Kožna lopta stiže na Bagdalu

U ZNAK sećanja na pobedu srpske vojske u Prvom balkanskom ratu 1912, protiv Turske, Danilo Stojanović je odlučio da klub dobije ime Velika Srbija. Pošto je ubrzo, 1913, usledio Drugi balkanski rat, protiv Bugarske, osnivanje kluba je moralo da pričeka. U oba rata sve škole u Beogradu, Kragujevcu i Kruševcu bile su pretvorene u bolnice, predavanja obustavljena, đaci raspušteni. Tada su mnogi, koji nisu bili regrutovani, mogli do mile volje da šutiraju loptu. Na područjima gde se nalaze Kalenića pijaca i Crveni krst osnovani su loptački timovi Kosovo i Nevesinje. Nije mirovao ni Danilo Dača Stojanović i krajem 1912. osnovao je SK Dušanovac, gde je, po potrebi, bio i golman, a utakmice su igrane na vojnom zemljištu u blizini Topovskih šupa.

Učenici Treće beogradske gimnazije su osnovali klub Slavija, u kome su se isticali Jovan Ružić, Aleksandar Radosavljević, Đorđe Borisavljević i tri brata Aleksandar, Milan i Mihailo Vučo. Igrali su svoje utakmice u porti Svetosavske crkve, kasnije u Karađorđevom parku. Na Malom Kalemegdanu, ispod Paviljona "Cvijeta Zuzorić", igrali su fudbaleri Dušana Silnog.

RAZNEŽEN vojničkim uspehom srpske vojske, u dva iznuđena i oslobodilačka rata, Danilo Dača Stojanović je svoja patriotska osećanja dopunio kada je 1. avgusta, po julijanskom, a 14. avgusta po gregorijanskom kalendaru 1913, u hotelu "Kasina", na osnivačkoj skupštini, novi klub nazvao Velika Srbija! U novi klub prešli su svi fudbaleri Slavije kao i nekoliko igrača klubova kragujevačke stare Šumadije i Mlade Šumadije.

Prva utakmica posle Drugog balkanskog rata odigrana je 21. septembra 1913, na terenu "Trkalište", gde će kasnije nići zgrade Tehničkog fakulteta i hotela "Metropol", kao i Vukov spomenik, kada je BSK pobedio Veliku Srbiju - 2:0. Prvi tim novoformiranog kluba, koji će u budućnosti igrati ogromnu ulogu u srpskom fut(d)balu, pod različitim imenima, igrao je u sastavu: Danilo Stojanović, Miroslav Najdanović, Petar Radojković, Mikan Pavlović, Eduard Mifek, Milivoje Ivanović, Milan Stefanović, Alojz Mahek, Dragoljub Veljković, Vlada Krstić, Josif Furjanović. Ovaj meč može se smatrati prvim večitim derbijem u državi Srbiji. Mnogo godina kasnije oba kluba će zbog virtuelno-politikantskih razloga menjati ime!

SAMO godinu dana od osnivanja, SK Velika Srbija osvojio je prvi pehar-trofej Srpskog olimpijskog komiteta - SOK, osnovanog 23. februara 1910, a primljenog u Međunarodni olimpijski komitet (fra. International Olympic Committee) - IOK 17. jula 1912. na Olimpijskim igrama u Stokholmu. U finalnoj utakmici, na igralištu "Sokol" u Košutnjaku, tada najmlađi klub u Srbiji pobedio je kragujevačku Šumadiju -3:1.

Beogradski klubovi Srpski mač, BSK i Velika Srbija su pred Prvi svetski rat često gostovali u inostranstvu, logično u najbližoj Austrougarskoj carevini, u Novom Sadu i Pančevu, kao i u Rumuniji u Temišvaru i Aradu, mestima sa pretežno srpskim življem. Veliki uspeh, za to fudbalsko doba, zabeležio je Srpski mač kada je u Novom Sadu pobedio glasoviti bečki Rapid - 3:2! U Vojvodini, takozvanoj Južnoj Ugarskoj, bili su formirani 1901. klubovi Bačka u Subotici i 1909. Kikinda, a pred sam početak Velikog rata 1914. Vojvodina u Novom Sadu.

