Kampanja protiv Patrijaršije

MAKEDONSKA Komisija za verska pitanja sastavila je 21. aprila 1969. veoma opširnu informaciju "Rukovodstvo Srpske pravoslavne crkve ne prestaje sa nacionalističkim i šovinističkim akcijama protivu Makedonske pravoslavne crkve i SR Makedonije", očigledno u nameri da optuži Srpsku pravoslavnu crkvu da već 25 godina nastoji da spreči razvoj Makedonske pravoslavne crkve. Informacija je predstavljala neku vrstu pritiska na državne organe kako bi oni posvetili više pažnje srpskim arhijerejima uoči predstojećeg Sabora.

"Ovom prilikom valja ponovo istaknuti da su akcije protivu MPC i nadalje odvijaju na političkim, hegemonističkim osnovama. Odatle i proizlazi sva ozbiljnost ovih akcija jer su uperene pre svega protivu samobitnosti i ravnopravnosti makedonskog naroda u SR Makedoniji. Jer nema sumnje da će svaka osuda episkopa sa pomenutih pozicija neminovno biti shvaćena kao otvoreno mešanje u stvari drugog naroda i republike, osuda ne samo episkopata nego i sveštenstva i pravoslavnih Makedonaca, znači naroda."

U NASTAVKU informacije državnim vlastima se zamera što su dozvolile i finansirale Svepravoslavnu konferenciju u Beogradu septembra 1966, "iako se unapred znala tendencija rukovodstva SPC da će se dezavuisati MPC". Sledi zamerka na to što je poseta carigradskom patrijarhu dozvoljena upravo posle Sabora Srpske pravoslavne crkve. "Ovoj poseti je bila ukazana visoka pažnja iako se moglo pretpostaviti da će ista biti iskorišćena kao podrška politici SPC protivu MPC. Tom prilikom je patrijarh Atinagora javno govorio o srpskom Bitolju... "

Potom je državnoj vlasti zamereno što je samo pozvala patrijarha Germana na proslavu 25-godišnjice Drugog zasedanja AVNOJ-a (28. novembar 1968), a ne i mitropolita Dositeja. "Ovo i slične stvari s pravom smatramo da su delovale i objektivno deluju ohrabrujuće na držanje i ponašanje rukovodstva SPC prema MPC, odnosno prema SR Makedoniji."

INFORMACIJA se potom bavila ličnošću episkopa žičkog Vasilija kao, kako se kaže, najekstremnijeg arhijereja i protivnika dobrih odnosa države i Crkve.

Podsećajući da pre svega treba insistirati na ukidanju odluka Sabora iz septembra 1967, autor informacije konstatuje da bi za skidanje spornih pitanja sa dnevnog reda, jedini način bio poništenje svih akata Sinoda i Sabora Srpske pravoslavne crkve, jer su "ovi inače politički dokumenti na snazi, važeći, objavljeni u štampi, zvanično dostavljeni svim pravoslavnim crkvama, te na njih se u daljim akcijama poziva patrijarh German i Sinod SPC".

Na kraju je navedeno da u Saveznoj komisiji za verska pitanja treba organizovati raspravu o kampanji Srpske protiv Makedonske pravoslavne crkve, da dosadašnje mere države treba oceniti kao nedovoljne. Nužno je, kaže se dalje u ovom dokumentu, upoznavanje Saveznog izvršnog veća sa delovanjem Srpske pravoslavne crkve, i da treba učiniti sve kako bi bile poništena odluke Sabora iz septembra 1967. i maja 1968. godine.

MAKEDONCI su insistirali da se izjednači tretman Makedonske i Srpske pravoslavne crkve u federaciji. Potom konstatuju kako su se sva diplomatska predstavništva, osim onog u Vatikanu, pasivno odnosila u objašnjavanju ponašanja države po pitanju sukoba dveju crkava. Tražili su da se eventualne osude makedonskih episkopa unapred proglase za opasan politički skandal sa mogućim nesagledivim posledicama i da bi trebalo dogovoriti prijem predstavnika Makedonske pravoslavne crkve kod predsednika Saveznog izvršnog veća ili predsednika Republike, Josipa Broza.

Informacija je prosleđena republičkim komisijama za verska pitanja radi pripreme za sastanak u Saveznoj komisiji za verska pitanja.

