Kralj je morao da umre u Marselju

JEDAN od najtežih terorističkih akta izvršenih na Jugoslaviju bilo je ubistvo kralja Aleksandra Karađorđevića 9. oktobra 1934. godine u Marselju. Zločin su počinile ustaše uz pomoć ekstremnih pripadnika makedonskog VMRO i Musolinijevih fašista. Svet je tada po prvi put jasno uvideo o kakvom se zlu radi, što će naredne godine i decenije da potvrde.

Prvi ozbiljan korak u borbi protiv terorizma desio se nakon ubistva jugoslovenskog kralja Aleksandra i francuskog ministra Bartua u Marselju. Tada je Francuska i zvanično predložila osnivanje Međunarodnog krivičnog suda. U odgovoru na francuski predlog, Savet Lige naroda (kasnije Ujedinjene nacije), odlučio je da osnuje komitet eksperata koji je imao zadatak da napravi predlog teksta konvencije o sprečavanju zločina terorizma. Nacrt konvencije o sprečavanju terorizma, bio je usvojen pod imenom Konvencija Lige naroda za sprečavanje terorizma.

MUČKO ubistvo jugoslovenskog kralja u Marselju odigralo se ispred Palate Burze, u 16.20. Atentator Veličko Dimitrov Kerin, zvani Vlado Černozemski, pripadnik Unutrašnje makedonske revolucionarne organizacije (VMRO), usmrtio je kralja sa četiri metka, a jednim je lakše ranio francuskog ministra inostranih poslova Luja Bartua, koji je usled neadekvatne medicinske pomoći iskrvario i umro.

Oko organizacije i izvršenja atentata tesno su sarađivali ustaše i VMRO, koji nisu želeli da Hrvati i Makedonci žive u Kraljevini Jugoslaviji. U atentat su, kako su istoričari utvrdili, bile umešane i pojedine strane sile, u prvom redu Musolinijeva Italija, koja je imala teritorijalne pretenzije ka jugoslovenskoj jadranskoj obali.

U ITALIJI 1929. godine je osnovana Ustaša - hrvatska revolucionarna organizacija (UHRO) koja se borila protiv kralja Aleksandra i Jugoslavije, a za ostvarenje samostalne hrvatske države. Neposredno po zavođenju Šestojanuarske diktature 1929. godine, u Sofiji su se sastali vođe UHRO, Ante Pavelić, i VMRO, Vanča Mihajlov. Tom prilikom su se dogovarile o zajedničkom budućem delovanju. Potpisali su takozvanu Sofijsku deklaraciju, kojom se predviđa stvaranje nezavisnih država Hrvatske i Makedonije.

U septembru, tri godine kasnije, organizovan je takozvani Lički ili Velebitski ustanak, kada su naoružane ustaše napadale žandarmerijsku stanicu kraj Gospića. U to vreme Komunistička partija je pozdravljala ustaški pokret i stavljala se na njihovu stranu.

ZA VREME Šestojanuarske diktature zatvarani su mnogi politički protivnici, pre svega članovi KPJ, Hrvatske republikanske seljačke stranke i Unutrašnje makedonske revolucionarne organizacije. Diktatura je zvanično ukinuta 3. septembra 1931. godine, donošenjem Oktroisanog ustava.

U zatvoru Lepoglava početkom 1934. dolazi do stvaranja Zajednice političkih osuđenika: hrvatskih nacionalnih revolucionara, makedonskih nacionalnih revolucionara i komunista. Bio je to "Đavolji pakt".

Pripadnici ustaškog pokreta, Petar Oreb i Ivan Herničić, 17. decembra 1933. godine pokušavali su da ubiju kralja Aleksandra prilikom njegove posete Zagrebu. U sprovođenju krvavog plana sprečila ih je jugoslovenska policija, koja ih je i uhapsila.

OD DOLASKA Benita Musolinija na vlast, u jesen 1922. godine, Italija je vodila politiku razbijanja Kraljevine Jugoslavije. Pod pokroviteljstvom Musolinija, Ante Pavelić je, posle emigriranja 1929. godine, organizovao hrvatski ustaški pokret s ciljem uspostavljanja samostalne nezavisne države Hrvatske (NDH).

Krajem avgusta 1934. godine, na poziv Ante Pavelića, vođa VMRO Vančo Mihajlov je doputovao u Rim kako bi se dogovorili oko detalja za izvršenja atentata na kralja. Sastanak su održali u hotelu "Kontinental", a razgovoru je prisustvovao i generalni inspektor tajne službe Italije Erikole Konti. Odlučeno je da se atentat izvrši u Francuskoj jer se već znao program Aleksandrove predstojeće posete.

