Katolički kler u ustaškom Saboru

U POGLAVNIKOVOJ državi teče krvavi ustaški program etničkoverskog "čišćenja". Isto tako teku prisilna "prekrštavanja", koja se odvijaju u kolektivnoj formi s preštampanim dokumentima i uz ceremonije koje su brižljivo organizovane u svakom pogledu (uključujući i neophodnu taksu koja se plaća Katoličkoj crkvi), u prisustvu civilnih i verskih vlasti. Jedna masovna praksa koja se zasniva na nasilju i teroru, s čim je Sveta stolica savršeno upoznata. To potvrđuje izveštaj Nikole Rušinovića, Pavelićevog diplomate u Vatikanu, koji on 8. februara 1942. šalje u Zagreb, pozivajući se na razgovor koji je imao s monsinjorom Pjetrom Sigismondijem iz Državnog sekretarijata Svete stolice:

"Sveta stolica se veseli (prisilnim 'prekrštavanjima'), ali mi je opetovao da je poradi toga napada američki i engleski tisak, pišući da se prekrštavanja obavljaju pod velikim pritiskom vlasti. U sve to Sveta stolica ne vjeruje; ipak, preporučuje da se radi postupno da bi se izbjegli prijekori, klevete i smetnje za samu Svetu stolicu."

DAN ranije, 7. februara 1942. kardinal Maljone uputio je pismo vatikanskom "ambasadoru" u Zagrebu, monsinjoru Markoneu, naređujući mu: "U prepisci s Nama morate označiti pravoslavce kao šizmatike ili otpadnike..."

U međuvremenu, Markone predstavnik Svete stolice u Zagrebu, uspostavlja bliske odnose s visokom ustaškom hijerarhijom, naročito s diktatorom Antom Pavelićem: brojne fotografije prikazuju izaslanika Svete rimske crkve kako vrši smotru ustaških bataljona ili kako se gosti kod poglavnikove porodice.

Nikola Rušinović, spomenuti predstavnik NDH kod Svete stolice, barem u prvoj fazi svoje aktivnosti u Vatikanu, morao je da se suoči sa nekoliko poteškoća. U jednom izveštaju, koji upućuje u Zagreb 26. februara 1942, obaveštava Pavelića da je rimski kler podeljen: za ustaše i protiv njih. Među onima koji su skloni poglavnikovoj diktaturi su, prema hrvatskom diplomati u Vatikanu, Zavod Sv. Jeronima, kojim rukovode monsinjor Juraj Mađerec, nadbiskup Klemente Mikara (koga Rušinović često susreće i definiše kao "dobrog prijatelja Hrvatske"), te monsinjor Etore Feliči. Feliči je bio apostolski nuncije u Beogradu kod kraljevske vlade sve do napada nacifašista. Kasnije, opozvan u Vatikan posle napada, nastavlja da bude službeno akreditovan od strane Svete stolice kod kraljevske vlade u izgnanstvu, u Londonu.

FELIČI, kako Rušinović piše u svom izveštaju, "žrtvuje se oprezno ali bez ostatka za Nezavisnu Državu Hrvatsku i zadovoljan je što je Osservatore Romano preneo Pavelićeve čestitke papi povodom godišnjice njegovog uzdizanja na papski presto. To znači da Feliči već podržava izvesno priznavanje Nezavisne Države Hrvatske".

Što se tiče druge frakcije, one koja se protivi marionetskoj hrvatskoj državi i poglavnikovoj diktaturi, u izveštaju od februara 1942. ustaški diplomata kod Svete stolice ukazuje na jezuite koji "nemaju za nas nikakve simpatije, u stvari su nam neprijatelji, kao što pokazuje članak objavljen u jednom važnom švajcarskom katoličkom časopisu Apologetische Rundschau iz Ciriha, br. 2, pod naslovom 'O progonima Katoličke crkve u Sloveniji'".

