Strateg koji je slomio Nemce i Bugare

U NEZADRŽIVOM jurišu na jaka utvrđenja Bugara od Sokola do Crne Reke i nakon teških borbi od 15. do 18. septembra 1918. godine, Prva armija srpske vojske, pod komandom generala Petra Bojovića, probila je Solunski front. Goneći Bugare oslobodila je Veles i Ovče polje, a kod Kumanova primorala dve bugarske divizije, kojima je prethodno presekla odstupnicu, da polože oružje.

Pošto je Bugarska izbačena iz stroja srpskih neprijatelja, Bojović, koji je u međuvremenu unapređen u čin vojvode, preduzeo je energično gonjenje 11. nemačke armije dolinom Južne Morave i oslobodio Vranje, Leskovac i Pirot.

U naredbi za napad, po mnogim vojnim teoretičarima - jednoj od originalnijih i jedinstvenih u istoriji ratovanja, Bojović kaže svojim jedinicama pred povratak u otadžbinu:

"Junaci, ja u svom srcu i duši osećam našu žarku želju i žudnju da što pre vidite vaše mile i drage u do sada porobljenoj domovini i da im se bacite u mili zagrljaj... Ali, hrabri moji junaci, stegnite svoje junačko srce i savladajte žudnju za preranim sastankom i viđenjem za svojima jer je njima oslobođenim, znajući da smo blizu, sada mnogo lakše i bolje nego do sada u ropstvu. Oni će biti potpuno srećni zajedno sa nama tek tada, kada im odemo u zagrljaj posle konačne pobede i nad ostalim neprijateljima i po naređenoj i izvršenoj opštoj demobilizaciji cele vojske, jer se tada više nećemo od njih odvajati."

PRVA srpska armija, koja je bila udaljena 150 kilometara od glavnih savezničkih snaga, nanela je 11. nemačkoj armiji konačan poraz na prilazima Nišu i 12. oktobra ušla u grad. Bez obzira na nestašicu municije i hrane, Prva armija nastavlja gonjenje neprijatelja. Komandant savezničke vojske maršal Franš D'Epere, sagledavši situaciju nakon što su Bojovićeve trupe nastupile prema Beogradu i plašeći se većih gubitaka, poslao je kategorično naređenje da srpska Prva armija obustavi napredovanje ili bar sačeka delove Druge srpske armije i savezničkih snaga.

- Prva srpska armija ide u avanturu koja će kompromitovati ceo naš uspeh - opominjao je on u svojoj naredbi.

No, Bojović i njegovi junaci kao da to ne čuju: 1. novembra 1918. godine umarširali su u Beograd i u nastupanju preko Dunava i Save oslobađaju Banat, Bačku, Srem, Slavoniju. U toku ovog gonjenja neprijateljskih snaga Bojovićeva armija zarobila je nemačkog maršala Mekenzena, koji je 1915. godine komandovao nemačko-austrougarsko-bugarskim snagama u napadu na Srbiju.

Povodom ovih pobeda, koje su izazvale velike simpatije u celom svetu, evropski listovi su pisali da su Srbi, oslobađajući svoju zemlju u toku ofanzive ostvarili "najveće napredovanje saveznika u ovom ratu", neki su podsećali da ni čuvena francuska konjica nije mogla da stigne Bojovićevu pešadiju. Londonska štampa je, inače, pisala da je "napredovanje Srba ka Dunavu kao posmrtno zvono za

Austrougarsku imperiju".

VOJNI istoričari se slažu da su ove operacije imale presudan značaj za brži završetak Prvog svetskog rata, a da je komandovanje njima bio zenit vojničke karijere vojvode Bojovića.

Redovi ovog feljtona, povodom stogodišnjice odbrane Srbije u Velikom ratu, zrnca su iz bogatog životopisa slavnog Zlatarca, najznamenitije ličnosti Starog Vlaha - vojvode Petra Bojovića. Ovo je izbor iz građe - zapisa, ratnih dnevnika, časopisa, memoara, iz knjiga koje svedoče o životnom putu, ali i ključnim događajima i pobedama srpske vojske.