PAVELIĆ, Kvaternik i Mihajlov su se dogovorili da pripreme više grupa za izvođenja atentata. Prva grupa trebalo je da izvrši atentat po kraljevom dolasku u Marselj, a druga u Parizu ili Versaju, u slučaju da prva ne uspe. Pavelić je tada izdao deklaraciju kojom osuđuje kralja Aleksandra na smrt, a po ustaškim logorima počinju intenzivne pripreme za atentat.

Najobimnije pripreme obavljene su u logoru "Janka Pusta" i "Nađ Kanjiža", gde je ustaše za izvršenje atentata obučavao profesionalni atentator VMRO, Veličko Dimitrov Kerin, zvani Černozemski. Nakon obuke, između 15 najuspešnijih terorista, kockom su izabrana trojica: Mijo Kralj, Ivan Rajić i Zvonimir Pospišil. Četvrtog atentatora Černozemskog, Pavelić je odabrao na predlog Mihajlova.

ZA ATENTAT u Marselju su određeni Veličko Kerin, koji je imao zadatak da puca na kralja, i njegov pratilac Mijo Kralj, koji je imao zadatak da ga štiti i obezbedi mu beg posle zločina. Drugi par atentatora su činili Pospišil, kao vođa koji puca, i Ivan Rajić kao pomagač, u slučaju da marseljski atentat ne uspe. U rano jutro 7. oktobra Černozemski, Mijo Kralj i Kvaternik u Avinjonu sreli su se sa Stanom Godinom, koja im je predala oružje, a potom otišli u Eks an Provans. Sutradan 8. oktobra, svi su krenuli u Marselj, gde im je Kvaternik dao plan grada i pokazao mesto odakle da pucaju na kralja. Uveče su se vratili u Eks, gde su prenoćili, sem Kvaternika, koji se to veče sklonio u Montre.

NA DAN atentata, 9. oktobra, Kerin i Kralj su otputovali u Marselj, i tamo stigli sat i po pre iskrcavanja kralja Aleksandara sa razarača "Dubrovnik". Prvi plan za ubistvo jugoslovenskog kralja je sproveden u delo. Atentat je uspeo.

Glavni razlog svih ustaških terorističkih organizacija bio je usmeren ka rušenju Jugoslavije i stvaranju nezavisne države Hrvatske. U samoj državi vlast se menjala, čak i uređenje, od kraljevine do republike, ali je "tisućljetni san" ostao glavni lajtmotiv svih ustaških zločina i terora, koji je ostvaren krajem 20. veka u žestokom ratu na tlu Jugoslavije u kome su učestvovali i sami teroristi.

ZLOKOBNA PREDSKAZANjA

PRILIKOM ispraćaja kralja Aleksandra u Marselj, na palubi broda "Dubrovnik", u Zelenici vladala je sumorna atmosfera, puna nekih crnih slutnji. Razgovaralo se i o opasnosti od atentata, a na to su upozoravali knez Pavle i kneginja Olga. Kraljica je ubeđivala svoga supruga da pri iskrcavanju svakako nosi "čeličnu košulju" (pancir), ali je on to nehajno odbio. Kralj je skinuo s ruke jedan glomazan prsten, koji je prema predanju pripadao caru Dušanu, i služio je kao amajlija, jer je na njemu pisalo na staroslovenskom: "Ko Ga nosi, Bože pomozi." Aleksandar ga je, međutim, skinuo i, pruživši ga kraljici, rekao: "Uzmi ovo, smeta mi." Pričalo se još da je poznata ruska proročica Nađa savetovala Aleksandru: "Kralja vreba smrt na točkovima, a kraljica nikako ne treba da putuje vodom." Sticajem okolnosti, kraljica je zbog uzburkanog mora odustala od putovanja brodom, a kralj je ipak našao smrt na točkovima automobila.

Još jedan istinit događaj mogao se tumačiti kao zlokobno predskazanje. Pre ukrcavanja na brod, kralj je 6. oktobra, u pratnji bana Zetske banovine i mitropolita cetinjskog Dožića, posetio manastir Savinu, kraj Herceg Novog. Pošto je zapalio sveću, prišao je zvoniku, uzeo uže obema rukama i počeo da zvoni. Umesto da zvone dobrodošlicu, zvona su zvonila kao da je neko umro.

Sutra: Ubistvo turskog ambasadora u Beogradu