Potom su, kako se tvrdi, zaustavili kamion koji je prevozio mineralnu vodu "radenska" i zarobili vozača Franca Hibernika. Jedan od njih, koji je jedini bio u civilnoj odeći, seo je za volan. Tri dana kasnije stigli su do Bugojna. Zarobljenog vozača Hibernika pustili su da se kamionom vrati u Maribor, uz pretnju da će mu biti likvidirana porodica, ako bi pre Maribora obavestio miliciju. Na Raduši su jednog trenutka sreli i lovce, kojima su rekli da obaveste vlasti da su sreli ustašku grupu, koja je prethodnica "300 ustaških boraca".

NA PODRUČJE Bugojna je tokom 25. i 26. juna pristiglo oko 350 vojnika JNA, od toga 150 vojnih policajaca, 300 milicionera i 3.400 teritorijalaca. Ujutro 26. juna planina Raduša je bila potpuno blokirana. Do prvog vatrenog okršaja dolazi istog dana sa vojnom policijom pod komandom Miloša Popovića. U razmeni vatre ginu Popović i još jedan vojnik, ali i jedan ustaški terorista. Grupa terorista se razbila na dva dela ostavši bez municije, jer je i konj, na kom je bila natovarena municija, nastradao u vatrenom okršaju.

Gotovo dva meseca trajali su sukobi terorista i jugoslovenskh oružanih snaga po planini Raduši. Do 28. jula je u okršajima s Bugojanskom grupom poginulo 15 jugoslovenskih vojnika, teritorijalaca i milicionera, ali je i sama grupa likvidirana. Prema zvaničnim podacima jugoslovenskih vlasti, 15 pripadnika Bugojanske grupe je poginulo u oružanim okršajima, a četvorica su zarobljena i odvedeni na Vojni sud u Sarajevu. Trojica su osuđena na smrt, a samo je jedan - Ludvig Pavlović - osuđen na 20 godina zatvora.

AKCIJA Bugojanske grupe je izazvala veliki publicitet u SFRJ, odnosno tadašnje vlasti su je iskoristile u propagandne svrhe kako bi hrvatsku političku emigraciju prikazale kao teroriste. Što su i bili. Među delom Hrvata, pogotovo u BiH, i tada su pripadnici Bugojanske grupe veličani kao heroji i mučenici, a po Ludvigu Pavloviću je za vreme poslednjeg rata u BiH nazvano nekoliko jedinica HVO.

Ovaj najmasovniji upad ustaških terorista organizovan je, kako se kasnije ispostavilo, jer su pripadnici Hrvatskog nacionalnog bratstva bili uvereni da je u Jugoslaviji stanje takvo da samo treba mala varnica, pa da se pokrene hrvatski ustanak. Ono što teroristi nisu shvatali jeste da naoružana grupa koja ulazi u zemlju, da bi podigla masovan ustanak, mora imati podršku političke organizacije sa autoritetom u narodu (recimo matice Hrvatske), koja svojim pozivom utiče na narod da se digne na oružje.

KADA je reč o Bugojanskoj grupi, neki istoričari navode da je njih tadašnja UDBA zapravo podsticala da što pre upadnu u Jugoslaviju, kako bi se razračunali sa njom. Navodno, jugoslovenski obaveštajci su imali informacije da se sprema teroristički napad i preko svojih ubačenih "ustaša" podstrekivali su da do toga dođe što pre. Prema toj verziji, braća Andrić i ostalih 17 praktično su namamljeni u klopku.

Čak i da je ovo istina, ostaje pitanje zašto je moralo toliko ljudi iz jugoslovenske vojske i milicije da pogine, odnosno zašto teroristi nisu eliminisani pre nego što su upali u zemlju. Da li je Državna bezbednost znala da će u Jugoslaviju upasti teroristička grupa? Tu se pletu razne teorije zavere, ali nema potvrde da je tadašnja OZNA znala detalje akcije "Feniks". Neki obaveštajci su čak kasnije govorili da je u slučaju Bugojanske grupe naša "služba uhvaćena na spavanju".

U IZVEŠTAJU Generalštabu o operaciji "Raduša" (koji je bio nedostupan javnosti više od 20 godina) nigde se ne kaže da je služba precizno znala detalje o ubacivanju ove terorističke grupe. Izgleda da je služba pratila vođe grupe, ali u jednom momentu je izgubljen kontakt sa njima. Tada su Andrići donele odluku da se požuri sa akcijom, jer su shvatili da im je UDBA na tragu. Čini se da je Državna bezbednost znala da HRB sprema nešto veliko, ali precizno nije znala šta.

Ipak, jugoslovenske vlasti su iz ove terorističke akcije izvukle veliku pouku. Zaključak je bio da su službe bezbednosti neadekvatno bile pripremljene za ovakve akcije. Odlučeno je da se osnuju nove jedinice, čija će svrha biti borba protiv terorista.