Iako je vojničkim umećem i ličnom čašću vojvoda Bojović za života podigao najlepši spomenik u srpskom rodu - do večne kuće je ispraćen na taljigama, bez počasti. Vreme zaborava dugo je prekrivalo zasluge jednog od četvorice iz slavnog kvarteta srpskih vojskovođa s kraja 19. i početka 20. veka.

"Potomstvo velikih srpskih ratnika i vojskovođa neopravdano je zapostavilo vojvodu Petra Bojovića. Poslije Drugog svjetskog rata o njemu se dugo nije ništa pisalo, dok su se o vojvodama Radomiru Putniku, Živojinu Mišiću i Stepanu Stepanoviću Stepi pojavili čitavi tomovi knjiga. Pa čak i u Kraljevini Jugoslaviji Bojovićevo ime se rjeđe pominje uz nešto starije prethodnike. Tek su devedesetih prošloga vijeka istraživači počeli da izučavaju djelo i život vojvode Bojovića. Ali i to je rađeno mahom nekritički i nenaučno."

OVE rečenice će ispisati Božidar M. Jovović u knjizi "Vojvoda Petar Bojović između pohvale i pokude" (Medija centar "Odbrana", Beograd, 2014), naglašavajući da se nisu ispunile najave nekih izdavačkih kuća da se delo zaslužnog ratnika nađe među koricama.

Ako su postojali razlozi što se u socijalističkoj, jednoumnoj Jugoslaviji, "nije moglo ni smelo" pisati o vojvodi Bojoviću, kako se desilo da strateg i komandant u bitkama koje su donele slavu srpskom oružju i slobodu porobljenom narodu - nije ni do danas našao valjanog istraživača i biografa? Zašto oni koji su se latili pera preskaču poslednji čin životne drame u 87. godini života u tek oslobođenom Beogradu 1944. godine...?!

"Neopravdano je i nedgovorno što naši vojni istoričari nisu shvatili svoju naučnu odgovornost prema velikom ratniku. Ne može se poricati da je vojvoda Bojović bio jednako uspješan na bojnom polju, kao i druge naše poznate vojskovođe, a što se tiče obrazovanja, u tome je prednjačio. U moralnom smislu on je, svakako, ispred njih. Ne postoji nijedna zabilješka o tome da je Petar Bojović, u čitavom svom životu, bilo kada rekao nešto ružno ili neprikladno za svoje drugove. Za druge se to ne može reći..." - zapisao je Božidar M. Jovović.

ZNAMENITI Starovlašanin iz skromnosti, koja ga je uvek krasila, o sebi nije napisao skoro ništa, sve dok na kraju karijere, 1923. godine, načelnik Istorijskog odeljenja Vojske i mornarice general D. Kušaković nije zatražio da napiše biografiju. Bojović je to učinio u najkraćem obliku, zapisujući, pored ostalog:

"Rođen sam 4. jula 1858. godine u selu Miševići, na sredokraći između Sjenice i Nove Varoši u skromnoj kući brvnari, pod slamom i kraj ognjišta rastao kao i sva deca toga sela podnoseći nemaštinu i patnje. Otac čivčija morao je prvo sve da da agi i turskoj vlasti, a njemu i deci šta ostane i prekostane. A ostajalo je malo i nedovoljno. Sira i mleka je bilo, ali hleba nikad dalje od proleća i to od ječma, krupnika i karišika."

Petar Bojović se nikada nije zastideo svojih siromašnih roditelja, prtenih čakšira, kuće sa otvorenim ognjištem... Ni kao gimnazijalac i vojni pitomac, ni kao komandir konjičkog voda, a ni kasnije kao komandant divizije, general i vojvoda. Naprotiv, često je u razgovoru, nekako ponosito, gorštački, s toplinom i ljubavlju, pričao o svom poreklu.