Dugo stapanje našeg naroda

ŠUMADIJSKI varijetet je bio spona između sve četiri strane sveta, pa je zbog toga trpeo velike pritiske sa svih strana. Šumadija je bila poželjno mesto za sklanjanje srpskog nacionalnog bića od svih nevolja, pa je velika imigracija uticala na formiranje jednog kombinovanog karakternog varijeteta. Ona je bila pravo mesto za srpske seobe iz svih krajeva i konačno odredište svih koji odnekud beže.

U njoj su se najsigurnije osećali Srbi, ma sa koje strane da su dolazili, pa je ona poprimila sve srpske odlike. Iz tih razloga, Šumadijski karakterni varijetet je formiran kao opšti sublimat srpskog bića iz svih krajeva od Dinare preko Durmitora do Šar-planine, Vlasine i Debra. U tome se Šumadinci nijansno razlikuju od Zapadnomoravskog varijeteta.

SANDžADžKI varijetet je posebno interesantan za analizu srpske karakterologije. U antropološkom smislu, on je vrlo čist i zdrav. Ljudi koji pripadaju tom varijetetu su rasli u uslovima surove, ali zdrave klime, baveći se stočarstvom, trgovinom i zanatstvom. Pošto su se razvijali pod velikim uticajem turske kulture i islamske religije, Sandžaklije su odnegovale specifičan karakterni varijetet.

Budući da su ljudi iz ovog kraja živeli u ambijentu u kome nisu imali preterano mnogo kontakata sa drugim narodima i karakternim varijetetima, a ostali verni islamu, oni su sačuvali neke odlike koje su autentičnije karakterisale našu prošlost. Postoje osnovane tvrdnje da su oni po svojim antropološkim obeležjima najbolje sačuvani izdanci našeg naroda iz dalje prošlosti. Zadivljujuća je gostoljubivost ljudi iz tog kraja, ona koja je oduvek odlikovala srpski narod.

KAO čovek koji je po prirodi svog posla imao prilike da boravi u mnogim mestima, ne mogu da se otmem utisku, a da ne iznesem svoja zapažanja o gostoljubivosti Sandžaklija. Pošto me je njihova gostoljubivost posebno zanimala, stupao sam u kontakte sa mnogim ljudima, ali kao anonimus. Bio sam dočekivan sa neuobičajenom gostoljubivošću, pa i prisnošću, čak takvom da sam na rastanku sa ljudima koji su me dočekivali pokušavao da saznam da li ih uopšte zanima koga su ugostili.

Ovaj model sam primenjivao na više mesta u Srbiji, ali nigde gostoljubivost nije bila takva kao u Sandžaku. Razlozi zbog kojih sam se bavio Sandžaklijama su u činjenici da je posle osvajanja Toplice veliki broj njih doseljen u to područje a oni su i tamo, nakon više decenija, pokazivali neubičajenu gostoljubivost.

U OVOM varijetetu se u novije vreme zapažaju neki strani uticaji koji razbijaju duh tradicionalne sandžačke porodice, nezavisno od toga da li je ona negovana u duhu islama ili hrišćanstva. Ovaj uticaj je bio intenzivan u vremenu kome pripadamo, te je u naučnom smislu zanimljiv kao proces koji se odvija i u ovom vremenu.

Posmatranjem takvih događaja stiče se utisak da on poprima dramatične elemente koji se ispoljavaju kao neobičan spoj sandžačke tradicije i evropeizacije koju raširenih ruku već prihvataju i savremene Sandžaklije. Mi ih razumemo, imajući u vidu da su se naše duše dugo stapale, a mnoge nije trebalo stapati, pošto su bile i ostale jedno te isto.

