Kneginja Milica uzima srpski tron

I PORED toga što su zvona na katedrali Notre Dame u Parizu odmah po Tvrtkovom izveštaju gromko pozdravila hrišćansku pobedu u kosovskoj bici, u Srbiji je ishod ovog srpsko-turskog sukoba odmah protumačen onako kakvim se kasnije i pokazao da jeste, da predstavlja ne samo izgubljenu bitku, nego i propast države. Zbog tolike pogibije ratnika jedne male zemlje u sukobu, nesreće u kojoj je u jednom danu pokošen cvet njene vlastele, bilo je svima jasno da se Lazareva Moravska Srbija ne može lako oporaviti. Knez je na Kosovo izveo sve što je njegova zemlja mogla da da, i velmože i sitno plemstvo i najamnike i slobodnjake i sebre. Rezervne snage ratnika-vitezova, preko potrebne u tadašnjem načinu ratovanja, Srbija nije više imala, jer skoro da u njoj nije bilo vlastelinskog doma u kome je na čelu porodice ostala zdrava muška glava.

Pometnja, strah od neizvesnosti i opšta nesigurnost u kojoj je skoro svako bio teško pogođen gubitkom bližnjih znatno su doprineli da smrt kneza Lazara poprimi značenje opšte nesreće i da se u njegovom stradanju nazre hristološka podloga. Time je otvoren put za stvaranje jednog od centralnih mitova u srpskoj istoriji, mita o Lazarevom izboru između zemaljskog i nebeskog carstva. Kosovski poraz je, naravno, dao povoda i drugim mitovima, među kojima je onaj o izdajstvu Vuka Brankovića najverovatnije najjači iako u sačuvanim istorijskim izvorima nema negativnih podataka o njegovom lošem držanju u borbi, osim opaske da se na kraju okršaja povukao s bojnog polja.

JEDNA od najznačajnijih posledica nesrećnog kosovskog sukoba koju istoričari najčešće propuštaju da dostojno razrade jeste stvaranje spleta okolnosti pod kojima je na vlast i upražnjeni presto u Moravskoj Srbiji došla supruga viteški poginulog kneza Lazara, srpska kneginja Milica Hrebeljanović. Kneginja Milica je bila prva žena u srednjovekovnoj istoriji Srbije koja je posle strahovite kosovske tragedije silom prilika hrabro prihvatila da u najtežim državnim okolnostima preuzme kormilo vlasti u posrnuloj Moravskoj Srbiji da bi time obezbedila nasledstvo svom maloletnom sinu Stefanu, kome je u trenutku kosovskog sukoba bilo tek petnaestak godina.

Milica je rođena negde oko 1335. godine i za života svog supruga Lazara, od koga je bila šest godina mlađa, nije bila politički agilna kao Dušanova supruga Jelena, iako je po poreklu bila princeza nemanjićke krvi i po vlastelinskom rangu i ugledu rangirana daleko iznad svog muža, koji je bio sin nižeg vlasteličića Pribca rodom iz Prilepca kod Novog Brda i dugo vremena zaposlenog na dvoru cara Dušana kao peharnik, državni sekretar i veliki sluga. Njoj je u trenutku kosovske tragedije bilo oko pedeset pet godina, što je u to vreme bilo doba duboke zrelosti, a bila je čukununuka i direktni potomak primogeniturne loze kneza Duklje Vukana Nemanjića, najstarijeg sina velikog župana Stefana Nemanje. Pošto je Nemanja 1196. predao vlast nad Srbijom svom srednjem sinu Stefanu Prvovenčanom braća su se neko vreme gložila oko nasledstva, dok početkom XIII veka nije konačno došlo do Stefanove prevlasti i njihovog pomirenja pod uticajem njihovog najmlađeg i već zamonašenog brata Save.

