Zaboravljeni u istorijskoj tami

BURNA i veoma bogata istorija nastanka Srbije, stare i nove države, oko koje su se oduvek otimali moćni Rimljani i Vizantinci, a kada su prilike dozvoljavale, i nešto slabiji Germani, Sarmati, Dačani, Gepidi, Huni, Avari i mnogi drugi njima slični zavojevači tuđeg, kao da polako tone u zaborav. Narodi koji zapostavljaju svoju prošlost su bez jasne budućnosti. Namera ovog, nepretencioznog teksta je da vratimo u sećanje naše praočeve i njihova velika dela, stubove nosače srpskog roda.

Za početak, dovoljno je reći da je na njenom prostoru, koji su zauzimali stari Srbi, rođeno čak osamnaest rimskih imperatora, počev od Nišlije Trajana Decija (249-251), pa do onog za istoričare naročito zanimljivog, briljantnog vojnika i vojskovođe Konstancija III (421), koji se uzdizao na krilima svoje supruge Gale Placidije, sestre cara Honorija.

Kao nezaobilazna raskrsnica važnih međunarodnih putnih pravaca, Stara Srbija je u periodu svog nastanka bila poprište velikih bitaka i svakojakih ratničkih lomova.

NEISCRPNA arheološka nalazišta svojim jezikom kazuju da gde god se u Srbiji malo dublje zaore i zabode, nađe se pokoji ostatak drevnih naroda, a posebno grobnice njihovih vladara i kosturnice izginulih ratnika.

Sudeći po tome na koje su sve načine Srbi propatili kroz vekove, slobodno se može reći da spadaju u retke narode koji nikako da shvate da se život najbolje uči na primerima sopstvene prošlosti, negativne ili pozitivne. Ova poučna opaska je na neki način uvod u glavnu temu ovog publicističkog štiva, čiji su detalji prevashodno izvučeni iz arhivskih prašnjavih podruma. Nije za pohvalu to što prosečno obrazovani Srbin misli da sva prošlost Srbije pripada caru Dušanu, knezu Lazaru i vladarskoj lozi Nemanjića, Karađorđevića, Obrenovića i epohi Josipa Broza Tita. Naprotiv, Stara Srbija je imala velike vladare i graditelje ne samo istorije svoga naroda, neprocenjivo zaslužne što mi, današnji, uopšte i postojimo. Nažalost i pomalo na našu sramotu, njihov život i bogata delotvornost, našim grehom i nemarnošću, ostavljeni su da trunu u istorijskoj tami.

Upravo na njihovim patnjama, mi, ovovremeni, gradimo svoj život, uzgred rečeno onakav kakvim smo ga i zaslužili.

Da bi se što bolje osvetlili životvorstvo i opšti istorijski doprinos naših zaboravljenih predaka, valja se unekoliko dotaći ondašnjih svetskih zbivanja koja su utisnula dubok trag u sudbinu i sveopštu budućnost Srba.

VELIKA pomeranja naroda Evrope, donekle i Azije, kojima njihove tadašnje postojbine nisu obezbeđivale dovoljno hrane i drugih potrepština, uzele su naročitog maha početkom 2. veka posle Hrista.

Nije neko naročito naučno otkriće ako se baš ovde kaže da su se u to nemirno vreme nepregledne kolone ratobornih varvarskih plemena, boreći se da što pre stignu do srca Evrope, sudarale i krvlju ukrštale koplja. Za sve njih ovo beše neispitano područje. Suverena vladavina Rima je surovošću za kraće od 53 godine (220-167) uspela da pokori takoreći ceo svet.

U početku sporadične, a potom osmišljene i organizovane seobe naroda različitog porekla, običaja i navika, bile su istovremeno i obnova i raspad čovečanstva. Biološki snažna, otporna i nadasve lako pokretljiva ondašnja varvarska plemena, koliko usput smrtno sakaćena, toliko i obnavljana, svojim nezaustavljivim pokretima poljuljala su iz temelja Stari svet, i to onaj kojim je, kako je zapisao tada aktuelni savremenik, veliki istoričar Polibije, vladala dekadentna i proživljena Rimska imperija. Ova za stare Rimljane tužna i žalosna zbilja podstakla je naočitog istoričara i filozofa Tadita da u svom čuvenom spisu "Germanija" rezignirano napiše: "Za našu, Rimsku državu, nastaju poslednja vremena i najbolje što nam sreća može pokloniti jeste nesloga među našim neprijateljima."

VREME koje je dolazilo pokazalo je da tom Rimskom carstvu, ogrezlom u razvratu i razjedanom krvavim otimanjem za vladarski tron i višu društvenu lestvicu, nije bilo spasa, naročito kao sili koja je ovladala čitavim čovečanstvom. Pored ostalog, to je bilo i stoga što je njegovom bahatom plemstvu, baldisalom od sladokušća, usahla moć da sačuva granice svoje carevine, koje su se prostirale od Velike Britanije do obala Crnog mora, od Portugalije do Srednjeg istoka, od ušća Dunava, sa kojeg se vekovima branila od raznoraznih varvarskih upada i udara, do Sahare. U pojedinim etapama ta temeljito poljuljana, zavojevačka sila polako je gubila provincijske gradove i manja naselja toliko da nije stizala da prebroji svoje gubitke.

Tako nešto se na primer dogodilo sa Sirmijumom (Sremska Mitrovica), vrlo značajnim rimskim gradom nastalim na sadašnjem tlu Srbije, smeštenom na jugoistoku Panonije, koji je na svom vrhuncu brojao oko 100.000 stanovnika. Ili Singidunumom, današnjim Beogradom, tada sa 30.000 stanovnika, koji je osamdesetih godina 1. veka nove ere postao centralno i stalno sedište rimske Četvrte legije, na čijim bedemima je osnovana prva hrišćanska episkopija, prema starostavnom predanju, rukopoložena od samog apostola Pavla.

REĐANjE gradova sa ovog prostora Stare Srbije koje je Rim gubio i vraćao, kao što su Taurunum (sadašnji Zemun), Feliks Romulijana (današnji Gamzigrad, u kojem je rođen i sahranjen Dioklecijanov cezar Galerije, veliki pobednik nad Persijancima, slavljen kao novi Aleksandar, Remezijana (Bela Palanka), Viminacijum (Kostolac), Talijaga (Donji Milanovac), Justinijana Prima (Caričin grad, kod Lebana), Ulgajana (Lipljan)..., zahteva književnu građu druge vrste.

Što je vreme više promicalo, to je sve ranjiviji Rim sa sve manje uspeha i sa sve više gubitaka branio za njega izuzetno važne raskrsnice i putne prilaze za srednju i južnu Evropu i njihova plodna polja, čijim plodovima se bahato razbacivao.

U SVAKOM pogledu vidno uzdrmanu imperiju, prvo su već krajem 2. veka na granici, na donjem Dunavu ozbiljno načela neverovatno jaka germanska plemena.

Kroz široke provaline koje su za sobom ostavljali prodorni Germani, nezadrživo su prodirali isto tako eksplozivni Goti, koji su sredinom 3. veka izveli ofanzivu na Balkansko poluostrvo, praćeni u stopu mnoštvom nešto slabijih plemena željnih hrane, tople postelje i odeće. Među tim prašnjavim, blatnjavim rušiocima Rima sasvim sigurno bilo je i pripadnika biološki zdrave i izdržljive slovenske rase, pomalo sklone i avanturizmu. Vizantijski izvori među Varvarima koji su krajem 5. veka i početkom 6. prelazili Dunav i pljačkali Balkansko poluostrvo pominju Hune, Bugare i Slovene.