Sibara - srpska kuća na Balkanu

O SRBIMA ujedinjenim u plemenske zajednice zabeležena su prva autentična istorijska predanja u delima vizantijskog cara Konstantina VII Porfirogenita (913-929), "O narodima" i "O upravljanju carstvom" (De administranto imperi), u kojima on naziva postojbinu Srba "Belom Srbijom", oblast iznad reke Dnjepra.

Ovaj vladar i izraženo nadareni istoričar, srpski dobrotvor, zapisao je u svojoj spisateljskoj radionici ove reči: "Zapažam da se prve grupe Srba, izdvojene iz velike slovenske skupine, spuštaju na obale Dunava i predvođeni svojim umešnim starešinama, u dobrom redu prelaze ovu veliku reku i stupaju u moje carstvo."

Srpska zajednica se tako malo-pomalo širila na Balkan, prvi put nešto masovnije počev od doba pominjanog vizantijskog cara Justinijana, kada su oni u velikom broju zaposeli oblasti u dolini reke Pive, Tare, Lima, Ibra i Zapadne Morave, noseći u prtljazima svoja stara plemenska ubeđenja i običaje. Znameniti istoričar Plinije i priznati vizantijski hroničari zapisali su ih pod imenima Sklaveni, Veneti, Anti, Spori, Sloveni, Krek, Poli, Srb, Obri, Srbalj, Vole, Sake...

SRBLjI su, kako krajem srednjeg veka piše jedan bavarski istoričar i istraživač, "narod čije je kraljevstvo toliko da su od njih nastali svi ostali slovenski narodi". Taj uticajni evropski istoričar je pri tome verovatno imao na umu da se dobar deo zakarpatske oblasti nekada zvao Bajkovina ili Bela Srbija. I ovaj zapis rečito pokazuje da su poreklom i sudbinom Srba bili opsednuti mnogi strani naučnici, putopisci i istraživači, isto kao i Hrvatima koji su došli sa istih prostora.

Smatra se da ih je među prvima u pisanom obliku ovekovečio u svojim putopisima Gaj Plinije Stariji (23-79. g. nove ere). Njemu za stopama bio je neumorni Klaudije Ptolomej (70-147. nove ere). Za njima se ređaju Konstantin VII Porfirogenit, Jovan Kinema, Benjamin Kalaj ("Istorija srpskog naroda"), Anđelino Dulsert sa Majorke (izradio 1339. godine portolan - kartografsku istoriju srpske države sa tri simbola: naziv, prestonica i zastava žute boje sa crvenim dvoglavim orlom raširenih krila).

O SRPSKOM rodu na Balkanu pisali su i znameniti slovenolozi novijeg doba, kao što su Gregor Krek i Pavel Jozef (Josif) Šafarik, nezaboravni profesor Patronatske gimnazije u Novom Sadu...

Danas, kao i mnogo godina ranije, naići ćemo na istoričare koji uveravaju da je prvobitno srpsko ime Veneti, a ne Sarmati, Sklaveni i Anti. Ti ljudi naučnog renomea našli su oslonac svojim tvrdnjama u delima pominjanog grandioznog istoričara i državnika Ptolomeja. Suprotno tome, postoji ozbiljna istorijska pretpostavka da su Veneti prarusko pleme Ljuštice (Ljutići).

Prilagođavajući se novim uslovima života, oni su zauzimali slobodne predele pored reka i drugih izvora hrane, očekujući bolju i sigurniju budućnost. Tako piše u starim vizantijskim zapisima, u kojima je još zabeleženo da se svaki pokušaj Srba da se izdvoje od grupe završavao kobno. Jedni su postajali lak plen divljih zveri, a drugi žrtve jakih mrazeva, brzotočnih reka ili potoka i odmetnutih razbojnika.

BOREĆI se za opstanak u neispitanim uslovima, naši praoci, viševekovni starosedeoci karpatskog prstena, brzo su shvatili da je ljudska vrsta sama sebi najveća opasnost - veća od svake zveri i pustošene prirode. Blagodareći baš ovoj na vreme uočenoj spoznaji, današnji Srbi postoje kao stari narod Evrope.