U PROCEPU između dve vatikanske pozicije, po rečima Rušinovića, nalazi se "podsekretar vanjskih poslova" Svete stolice, zamenik državnog sekretara kardinal Domeniko Tardini, koji, komentarišući vesti o etničkoverskim pokoljima koje vrše ustaše, kaže Rušinoviću da je "Hrvatska mlada nacija i još mlađa država, a mladi često prave greške koje su povezane s njihovim godinama".

Nepouzdan je i jedan predstavnik od velike važnosti u hijerarhiji Svete stolice, zamenik državnog sekretara Đovani Batista Montini (budući papa Pavle VI), koji pita Rušinovića prilikom njihovog prvog susreta: "Šta se dogodilo u Hrvatskoj? Zašto se toliko po svijetu priča o njoj? Da li je moguće da su se dogodili toliki zločini? Je li istina da se internirci toliko maltretiraju?" - Rušinović ga razuverava, tako da je "Montini izjavio da je zadovoljan, dodajući da Sveta stolica, u stvari, prima vijesti protiv Hrvatske s rezervom".

MEĐUTIM, prema Hrvatskoj se neprijateljski, bez ikakve rezerve, drži francuski kardinal Ežen Tiseran, sekretar Kongregacije za istočne crkve, i jedini kardinal član Vatikanske kurije koji nije Italijan. Rušinović piše u Zagreb 6. marta 1942. da mu je Tiseran "spočitao ubojstva, paljevine, akte razbojništva i pljačke koji se u Hrvatskoj dešavaju svakodnevno", i navodi ove reči francuskog kardinala:

"Ne znam da li je sve to istina, ali sa sigurnošću znam da su sami franjevci, kao na primjer otac Šimić iz Knina, učestvovali u napadima na pravoslavno stanovništvo i u rušenju Pravoslavne crkve. Znam sigurno da su se franjevci iz Bosne i Hercegovine ponijeli bijedno... (Znam) da vam Italijani nisu prijatelji i zato mnoge stvari neće biti istinite (u njihovim svjedočenjima o grozotama koje su počinile ustaše), ali Šimićev slučaj mi je dobro poznat, kao i slučaj rušenja crkve u Banjoj Luci i progoni pravoslavnog stanovništva."

RUŠINOVIĆ, ipak, u brojnim izveštajima upućenim ustaškoj diktaturi u Zagrebu beleži držanje visoke vatikanske hijerarhije kao pretežno pozitivno prema režimu nove hrvatske države, naročito početkom 1942, kada u Zagrebu zaseda Hrvatski sabor. Pavelić, u stvari, 27. januara 1942. formira Sabor Nezavisne Države Hrvatske, unutar kojeg je jedanaest mesta rezervisano za visoke predstavnike hrvatskog katoličkog klera; prvi među njima je njihov poglavar, monsinjor Alojzije Stepinac.

Novi Sabor koji je ustaška diktatura uspostavila da bi sebi obezbedila nekakav zakoniti privid, inaugurisan je 23. februara 1942, kada se nadbiskup Stepinac obraća poglavniku visokim pohvalnim govorom:

"Ponovno otvaranje Hrvatskog sabora dokaz je koliko ste Vi duboko svjesni svoje odgovornosti, čast koju kanite podijeliti sa svojim sunarodnicima. Ovo otvaranje prate molitve Crkve i moje osobne molitve." ("Hrvatski narod", 24. februara 1942)

Osim mesta koje je bilo rezervisano za zagrebačkog nadbiskupa Alojzija Stepinca, ostala saborska mesta koja je Pavelićeva ustaška država dodelila Hrvatskoj katoličkoj crkvi zauzeli su biskup đakovački Antun Akšamović, te sveštenici Vlatko Irgolić, Ante Lončarić, Stjepan Pavunić, Matija Polić, Juraj Mikan, Toma Severović, Bonifacije Sipić, Franjo Čkrinjar i Stipe Vučetić.

SUTRA: PASTIRI I VUCI STEPINCA I PAVELIĆA