SJAJAN potez povukao je inž. Danilo Dača Stojanović, predsednik Velike Srbije, kada je u Beograd doveo proverene fudbalere iz Češke Alojza Lojda Maheka, Eduarda Mifeka i Venceslava Petrovckog. Oni su bili prvi stranci u beogradskim klubovima, odlični igrači, ali i amateri koji su bili zaposleni. Do izbijanja rata 1914. zajedno sa Jovanom Ružićem činili su okosnicu tima Velike Srbije. Kada je Beograd bombardovan, prešli su u Kragujevac, i tamo se zaposlili u Vojnotehničkom zavodu - Topolivnici i igrali fudbal, što je već bila tradicija u njihovoj zemlji. Njih trojica i ostali Česi koji su radili u Srbiji odbili su poziv Austrougarske carevine, kao njeni državljani, da se vrate i regrutuju u vojne jedinice. Tako je trajalo do novembra 1915. kada su Lojda Maheka i Venceslava Petrovckog uhapsili kao vojne begunce, dok se Eduardu Mifeku posle privođenja izgubio svaki trag.

Tokom početaka fudbala u Srbiji nije bilo pravih sudija (delilaca fudbalske pravde) već su stariji igrači delili tu pravdu, po sopstvenom nahođenju i često pogrešno. Tek je 1913. Milan Bulajić, engleski đak, preveo knjigu "Pravila igre" na srpski jezik", posle čega su se mnogi zainteresovali i počeli da uče.

PREKID fudbalskih aktivnosti u Srbiji usledio je 28. jula 1914. sa zvaničnim početkom (ultimatum iz Beča stigao 14. jula!) Prvog svetskog rata. Austrougarska (Austerreich-Hungarian) vojna soldateska krenula je u pokoravanje, uvek spremnih za odbranu, neposlušnih Srba! Pre nego što su usledila osvajanja i prva razaranja, reka izbeglica iz severozapadnih krajeva je već kretala prema jugu i unutrašnjosti Srbije. U jednom konvoju našle su se poznate porodice Ružića, Babića, Dedijera, Protića i državnog savetnika Stokića.

Među mnogobrojnima bili su učenici nedorasli za vojsku, ali i oni tek stasali za ozbiljne sportske poduhvate koji su u beogradskim klubovima upoznali fudbalsku veštinu i pravila igre. Najpoznatiji među njima bio je Jovan Ružić (12. decembar 1898. - 25. septembar 1973, Beograd), koji je kao maloletan igrao za Srpski mač, potom Slaviju i prvi tim Velike Srbije.

DOLASKOM migrantske mladeži, u gradovima na jugu Srbije, i tamošnje stanovništvo se zainteresovalo za fudbalsku igru. U kafani "Stara prestonica" 14. oktobra 1914. odlučeno je da se formira tim za igru. Svi prisutni složili su se da se taj tim nazove Car Lazar. Fudbal je i ranije skakutao po okolnim poljanama, a prvu loptu doneo je Emil Bergant (1868-1922), ondašnji nastavnik gimnastike u kruševačkoj gimnaziji! Kruševljani, poznati po nadimku Čarapani, kožnu loptu, taj fudbal, nazivali su ledica, verovatno zbog svog nastavnika, poreklom Čeha, u čijoj je domovini najpopularnija igra bila hokej na ledu. Hokejaška lopta, znani pak, u Češkoj se nazivao ledica. U stvari, bilo je to prvo zanatsko preduzeće za izradu kožnih lopti i hokejaških pakova, sa značajnim imenom firme "Ledica". Nastavnik Emil je đacima prilikom igranja fudbala govorio: "Gurni to ledico, gurni" zapisao je u knjizi "Od prve lopte do saveznih liga", izdanje Kruševac - 1962, dr Dobrivoje Boba Lisinac.

PRVA utakmica, u još nepokorenom Kruševcu odigrana je na platou brda Bagdala, između tima nazvanog Car Lazar i fudbalera pridošlih izbeglica koje je predvodio Jovan Ružić. Brdo neobičnog imena krstio je u 17. veku turski putopisac Evlija Čelebija (Evlia ibi Dervis Zilli - 1616, turs. mladi gospodin), i na srednjovekovnom turskom jeziku znači - lep pogled. Rezultat ovog meča nije poznat. Ubrzo, početkom 1915, Jovan Ružić se prebacio u Francusku, gde je maturirao i fudbal.

ŠAMPION NOVE KRALjEVINE

ALOJZ Lojd Mahek (Hradec Kralove, današnja Češka, 8. jul 1895. - 20. avgust 1978, Beograd), posle rata je ostao u Beogradu i do kraja života igrao za tim SK Jugoslavija (bivši SK Velika Srbija) i učestvovao u osvajanju dva prvenstva 1924. i 1925.godine, nove države Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

SUTRA: "TOPOVSKO ĐULE" OSVAJA FRANCUSKU

Sve fotografije u feljtonu su iz privatne arhive autora