Zamajac slobode srpskih plemena

UBRZO po upokojenju Bodina i Vukana, dva znamenita srpska vladara, u obe srpske oblasti nastale su dinastijske borbe iz kojih su izašli kao pobednici Uroš I (1115-1146) u Raškoj, a Đurađ (Đorđe) Bodinović u Zeti, koji beše neskriveni pristalica raško-zetskog saveza. Ovom prilikom može se još reći da je Vukanova oportunistička politika postala obrazac koji su sledili njegovi naslednici u odnosima ne samo sa Vizantijom.

Premeštanje političke vladavine sa primorja "na kontinent" poklopilo se sa nepoštednom borbom Ugarske i Vizantije za prevlast na Balkanu. Vizantija se nikako nije mirila sa osvajačkim planovima Ugarske, koja je početkom VII veka osvojila Srem, Slavoniju, Hrvatsku i Dalmaciju, težeći da proširi svoj uticaj na drugu stranu Save i Dunava. Istovremeno je videla opasnost za svoju teritorijalnu bezbednost u vladarskom raško-zetskom dvojcu: Uroš I - Đurađ Bodinović. Upravo zato je car Aleksije munjevitim vojnim udarom zbacio Đurađa sa zetskog prestola i na njegovo mesto, uz pomoć Rašana, postavio krvoločnog Grubešu.

NEKOLIKO godina kasnije, istrajni i mudri Đurađ uspeo je i zaslugom župana Uroša I da sa svojim pristalicama protera sa zetskog prestola nasilnog Grubešu (1113). Županu Urošu I višestruko se isplatilo to što je pomogao svom prijatelju i istomišljeniku Đurađu da se vrati na zetski presto (1113- 1118 i 1125-1135). Ovim neočekivanim, brzim obrtom, Raška je dobila mnoge nove političke poene, a samim tim i još veći uticaj u razjedinjenoj Zeti.

Zauzeta borbom sa Turcima i Pečenezima, Vizantija je privremeno zaustavila kaznene mere protiv Srba iz Raške. Ali, čim je uspešno savladala oba ljuta neprijatelja, car Jovan Komnin (1118-1143) primorao je župana Uroša I da prizna vrhovnu vizantijsku vlast, a Đurađa (koji je u međuvremenu postao kralj) je odveo u ropstvo.

I pored opisanih ratnih uspeha u srpskim oblastima, prilike za Vizantiju nisu bile dobre. Između ostalog, i zato što se Srbija sve više navikavala na život u slobodi. Takođe se s pravom moglo reći da je višestrano angažovani car Jovan smetnuo sa uma da se ideja o nezavisnosti ukorenila kod srpskog naroda davno pre njegove pojave. To je bilo tako naročito u Raškoj oblasti koja je služila kao važan pokretački primer ostalim srpskim pokrajinama, čiji je zamajac slobode pokrenuo državotvorni veliki župan Vukan.

VUKAN, nekrunisani srpski vladar, svestan istorijskih stremljenja svog naroda, u pogodnom trenutku se kao prvi od vodećih Srba okrenuo u spoljnoj politici ka uznapredovaloj Mađarskoj. Politika oslanjanja na Ugre donela je mnoge koristi, kako njemu lično, tako i njegovom narodu. Mudri Vukan je isto tako učvršćivao svoj vladarski položaj i slobodu svog naroda stvaranjem porodičnih veza između njegove vladarske kuće i mađarskog dvora.

Župan Uroš I nastavio je stričevu politiku vezivanja za Ugre, pa je tako u pogodno vreme udao svoju ćerku Jelenu za ugarskog prestolonaslednika, a potom kralja, slepog Belu II (1131-1141). Iz tog kalkulantskog, diplomatskog braka rodio se Geza (1141-1162), prestolonaslednik na ugarskom prestolu. Da bi još jače učvrstio svoju vezu sa moćnim Mađarima, on je drugu ćerku Mariju dao za Konrada II, kneza Znojma. Vrlo blisku rođaku Anu, takoreći devojčicu, izabrao je za sina kneza Konrada III Hoenštaufena.

MUDRE srpske vođe iz postvukanovog vremena takođe su vešto koristile sukobe Vizantinaca i osnaženih Mađara, a koji su posle Hrvatske, Slavonije i Dalmacije zaposeli Beograd, Niš, Sofiju, kao i čitava područja do Plovdiva (1128). Prodornost Ugara nije ugasila težnju srpskih župana da ujedine Rašku i Zetu pod istu državnu upravu čak ni u najtežim prilikama za srpski rod. U srpskim vladajućim krugovima nije se odustalo ni od Bosne (Rame), koju su jednim delom držali Mađari, prepuštajući njenom ostatku pravo na kontrolisanu samostalnost.

Za Srbiju, a naročito za njenu Rašku, nastale su teške prilike stupanjem na vizantijski carski tron cara Manojla (1143), kome je glavni cilj bio da u velikom stilu obnovi granice i moć sveukupnog starog Rimskog carstva.

GLEDANO sa današnje distance Srbi bi mogli da budu zahvalni neumerenom caru Manojlu, što je, nošen nerealnim osvajačkim pretenzijama, smatrao srpsko pitanje manje važnim za Vizantiju, kao što se u tom smislu u odnosu na srpski prostor zadovoljavao polovičnim rešenjima i palijativnim merama. Bolje je reći da je ambiciozni car Manojlo na putu do ostvarenja glavnog cilja imao u planu lako podjarmljivanje Balkana i svega na njemu.

Osvajačke namere cara Manojla još jače su usmerile Ugarsku i Rašku jednu ka drugoj i one su u međuvremenu učvrstile svoj strategijski savez novim orođavanjima. To je omogućilo srpskoj vlasteli da preseljavanjem u Ugarsku zauzme u njoj visoke staleške i državne položaje. Oslanjajući se na snagu saveza sa Mađarima, Uroš I je u jesen 1155. godine iznenadio cara Manojla nenajavljenim napadom na njegovu Vizantiju, u vreme kada se ona pripremala za rat sa Normanima. Nažalost slobodoljubivih Srba, vizantijski imperator Manojlo se ipak snašao tako što je munjevito izvedenim kontranapadom očitao lekciju velikom srpskom županu o ratovanju protiv imperijalne sile kakva je tada bila Vizantija. Posle tog poraza, za koji je sam kriv, župan Uroš I preneo je vlast na najstarijeg sina Uroša II, možda ratobornijeg od njega.

ISTRAJNI Uroš II nije poklekao pred teškim porazom. Dok se još ustoličavao, iznenadno je upao u susedne vizantijske oblasti, primoravši cara Manojla I Komnina da zaustavi uspešno započeti pohod na Siciliju. Pošto mu nije stigla obećana vojna pomoć iz Ugarske, car Manojlo, iako ga je Uroš II porazio i oduzeo mu nekoliko tvrđava i županski dvor, zarobivši mu pritom silnu vojsku, nije se predavao. Sa obnovljenom vojnom snagom on je već za iduću godinu spremao novi napad na ratom razapetu Vizantiju, verujući sada u sigurnu vojnu pomoć Ugarske.

No, kao što se moglo i očekivati, oprezni car Manojlo ga je preduhitrio u toj nameri pre nego što su mu Ugari poslali obećano pojačanje. Ovaj put car Manojlo ga je pobedio sa još većom lakoćom u neravnopravnoj borbi na planini Tari, osvojivši usput u nezadrživom naletu deo Ugarske sa Sremom. Legenda kaže da je osvetoljubivi car Manojlo u tom lako dobijenom boju ukrštajući ratničku sablju gledao smrti u oči.

KRAJ