Pogubna podela Rimskog carstva

KONSTANTIN Veliki je bio vladar sa nesumnjivim vladarskim darom, duboko svestan neminovnog raspada nekada svemoćnog Rimskog carstva. Od učmalog Carigrada 330. godine stvorio je novu paralelnu duhovnu i svetovnu prestonicu, pandan Rimu. No, ovim i te kako značajnim istorijskim događajem je pored ostalog Balkan izvučen iz provincije. Valja dodati da je za ljudski rod podela Rimskog carstva 395. godine na Istočno i Zapadno (srušeno 476. godine) bila sudbonosna.

Posle te zlurade deobe, sa nesagledivim trajnim, štetnim posledicama, Mezijska dijeceza (naše prostranstvo), sa pet administrativnih oblasti, naizmenično je bila pod vlašću Istočnog i Zapadnog carstva, da bi 437. godine konačno pripala samo Istočnom. Izgleda da se istoričari starog doba nisu dovoljno potrudili da objasne budućim naraštajima na osnovu čega je čin te podele pripisan caru Teodosiju, koji je vladavinu Zapadnim carstvom velikodušno ustupio rođenom bratu Honoriju.

Sve u svemu, pogubna podela Starog sveta, sa svim pratećim verskim smutnjama, gledano u tadašnjim vremenskim okvirima, podjednako je pogodila starosedeoce i doseljenike, a što je vidljivo i po događajima koji su neumitno usledili, među kojima izdvajamo najvažnije.

OJAČALA Carigradska patrijaršija, stvorena na temeljima velike podele, uporno je podgrevala težnju sve brojnijih pravoslavaca da izvede crkveno jedinstvo Istoka, koje je podrazumevalo da se carigradskom patrijarhu priznaju sva prava i povlastice koje je imao papa u Rimu. U tome se naročito isticao vlastoljubivi car Anastasije, progiv koga se digao njegov brat Longin. Ovaj svemoćni pravoslavni vladar nije udarao uprazno, pogotovu što se u obe imperije znalo da se domogao carske krune oženivši se udovicom cara Zenona (491. godine), kome je bio dvorski činovnik, caricu Arijadnu, osumnjičenu za preljubu i mužeubistvo. U tom svekolikom verskom i svakojakom dubokom mulju krije se razlog za dalje produbljivanje jaza između Istoka i Zapada, osnovom za mnoga stradanja budućih naraštaja.

Rečeno u nekoliko crta: Zlosrećna podela Starog sveta neprestanim trvenjem Rima i Carigrada stvorila je uslove za nove provalije na graničnim prelazima vojno oslabljenog Rimskog carstva, kroz koje će uskoro kao preko razvaljene kapije u talasima prelaziti Germani, Gepidi, Goti, Obri, Avari, Skordisci, Sarmati i drugi, a ponajviše Huni, predvođeni krvožednim Atilom (433-453), nazvanim Bič Božji, strahom i trepetom ondašnjeg vremena, a koji su između ostalog 441. godine razrušili Singidunum.

MEĐU ovim pohodnicima uočeno je i jedno neznatno pleme Slovena koje je, podstaknuto Hunima stacioniranim do 370. godine na području sadašnje Rusije, sa njima stiglo na Balkansko poluostrvo 451. godine. Po nekima, oni su prvi doseljenici slovenske rase na Balkan, a po onima suprotnog mišljenja - samo još jedna skupina pridošla u nizu započetom znatno ranije.

Posle Atiline iznenadne smrti, komandnu palicu na Balkanu preuzimaju Goti predvođeni Teodoriksom, junakom germanske epske poezije.

Veliki osvajački pohod pokrenut 679. godine obeležilo je neveliko, ali pažljivo organizovano ratoborno bugarsko pleme, koje je takoreći usputno podjarmilo za rat nespremna slovenska plemena, naseljena na području Dunavske granice. Ovde s razlogom posebno izdvajamo Bugare - hunsko pleme, narod sa dosta mešavina mađarsko-finske i južnotatarske čagatajske rase, jezički najsrodnije čuvajskoj grupi - kao stalnu napast na starosrpske plemenske zajednice.

