Buđenje nacionalne ideje u Vojvodini

NEPUNIH mesec dana posle Pariske revolucije 1948. godine buknula je revolucija u Austriji i Ugarskoj. Mađari su tražili od bečkog dvora svoja nacionalna prava. Međutim, ta ista nacionalna prava oni nisu priznavali Srbima, koji su tada živeli u Ugarskoj. Grupa istaknutih Srba na čelu sa novosadskim advokatom Aleksandrom Kostićem obratila se Lajošu Košutu sa zahtevom da im se prizna autonomija. "Ukoliko mađarska vlada ne osigura Srbima autonomiju, oni će priznavanje svojih prava morati da traže na drugom mestu. Izazvan tim zahtevom sa prizvukom pretnje, Košut je planuo i uzviknuo da su to reči veleizdaje i da sada jedino mač može rešavati spor između Srba i Mađara", piše istoričar Slavko Gavrilović.

Srpskim prvacima je posle ovoga bilo jasno da će njihova borba za nacionalna i verska prava, kao i za srpsku autonomiju biti teška i duga. Zato su kao prvi korak u toj neravnopravnoj borbi sa mađarskim velikašima i vlastodršcima sazvali narodnu skupštinu koja je trebalo da reši goruća pitanja pred kojima se tada nalazio srpski narod. Uz veliko oduševljenje i slavlje prispelih delegati iz svih krajeva Srema, Banata i Bačke, kao i gostiju iz Srbije, skupština je otvorena 13. maja 1848. godine u Sremskim Karlovcima, govorom mitropolita Josifa Rajačića.

POZDRAVLjAJUĆI prisutne mitropolit je rekao da "Srbi moraju sva svoja prirodna, politička i verska prava, bila ona izgubljena ili oteta, ponovo vratiti i uživati". To neće biti lako, naglasio je Rajačić, a svaka greška može se teško osvetiti narodu, pa stoga treba raditi "kao narod slavan, kao narod slobodan, kao narod pametan, zreo i mudar, kao narod hrabar i srpske slave dostojan". Delegati su posle toga usvojili zaključke, među kojima i onaj u kome je stajalo da je "srpski narod politički slobodan i nezavisan, pod domom austrijskim i krunom Ugarskom." Isto tako, izabran je stalni "Odbor kao izvršni organ narodne skupštine".

Međutim, najznačajnija odluka Majske skupštine, kako ovaj događaj nazivaju istoričari, odnosila se na proglašenje mitropolita Rajačića za patrijarha, a generala Stevana Šupljikca za srpskog vojvodu. Po ovoj vojvodskoj tituli, najveći deo teritorija Srema, Banata i Bačke proglašen je za Vojvodinu, ili tačnije za "Srpsku Vojvodinu".

STEVAN Šupljikac koga su srpski narodni predstavnici izabrali na ovaj visoki položaj, prema dostupnim istorijskim podacima, rođen je 1786. godine u srpskoj porodici u Petrinji. Kao dvadesetogodišnjak je stupio u austrijsku vojsku. Kada je Napoleon osnovao ilirske pokrajine (1809), Šupljikac je prešao u francusku armiju i ubrzo postao oficir. Kao veoma inteligentan, hrabar i vojnički obrazovan čovek postao je ađutant slavnog francuskog maršala Marmonta. Sa njim je učestvovao u Napoleonovom pohodu na Rusiju 1812. godine i bio jedan od retkih Srba koji se borio protiv Kutuzovljeve armije na čuvenom Borodinu. Posle Napoleonovog poraza, vratio se u austrijsku armiju i ubrzo dobio čin generala. Pošto je dobio pristanak austrijskog dvora, Šupljikac je prihvatio vojvodsku titulu i kao iskusni vojnik doprineo je da Srbi odnesu nekoliko pobeda u ratu sa Mađarima, među kojima su najznačajnije one u Tomaševcu i Pančevu. Nažalost, on je bio već star i bolestan čovek kada je dobio zvanje srpskog vojvode, pa je ubrzo i umro.

