Političke igre oko Vojvodine

ŠEST dana pošto su Srbi i ostali Južni Sloveni na Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu "obukli srpsku košulju" prisajedinivši Vojvodinu Kraljevini Srbiji, proglašena je 1. decembra 1918. država Srba, Hrvata i Slovenaca. Došlo je na red i zaogrtanje "jugoslovenskim ogrtačem". Kada su posle mirovnih sporazuma, potpisanih u dvorcima Francuske 1919-1920. utvrđene granice, i formalno je nastala Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, a docnije Jugoslavija.

U prvo vreme, dok je još trajala euforija povodom oslobađanja od jarma Austrougarske i pripajanja braći u matičnoj državi, preovladavalo je uverenje da je ideja o autonomiji Vojvodine, već samim ostvarenjem sna o prisajedinjenju, zauvek otišla u istoriju. Ali nije bilo tako.

Pitanje autonomnog položaja Vojvodine u sastavu nove jugoslovenske države vaskrslo je u vreme rasprava povodom donošenja Vidovdanskog ustava 1921. godine.Naročito je zanimljivo da prvi nosioci "vojvođanskog pitanja" nisu bili političari iz Vojvodine.

U SVOM ustavnom nacrtu 1920. godine Stojan Protić predviđao je decentralizaciju države sa devet autonomnih pokrajina od kojih bi jednu činili Srem i Bačka, a drugu Banat. I u konceptu Jugoslovenskog kluba Antona Korošeca, kao i planom Stjepana Radića o federativnoj jugoslovenskoj uniji predviđano je slično uređenje za sve države članice, uključujući i Vojvodinu. Među najglasnijima bio je je Srbin iz Like Svetozar Pribićević, ranije poznat kao tvrdi centralista, koji se preobratio u ljutog borca za "samobitnost Vojvodine".

Od tada, pa sve do sporazuma Cvetković - Maček 1939. godine, Vojvodina će biti sastavni deo političkih programa i planova o reorganizaciji jugoslovenske države, prvenstveno iz hrvatskih redova. Stjepan Radić je 1922. godine londonskoj štampi izjavljivao da se Bačka, Baranja i Banat "nerazumno i nelogično nazivaju Vojvodinom".

SRPSKI političari iz Vojvodine, prvenstveno iz Samostalne demokratske stranke, počeli su da pružaju otpor "srbijanskoj hegemoniji". SDS je okupljao "prečanske" Srbe, ali i unitaristički nastrojene Hrvate i Slovence. U početku je ta stranka bila centralistička, a u periodu od 1925. godine pod vođstvom Pribićevića postala je glavni nosilac borbe protiv "hegemonizma". Na osnovama ovakve politike, SDS je tesno sarađivao sa dojučerašnjim "smrtnim neprijateljem" Radićem i Hrvatskom seljačkom strankom u okviru Seljačko-demokratske koalicije.

Usledilo je donošenje Zagrebačke rezolucije Ante Trumbića 1932. godine i čitav talas sličnih političkih programa, a među njima i Novosadska rezolucija, doneta 28. decembra 1932. Njoj je prethodila Somborska rezolucija grupe vojvođanskih radikala (lider stranke Jaša Tomić umro je 1922. godine) predvođenih somborskim advokatom Jovanom Laloševićem. Geslo te rezolucije bio je zahtev za "obustavljanje ceđenja Vojvodine" uz načelo "Vojvodina - Vojvođanima".

GLAVNI odbor Radikalne stranke tome se usprotivio, a subotički prvak profesor Aleksa Ivić poručio je Laloševiću: "Nama je dužnost da vodimo brigu o boljoj budućnosti Vojvodine, ali ne smemo zaboraviti da smo u prvom redu i pre svega Srbi."

Sveukupno gledajući, vojvođanski pokret nije nailazio na presudno veliki odjek u samoj Vojvodini što pokazuju i parlamentarni izbori 1935. i 1938. godine kada u Narodnu skupštinu Jugoslavije nije izabran nijedan kandidat Vojvođanskog fronta.

Početkom 1943. autonomija Vojvodine ponovo je postala aktuelno pitanje zahvaljujući sporu o teritorijalno-političkoj i vojnoj pripadnosti Srema na čemu su insistirali Hrvati. Spor je "razrešio" CK KPJ 3. jula 1943. odlukom da zaključno sa linijama Vukovar - Vinkovci - Županja i sve istočno uključujući i Zemun, pripada području pokrajinskog komiteta Vojvodine.

DVE godine kasnije, u procesu razgraničenja Vojvodine i Hrvatske, 19. juna 1945, imenovana je komisija kojoj je predsedavao Milovan Đilas. Posle dugog odlaganja "osetljivog pitanja" usvojen je Zakon o ustanovljavanju i ustrojstvu AP Vojvodine kojim je iz njenog sastava "privremeno" isključena Baranja, srez Vukovar i mesto Ilok sa još dva sela. To je, kao što je navedeno u Zakonu, bio rezultat rada "naročite komisije Avnoja".

U pariodu od oko četiri i po decenije, Vojvodinu su od Srbije najviše uspeli da udalje komunisti. Ustavnim amandmanima 1968. godine, a zatim i Ustavom iz 1974. godine, kojem je prethodio pad liberalizma otvoren je put podržavljivanju pokrajine. Predsedniku tadašnjeg PK SK Vojvodine Mirku Čanadanoviću, koji je smatrao da Vojvodina nema šta da traži na šalteru federacije, tu "drskost" nikada nije oprostio politički vrh Jugoslavije, a ni vojvođanski autonomaši.

USTAVOM iz 1974. Vojvodina je dobila atribute državnosti - zagarantovanu zakonodavnu, izvršnu i sudsku vlast, pravo na imovinu i raspolaganje svojim prihodima. I pravo veta. Samo korak je pokrajinu delio od federativnog statusa sa Srbijom. Istom onom maticom sa kojom su je samo 56 godina ranije ujedinili Srbi iz Ugarske!

Takvo stanje tinjalo je do čuvene "Jogurt revolucije" koja je praktično započela Osmom sednicom CK SKS 1987. a završila se 1989. godine kadrovskim smenama koje su omogućile ograničenje autonomije obe srpske pokrajine i prevlast Srbije u saveznim organima vlasti.

Posle petooktobarskih promena 2000. godine, pa sve do 2016. godine, nova vlast okupljena oko DS i LSV nastojala je da nametne Statut Vojvodine pisan na osnovama Ustava iz 1974. godine, ali se taj pokušaj izjalovio. Severna pokrajina dobila je svoj grb (2002) i zastavu (2004), a malo je nedostajalo da dobije i himnu. Uporedo, bez obzira na vertikalnu vlast sačinjenu od predstavnika iste političke opcije, sve dublji jaz kopan je na relaciji Beograd - Novi Sad.

DUG PRECIMA ODLAGAN CEO VEK

GODINE 2016. na vlast u AP Vojvodini izabrana je koalicija predvođena Srpskom naprednom strankom. Jedna od prvih promena bila je usvajanje tradicionalne zastave Vojvodine iz 1848. godine pod kojom su se Srbi iz Ugarske borili za prisajedinjenje. Sa značajnog datuma srpske istorije 25. novembra 1918. obrisana je prašina, a Srbima iz Ugarske koji su, kako je to svojevremeno "Novostima" rekao istoričar Vasilije Krestić, "uvek bili dika srpstva", odužili smo se ovih dana. Prisajedinjenje je, prvi put u sto godina, obeleženo kako i dolikuje tom značajnom datumu naše istorije.

KRAJ