NA SASTANKU u Saveznoj komisiji za verska pitanja, 19. juna 1969. godine, raspravljalo se jedino o pomenutom pismu makedonske Komisije za verska pitanja. U raspravi je osuđena Srpska pravoslavna crkva zbog odnosa prema Makedoncima, apostrofirano je pisanje "Pravoslavlja" o episkopu Nikolaju Velimiroviću, kao i tekst o kapeli mitropolita Petra II Petrovića Njegoša na Lovćenu. Jednoglasno je osuđeno prenošenje kostiju cara Dušana Nemanjića u hram Svetog Marka u Beogradu. Patrijaršiji je zamereno što je tražila nadoknadu za imovinu koja joj je oduzeta posleratnom agrarnom reformom, a Sinodu što vodi kampanju protiv mauzoleja na Lovćenu i ne uvažava postojanje svešteničkog udruženja.

Svi govornici su mahom podržali makedonsku stranu, osudili izjave carigradskog patrijarha i konstatovali da treba nastaviti sa pritiscima na arhijereje Srpske pravoslavne crkve. "Međutim, iskustvo pokazuje da se dosadašnjim merama nije postigao odlučujući uspeh: izložena aktivnost jednog dijela hijerarhije SP crkve nije zaustavljena", zabeleženo je u zapisniku sa sednice.

U zaključcima je zatraženo da bude preispitano ponašanja diplomatskih predstavništava u plasiranju informacija o Makedonskoj pravoslavnoj crkvi i istaknuta potreba distanciranja Patrijaršije od ponašanja pojedinih sveštenika u svetu.

POSLE tog sastanka, Savezna komisija za verska pitanja je sastavila "Informaciju o odnosima između Srpske pravoslavne crkve i Makedonske pravoslavne crkve" i prosledila je svim republičkim komisijama i Državnom sekretarijatu za inostrane poslove. Sa današnje tačke gledišta, očigledno je da je reč je o jednostranom tumačenju odnosa, onakvim kako ga je ocenila makedonska strana.

"Između države i SPC, po pitanju autokefalnosti MPC, postoje potpuno različita shvatanja. Stav je države da je pitanje autokefalnosti MPC stvar makedonskih vernika, da MPC ima pravo na autokefalnost, da to nije samo crkveno već nacionalno-političko pitanje. Rukovodstvo SPC uporno insistira na tome da je to isključivo crkveno pitanje i da MPC treba i dalje da ostane kao deo SPC" - piše u izveštaju Savezne komisije za verska pitanja.

ZATIM su navedene već poznate optužbe protiv arhijereja, njihovih izjava, kao i osude pojedinih događaja, istupanja carigradskog patrijarha, saopštenja i tumačenja Srpske pravoslavne crkve i detalji iz razgovora arhijereja u Skoplju.

Osuđena je i odluka Sabora održanog maja 1969. godine, kojom je Sinodu naloženo da nastavi sudski postupak protiv raskolnika. Na kraju je pomenuta čak i zdravica aleksandrijskog patrijarha Nikolaosa izrečena u Patrijaršiji početkom maja 1969. godine, pa čak i njegov boravak u Atini, gde je javno dao podršku vojnoj hunti koja je zavela diktaturu u Grčkoj.

MAKEDONSKA PROKLAMACIJA

VITOMIR Petković, predsednik Komisije za verska pitanja Srbije, 23. februara 1970. posetio je patrijarha. Razgovarali su o desetak tema od obostranog interesa. Patrijarh je pokazao proklamaciju povodom Božića koju je napisao Naum, a štampala Makedonska pravoslavna crkva. U toj brošuri je istaknuto da je Ohridska arhiepiskopija starija od Srpske pravoslavne crkve. "Patrijarh kaže da niko u SPC ne tvrdi obratno. U svakom slučaju, on smatra da ovakav način istupanja rukovodilaca MPC otežava njihov položaj i ne vodi rešavanju sukoba između dve crkve." Petković je patrijarhu govorio o stvaranju uslova za priznavanje autokefalnosti Makedonske pravoslavne crkve, naglasivši da je to od "velikog značaja za samu Srpsku pravoslavnu crkvu i njeno mesto među pomesnim crkvama".