Istoričar Gavrilović ovako opisuje njegovu smrt: "Posle podne 27. decembra (1848) u trenutku kada je vršio smotru dobrovoljaca... uzbuđen.... što je toga dana saznao da ga je austrijski car potvrdio u vojvodskom zvanju, odlikovao visokim ordenom i proizveo u čin feldmaršal-lajtanta, a inače oronulog zdravlja, vojvoda Šupljikac se zakašljao, zaljuljao na konju i izdahnuo na rukama kapetana Jovana Stepanovića Volovskog."

SRPSKI pokret u južnoj Ugarskoj dosta je koštao srbijansku vladu. Posle uspeha austrijskih trupa u borbi protiv Mađara i patrijarhovog manifesta, u kome je pozivao narod u Srbiji da pomogne svojoj prekosovskoj braći, srbijanska vlada je u decembru 1848. rešila da izda 20.000 dukata i ujedno odredi činovnike koji će prikupljati nove dobrovoljce. Oni su počeli prelaziti u Vojvodinu krajem istog meseca. Ta pomoć srbijanskih dobrovoljaca 1848. godine omogućila je srpskom pokretu u Vojvodini da se održi pred navalom Mađara. S druge strane, ova pomoć i saradnja srbijanske vlade s pokretom znatno je uzdigla ugled Srbije, posebno među Srbima van Srbije.

Isto tako, treba spomenuti da je jedan ugledni srpski političar učestvovao u revolucionarnim zbivanjima u Ugarskoj, kao komandant dobrovoljaca iz Srbije. To je bio Stevan Petrović Knićanin, koji je takođe proglašen za vojvodu, ali ne u Vojvodini nego u Srbiji, u znak priznanja "za nesebičnu pomoć srpskoj braći u Vojvodini."

Ulice Šupljikčeva (na Dušanovcu) i Knićaninova (na Dorćolu), svedoče i podsećaju na vremena borbe srpskog naroda za stvaranje "Srpske Vojvodine" i ulogu ove dve znamenite ličnosti u tome.

PET godina posle revolucije i mađarskih događaja, odnosno u proleće 1853. godine došlo je do diplomatskog sukoba između turske Porte i Rusije u vezi sa pitanjem svetih mesta u Palestini, pa je ruska vojska ušla u Vlašku i Moldaviju. To je dalo povoda Austriji da počne okupljati svoje trupe na srpskoj granici. Strahovalo se u Beču da će se Srbija u predstojećem ratnom sukobu opredeliti za Rusiju. U Krimski rat stupile su postupno na strani Turske - Francuska, Engleska, Sardinija i Austrija.

Srbija je došla u nezgodan položaj između suverene Turske i svoje zaštitnice Rusije. Istoričar Grgur Jakšić naglašava "da Rusija nije tražila od Srbije da se stavi na njenu stranu. Savetovala joj je, naprotiv, da ostane strogo neutralna za vreme rata. Isti savet dala je Srbiji i turska vlada. To je spaslo Srbiju ratnih razaranja. Krimski rat je završen potpisivanjem Pariskog mira 1856. godine.

MADA je Srbija, kao što je rečeno, tokom Krimskog rata sačuvala neutralnost, ratne posledice je nisu mogle mimoići. Zapadne sile, pobednice u ratu, najpre su nameravale da dotadašnji položaj Srbije promene tako što bi ona dobila status sličan statusu Vlaške i Moldavije. Konačno je na pariskoj mirovnoj konferenciji odlučeno da se ruski protektorat nad Srbijom proširi i na druge sile - potpisnice mirovnog ugovora: Veliku Britaniju, Francusku, Austriju, Prusiju i Sardiniju, čime je raniji ruski uticaj postao dosta skučen - pisao je istoričar Jovan Milićević.

Kao što se vidi, prema odredbama Pariskog sporazuma, povećan je broj zemalja zaštitnica, koje je trebalo da se staraju o Srbiji, ali je, nažalost, umanjena uloga prave srpske zaštitnice - Rusije.

PRIBLIŽAVANjE ZAPADNIM SILAMA

SRBIJA nije mogla da utiče na istorijska zbivanja, kao što su revolucija iz 1848. ili Krimski rat, ali je knez Aleksandar Karađorđević mogao da spreči ili umanji negativne posledice tih događaja u svojoj zemlji. On to nažalost nije činio, nego se sve više udaljavao od Rusije i približavao Turskoj i zapadnim silama, naročito Francuskoj, čime je usložnjavao ionako komplikovanu situaciju u zemlji.