PRIPOVEST o zaboravljenim srpskim vladarima, praocima nacije, nevažno kom književnom rodu pripada, iziskuje makar skraćeno upoznavanje i podsećanje na osnovne geografske i etnografske osobine Balkanskog poluostrva, pre i za vreme doseljavanja Srba i drugih slovenskih naroda na njegove prostore. Naposletku, kratka šetnja kroz istoriju, priznatu učiteljicu života, samo obogaćuje znanje i proširuje um, jer naprosto nikom ne smeta.

Balkansko poluostrvo, druga po redu stalna postojbina Srba, više puta je kroz protekle vekove menjalo svoje ime. Prema dostupnoj naučno-istorijskoj građi, sadašnji naziv ustaljen mu je tek 1808. godine pošto se opštepriznati nemački geograf August Cojne veoma zauzeo oko toga. U zvaničnoj "krštenici Balkana" piše da mu je ime izvedeno iz reči "Balkan", kojim se na turskom jeziku obeležavaju bezimene planine. Za istoričare pred kojima se skida kapa, zadojene helenskom kulturom, vekovnim kulturološkim inspiratorom mnogih naroda naše planete, ono je naprosto helensko Balkansko poluostrvo.

Za druge isto tako neosporavane balkanologe, prepoznatljivo je kao Hemus ili Hemsko, Grčko, Vizantijsko, Tursko i Ilirsko poluostrvo. Rečju, kako se kome svidelo.

BALKANSKO poluostrvo kao nezaobilazno raskršće kopnenih i vodenih puteva i pravaca od pamtiveka je bilo težnja naroda različitog porekla, navika, običaja i veroispovesti. Toliki značaj dobilo je i kao prirodna spona istoka i zapada, severa i juga i najintimnija veza Evrope i Azije, ispresecano velikim planinskim vencima koji kao bedemi razdvajaju oblasti jednu od druge sa manje-više prostranim dolinama.

Kada se pri svemu ovome ima u vidu da je jednim uskim moreuzom spojeno sa maloazijskom obalom i omeđeno sa tri strane morima koja se međusobno ne dodiruju, između kojih je venac ostrva poređanih kao stepeništa, onda ne čudi što je ono večiti duhovni podstrekač umetničkih i običnih duša raznog roda.

Balkanska oblast je sa svojim biljnim i životinjskim bogatstvom, posebnom geomorfološkom, fiziološkom i geološkom slojevitošću, slikovitim reljefom i drugim prirodnim pogodnostima i u prastara vremena bila zaustavna stanica svih stočara, ratara, rudara, moreplovaca, trgovaca, pa i pustolova.

ZNAMENITI naučnik Jovan Cvijić sa naučnim zanosom veličao je balkansku specifičnost, neujednačenost, složenost, kao i geografsku slojevitost, na kojoj je našlo stalno utočište sedam različitih naroda i mnogo etničkih grupa "više nego u bilo kojoj drugoj evropskoj oblasti".

Jovan Cvijić uči nas još da su Rimljani u III veku pre Hrista počeli da šire svoju imperiju ka istoku, kojim su zatim duto potpuno vladali.

Prema Cvijićevom naučnom peru, u okviru balkanske oblasti, a naročito na prostoru današnje Srbije, doseljenici su se susretali sa plemenima ilirskog i tračanskog porekla, a nešto docnije i gotskog, poznatih pod imenom Dardanci i Tribali... Tom prirodnom najezdom oni su iz osnova promenili ustaljenu sliku Balkana, koji je punu etničku promenu doživeo u razdoblju od V do kraja VII veka nove ere, čemu su veliki doprinos dali anonimni narodi čije se poreklo još dešifruje.