MILIČIN otac, veliki vojvoda Vratko Nemanjić, bio je krajem prve polovine XIV veka jedan od uspešnih i cenjenih vojskovođa cara Dušana i njegov bliski rođak. A pošto je Milica u detinjstvu često boravila na carskom dvoru, car Dušan i carica Jelena su je u ranoj mladosti tu i doveli da se školuje. Kneza Lazara je u svojoj osamnaestoj godini (1353) upoznala na carskom dvoru (gde je on još oko 1329. nosio visoku dvorsku titulu, a kasnije, posle Dušanove smrti bio i jedan od vodećih savetnika njegovog naslednika cara Uroša V Nejakog) i tada se za njega udala, verovatno uz posredovanje i blagoslov carskog para.

Lazar je na carskom dvoru ostao sve do 1365. godine, kada je Dušanov naslednik, mladi i neodlučni car Uroš, dao kraljevsku krunu vlastelinu Vukašinu Mrnjavčeviću i prihvatio ga za svog savladara. Verovatno nezadovoljan tom odlukom, Lazar je tada napustio carsku službu, osamostalio se i postao jedan od petnaestak raških oblasnih gospodara.

DO KRAJA života Lazar je zadržao titulu kneza. I mada je za sledećih desetak godina znatno proširio svoju oblast, pretvarajući je u de facto zasebnu državu koja je obuhvatala oko trećinu teritorije Dušanovog carstva (prostirući se između tokova Save i Dunava na severu, Timoka na istoku, Biničke reke na jugu i Drine na zapadu), on nikada nije bio priznati vladar nad drugom srpskom vlastelom, već jedino predvodnik srodničkog saveza sa svojim zetovima, čelnikom Musom, Vukom Brankovićem i Đurđem II Balšićem. Čak i ako se oblasti Lazarevih zetova Vuka Brankovića i Đurđa Balšića na Kosovu i u Zeti dodaju njegovoj Moravskoj Srbiji, njihov zajednički prostor je ipak bio manji od granica srpske države pre Dušanovih južnih proširenja njegovog carstva.

Velikoj pometenosti u Lazarevoj Srbiji u leto 1389. godine značajno je doprinelo i to što se novi turski sultan Bajazit odmah posle bitke u velikoj žurbi vratio u svoju evropsku prestonicu Edirne (bivši vizantijski grad Hadrijanopolj) ne ostavljajući za sobom nikakvih podataka o tome kakvi su njegovi zahtevi o budućem statusu Lazareve države. Samo je jedna stvar bila sigurna, a to je da su svi na dvoru u Kruševcu od kneginje Milice i preostale vlastele do srpskog patrijarha Spiridona bili saglasni da zemlja više nema vojne snage kojom bi se Turcima mogla i dalje uspešno suprotstavljati. I kad im je na sastanku Milica najavila da će ona preuzeti vlast kao vladarka do punoletstva svog starijeg sina Stefana, niko se od raške patrijarhalne vlastele nije protiv toga pobunio. Na tom skupu je jednoglasno odlučeno da im jedino preostaje da s Bajazitom dođu do nekog sporazuma, pogotovo što su u to vreme u Kruševac stigle i vesti o ratnim pripremama u Ugarskoj protiv severnih poseda kneževine u slivovima Save i Dunava.

ODLUCI kneginje Milice da preuzme tron dosta je doprinelo i ponašanje Vuka Brankovića posle kosovskog sloma, jer je on, kao i pređašnji Nemanjići, počeo da se na poveljama potpisuje vladarskim imenom Stefan ispred svog imena (pošto je i on po nekim starim letopisima vukao poreklo od najstarijeg sina Vukana Nemanjića Georgija). U krajnjoj liniji, ma koliko da je razumljivo to što se Lazareva udovica Milica svom snagom borila da primat njenog muža među srpskom vlastelom sačuva i za njegovog maloletnog naslednika Stefana, isto tako je razumljivo, gledajući na stanje države iz ugla njenog zeta Vuka, da je on kao najuticajniji slobodni srpski velmoža posle Lazareve pogibije, a isto tako i kao nemanjićki potomak, mogao s nekim pravom da pomisli da vodeća uloga u upravljanju postkosovskom Moravskom Srbijom treba da pripadne njemu.

SUTRA: Bajazit traži Miličinu ćerku