NA ISTI način kao što se Istočnomoravski karakterni varijeteti javljaju kao amalgami sa bugarskim plemenima, Mačvanski varijetet je formiran kao interesantna smeša bosanskih srpskih plemena i posavskih ravničara. Duša mačvanskog Srbina je posebno inspirativna za lepa književna dela i ona, pored Zapadnomoravskog varijeteta, oličava sve lepote našeg etnosa. I ovim povodom korisno je da se čitaocu prenesu iskustva iz susreta sa studentima koji su dolazili iz različitih krajeva Srbije i donosili karakterne odlike entiteta odakle su dolazili.

Pošto sam kao profesor uvek preferirao studente koji su umeli da razborito izlože svoje misli i zapažanja, završio sam karijeru sa uverenjem da su oni koji su dolazili iz tog kraja u proseku odneli bar pola ocene više od drugih za jednako znanje. Logičnosti i razboritost izražavanja studenata iz tih krajeva nisam odoleo. Njoj je očigledno doprinela lepota hercegovačke retoričnosti koja je ovde doneta. Ona se mogla upoređivati samo sa Kolubarsko-zlatiborskim varijetetom.

Poznavaoci srpskog jezika će sigurno staviti primedbe na ova zapažanja, pa se osećam pozvanim da i pred njima branim ovaj stav. Ne sporim činjenicu da su oni u pravu kada je u pitanju čistota govora, ali se stiče uverenje da je ta čistota u Kolubarsko-zlatiborskom entitetu dobila elemente lepe retorike i da je tom lepotom ugušena unutrašnja sadržina poruke koja se prenosi na sagovornike. Bolje rečeno, lepotom izraza ugušen je duh i sadržaj poruke koju su sačuvali Mačvani.

U VOJVODINI su se formirali karakterni varijeteti, približno onako kao što se danas pojavljuju geografske celine: Srem, Banat i Bačka. U tom smislu postoji potreba da se razjasni odnos između srpskih karaktera u ovim entitetima prema svojoj matici, ali i između sebe. Istorijska odvojenost od matice je imala uticaja na formiranje različitih karakternih odlika i kod njih. One su sa dužnom pažnjom opisivane u onom delu u kom su obrađivane prirodne odlike i uticaj prirodne sredine kako na ljude, tako i na stoku.

Priroda je dakle učinila svoje. Menjala je temperament, menjala je karakter, ali nije menjala osećanja pripadnosti. Banaćanin Mihajlo Pupin ih objašnjava na vrlo lep, pa čak i emocionalno nežan način.

Otkada se pamti, idvorski Srbi su se smatrali braćom Srba u Srbiji koji su se nalazili samo nekoliko puškometa daleko od Idvora na južnoj strani. Sa mnogo emocija on opisuje Avalu koja sija u njenom plavetnilu, kako ona Banaćane motri "okom punim nežne pažnje".

PRIRODNE i geografske, pa i političke veze, tada su bile pokidane, ali na sreću ovog naroda, emocionalne veze su sačuvane upravo na način kako ih je Pupin opisao. Oni nisu negovali mitska sećanja na svoje seobe, ali su ih visoki intelektualci i likovni umetnici podigli iznad svih mitoloških visina. Oni su sačuvali i još više razvili sećanja na Čarnojevića i pojedinačna bekstva preko velikih reka i tako na najlepši način nadomestili nedostatke mitologije. Oni su pokazali da je istinita kineska misao po kojoj jedna slika više govori od hiljadu reči, pa su vojvođanskim Srbima one pokazale kulturu koju su negovali njihovi preci, Srbijanci - brđani.

Srbin je u Vojvodini razvio svoje gnezdo između ritova i močvara, na isti način na koji se ptice iz tog okruženja negovale svoje tiće. Zbog toga je srpski karakter u velikoj meri prilagođen tom ambijentu i kao takav sačuvan do istorijskog trenutka kada se vratio svom jatu. On je primao tuđu kulturu, tuđ šešir, pa i temperament, ali je sačuvao svoju dušu.

SUTRA: GLOBALIZACIJA OSTAVLjA TRAGOVE