Rasulo i pomor Srba su, dakle, izbegnuti. Srpske glave ostale su na ramenima, između ostalog i zato što su u kritičnom periodu svog života, naši začetnici uveli obavezujuća nepisana pravila ponašanja, za svaki konkretan oblik zajednice i za svakog pojedinca. Plemenski suživot po jasno proklamovanom redu iziskivao je potrebu za narodnim starešinama, naprosto zato što članovi konkretne plemenske zajednice nisu mogli da budu istovremeno poglavari, starešine, raja, kmet i tome slično. Stoga je bilo logično što su na starešinska mesta postavljani ljudi od poverenja, preteče budućih velikih župana.

PO DOLASKU na Balkan, Srbi su, kao i ostali Sloveni, živeli u nepovezanim državnim zajednicama i održavali se zahvaljujući svom broju i zato što su im glavni neprijatelji bili zauzeti drugim brigama. Tek uglavnom srpskim zemljama upravljali su veliki župani, po pravu nasleđa, ali njihova vlast nije bila tolika da je isključivala uticaj drugih župana. Raspoloživa zemlja bila je deljena među vladarima. Najstariji plemenik kao vladar imao je domaćinsku vlast u porodičnoj zadruzi. Sistem monarhije bio je učvršćen tek u X veku. Međutim, u starim zapisima o Balkanu, našla je mesto i konstatacija da se "s druge strane planinskog masiva koji odvaja primorske oblasti od šireg zaleđa nalazi Srbija u kojoj su na vlasti potomci vođa koji su Srbe doveli na Balkan".

Tek nakon što je uspostavljen unutrašnji plemenski red, sa uređenim međusobnim odnosima otpočela je gradnja za to vreme prikladnih porodičnih ognjišta za smeštaj porodičnih zajednica zadružnog tipa. Ovim potezima označen je početak nicanja nastojbina i naselja u kojima su dominirale prve prave srpske kuće zvane "sibara", "šilja", "šiljaga", "busara". Naravno, svaka od njih pravljena je i podizana po meri ondašnje porodične zajednice.

SIBARE su po svemu bile verne kopije prastarih zakavkaskih kuća, u kojima su živele ondašnje srpske porodične zajednice. Građene su kupastog oblika, "polomljenog prečnika", sa jednom jedinom okruglom prostorijom i ognjištem na sredini u kojoj se odvijao celodnevni podrodični život.

Prema sačuvanim etnološkim i arheološkim nalazima, ove kuće nisu imale otvore koji bi odgovarali današnjim prozorima, kao ni tavane. Podrum im je bio pročišćena ili ugažena ledina. Podizane su blizu vodenih tokova, ali tako da budu ušuškane pored gustih proplanaka i naslonjene na neprobojne zaštitne grebene. Osnovu su im činile pobodene oblice sibare, koje su se naginjale jedna na drugu, tako da su kupastim vrhovima činile otvor za prolaz dima koji su vukle vazdušne struje.

REKONSTRUKCIJE obavljene pomoću nedavno pronađenih arheoloških ostataka starih crteža, pokazuju da su sibare oblagane korovima, bukovim lišćem i slamom, "pa opet sibom". Za razliku od sibara, busare su pokrivane spolja i odozgo busenima iskrojenim i izvedenim iz suve, tvrde zemlje obrasle gustom travom. Ostaci busara pronađeni su u gornjem toku reke Ibar, iznad Rožaja i pod planinom Rumijom.

Sa sibara i busara prešlo se na udobnije kuljače, krivače, dubiroge i druge slične prizemljuše prizmastog oblika i bez temelja, pokrivane lubom, pretežno od lipe. U poznijem periodu tog pionirskog stvaralačkog, građevinskog doba prešlo se na lepršavije ljubare i ljubnjače. Pored kragujevačke Lepenice živelo se u kućercima pod imenom korke.

POHOD SA DRVENIM DVOKOLICAMA

NESPORNI istoričari i geografi, koji vuku korene iz Vizantije, opisali su Srbe onako kako su ih doživeli i zapamtili. Pored ostalog, kažu da su izvršili pohod na Balkan po grupama pod raznim imenima, "na malim dlakavim konjima i drvenim dvokolicama", ili pak "na svojim čvornovatim nogama umotanim u kože od divljih zveri".