Veština i mudrost pregovaranja

REČ diplomatija potiče od grčke reči diplun, što je značilo "presaviti" i po čemu su dobile naziv "diplome" u Rimskom carstvu - metalne presavijene bakarne pločice koje su predstavljale potvrdu nečijeg položaja ili odobrenje za putovanje. Kasnije su "diplome" bila službena dokumenta pisana na pergamentu (ili na papiru) kojima su se potvrđivale određene privilegije njihovim nosiocima ili koja su sadržala sporazume zaključene od strane Carstva s varvarskim plemenima ili sa stranim zajednicama. Tradicije Rima nastavilo je Istočno rimsko carstvo - Vizantija, koja je razvila posebne spoljnopolitičke diplomatske metode kako bi širila uticaj na strane države i držale razne "varvare" podalje od svojih granica.

IAKO je aktivnost pregovaranja i predstavljanja jedne ljudske zajednice pred stranom ljudskom grupom verovatno starija i od pisane istorije i od države, nastanak diplomatije kao posebne i organizovane veštine u modernom smislu te reči može se pratiti tek sa izgradnjom moderne države, tj. od vremena renesanse. Početkom rane renesanse (XV vek), čiji uticaj se donekle osećao i u našim krajevima, posao izaslanika je postepeno postajao profesija i veština za sebe. Za razliku od srednjeg veka kada su poverljive misije za velikaše i vladare uglavnom obavljali sveštenici, u renesansno doba pojavljuje se nova kategorija ljudi - obično poreklom iz ranga sitnijih plemića ili trgovaca - koji uz crkvene predstavnike putuju od zemlje do zemlje, od dvora do dvora, kako bi za svog gospodara obavili neki poverljiv zadatak, preneli poruke, saznali novosti, dogovorili savez, ugovorili brak. Na dvorovima velikaša osnivaju se profesionalne kancelarije, a diplomate se bave ovim poslom kao posebnom službom.

UVEK prva, Venecija je otpočela da na strane dvorove upućuje posebno ovlašćene poslanike zvane oratori, koji su dobijali precizna uputstva (instrukcije) za svoju misiju (bailo je bio naziv koji je nosio stalni mletački poslanik u Carigradu). Firencu su na strani predstavljali ličnosti poput Dantea, Petrarke, Bokača ili Makijavelija. Oprezni Dubrovčani su u stopu podražavali Mlečane, pa su i oni uveli zvanje poklisara.

SRPSKI despoti, bosanski kraljevi, gospodari Zete i drugi krupni feudalni gospodari s Balkana nalazili su ljude koji su upoznali strane zemlje, poznavali strane jezike i koji su bili zaduženi da obavljaju poverljive zadatke - od onih čisto diplomatskih (koji su podrazumevale i špijunažu) do raznih drugih poslova, poput pozajmica ili ulaganja novca, naplate potraživanja, zakupa carine, nabavke soli, nakita, tkanina, oružja ili brodova, dovođenja majstora iz stranih krajeva i slično. Srpski despoti Stefan Lazarević i Đurađ Branković slali su na stranu ljude od poverenja - vojvodu Vitka, vojvodu Nikolu - ili poverljive trgovce - Dubrovčane (najpoznatiji su bili Paskoje Sorkočević i Junije Granić) koji su obavljali brojne diplomatske misije za račun despota.

POSLANICI u Italiji nosili su često naziv ambasador, reč koja je poticalo od latinskog izraza ambactiare što je značilo "otići u misiju". Izaslanici su imali i druga zvanja, poput legata, nuncija, komesara, prokuratora ili agenta. Kod nas, vladarev ili velikašev poslanik nazivao se i dijak, orator, poslanik, poklisar. Mogao je istovremeno biti i pisar, kurir, četovođa, zapovednik utvrđenog grada.

POSTEPENO u XVI i XVII veku, umesto povremenih izaslanika, bivalo je sve više i stalnih diplomatskih predstavnika na dvorovima vladara. Rimski papa u XVI veku imao je stalne poslanike - nuncije u devet evropskih država: kod rimsko-nemačkog cara, u Francuskoj, Španiji, Portugaliji, Poljskoj, Veneciji, Napulju, Toskani i Savoji. U XVII veku nemački car imao je stalna predstavništva u Londonu, Varšavi, Hamburgu, Bremenu, Parizu, u Švajcarskoj, kao i u Španiji, Veneciji, Libeku i u Švedskoj.

UČVRŠĆIVANjEM državnih struktura i jačanjem međunarodnih veza u XVI, XVII i XVIII veku jača i položaj diplomate kao posebnog stručnjaka za predstavljanje, pregovaranje i prenošenje i skupljanje informacija iz stranih država. Stalne ambasade se razvijaju posebno nakon zaključenja Vestfalskog ugovora (1648), u vreme kada pregovaranje među glavnim evropskim dvorovima i državama traje skoro neprekidno - paralelno s njihovim ratovima i međusobnim političkim sukobima.

S POJAVOM stalnih predstavnika pojavljuju se i prva dela posvećena umeću diplomatije i diplomata. Španac Antonio de Vera 1620. godine štampa u Sevilji rad El Embaxador (delo poznato po francuskom prevodu pod naslovom "Savršeni ambasador") u kome navodi da "od svih službi koje su neophodne za održanje jedne države, nema teže od službe ambasadora".

VEK kasnije, 1716, francuski plemić i diplomata Fransoa de Kalijer objavljuje jedan od najpoznatijih klasičnih priručnika o diplomatiji "O načinu pregovaranja s vladarima". U njemu on beleži: "Svaki hrišćanski vladar treba da se prvenstveno vodi načelom da neće potezati za oružjem kako bi zadobio neko svoje pravo pre nego što pokuša da ovo postigne koristeći puteve razuma i ubeđivanja... ali pri tome treba da se posluži dobrim izvršiocima koji znaju šta bi trebalo da se učini kako bi za njega pridobili srca i volje ljudi, i to je u prvom redu ono u čemu se sastoji veština pregovaranja."

DOK devetnaesti vek predstavlja klasično doba bilateralne diplomatije, dvadeseti vek, odnosno period nakon Prvog svetskog rata, donosi nekoliko novosti kao posledicu promena u prirodi međunarodnih odnosa i odnosa među državama. Ovo se u prvom redu odnosi na pojavu multilateralne diplomatije kao posledice nastanka Društva naroda, kao i razvoja drugih međunarodnih organizacija, prvo u Evropi, a onda i u drugim delovima sveta.

U NAJNOVIJE doba, krajem dvadesetog i u prvim decenijama dvadeset prvog veka, diplomatija je još podložnija velikim promenama usled dramatične evolucije prirode međunarodnih odnosa i načina komuniciranja i informisanja između različitih ljudskih zajednica i društvenih grupa, odnosno država, posebno kada je reč o uticaju javnosti, kao i o stalnom povećanju brzine i prirode komunikacija.

Knjigu Dušana Lopandića "Vreme sjaja, vreme patnje" možete naručiti na tel. 011/3344-536 i 011/3344-427; kao i SMS-om na broj 063/1643-609