FELJTON - ČUVAR SRPSKIH PREDANJA I PRAVOSLAVNIH TRADICIJA: Svi pravoslavci u Monarhiji bili su pod ingerencijom Karlovačke mitropolije

NAJVAŽNIJA institucija Srba u Habzburškoj monarhiji bila je Karlovačka mitropolija.

Patrijarh Arsenije III, Foto Iz knjige "Istorija Karlovačke mitropolije"

Za više od dva veka njenog postojanja Mitropolija je bila simbol i čuvar srpskog identiteta, duhovnosti i srpske misli u imperiji Habzburgovaca. Od Krušedolskog sabora (1708) pa sve do Ujedinjenja (1919), Mitropolija je bila mesto okupljanja i saborovanja Srba iz Monarhije, ali i mnogo više od toga, rasadnik srpske ideje i misli u jugoistočnoj Evropi i na Balkanu. Svi pravoslavci u Monarhiji bili su pod njenom ingerencijom, što je doprinosilo njenom uticaju i važnosti pred merodavnim krugovima Beča i kasnije Pešte.

U teškim vremenima borbe protiv unijaćenja, dugotrajnih ratova za Monarhiju koju su vodili srpski graničari, Mitropolija je bila čuvar srednjovekovnih srpskih i pravoslavnih tradicija i predanja, ali i garant Privilegija i položaja Srba, koji je na mahove bio i težak i na ivici opstanka. Njene crkve i manastiri koji su se prostirali od Zemuna do Beča, Pešte i Rijeke, Erdelja i Banije i Like, samo su pojačavali utisak institucije za koju su poštovanje imali i katolici i protestanti, a koja je po svom uređenju bila najbolji primer organizacije pravoslavnih crkava generalno.

Karlovci kao duhovno središte svih Srba, ne samo Monarhije, bili su mesto gde se susreću uticaji Istoka sa Zapadom, ali u kome pravoslavne srpske ideje i tradicije imaju sigurno utočište i odbranu od najrazličitijih pritisaka unijaćenja, mađarizacije, germanizacije ili političkih ideja poništavanja prava Srba u Monarhiji. Mitropolija je prožimala u sebi svetosavlje, pravoslavne vrednosti, kultove Nemanjića, ali i modernizaciju koju je donosio duh XVIII i XIX veka, a koja će Srbima dati šansu za obnovu državnosti u Monarhiji, kroz ideju Srpske Vojvodine čiji je čuvar i garant bila i sama Mitropolija.

KARLOVAČKA arhiepiskopija i mitropolija bila je autonomni deo Pećke patrijaršije, a po njenom ukidanju 1766. autokefalna crkva, koja je u svom sastavu imala srpsko, grčko, cincarsko i velik deo rumunskog pravoslavnog stanovništva Habzburške monarhije. Njene eparhije su se prostirale na području kojim je do Velikog bečkog rata (1683-1699) vladalo Osmansko carstvo, a potom od tog i narednih ratnih sukoba (1716-1718. i 1737-1739) Habzburška monarhija. Pravoslavne dijeceze su na tom prostoru kao posledica srpskih seoba osnivane i pre obnove Pećke patrijaršije (1557). Sa pomeranjem centra države ka severu širila se i Srpska crkva stvarajući nove eparhije i nove duhovne centre. Reke Sava i Dunav, geografske granice Balkanskog poluostrva, nisu sprečavale prelazak Srba u Srem i Banat tokom XIV i XV veka, a savezništvo srpskih despota sa ugarskim kraljevima (pre 1459) i njihova borba u korist Ugarske (posle 1459) motivisale su ove migracije.

Posle preseljavanja pravoslavci su zidali bogomolje, a najkasnije u drugoj polovini XV veka u Sremu su osnivali manastire. U prvoj polovini XVI veka u Jenopolju i njegovoj okolini organizovana je pravoslavna eparhija kao, pored Srema, još jedan vikarijat beogradskog mitropolita. Posle pada Beograda u osmanske ruke (1521) Jegarska episkopija je dobila sopstvenog dijecezana, čija se jurisdikcija prostirala na ceo ugarski Banat. Po njegovom padu u osmanske ruke (1555) formirana je nova, Lipovska episkopija.

JAČANjU pravoslavne zajednice doprinela je obnova Pećke patrijaršije 1557. Osnivanjem Marčanske episkopije početkom XVII stoleća njena teritorija, do tada u okviru Osmanskog carstva, prešla je na prostor Habzburške monarhije. Promene u eparhijskoj mreži na području koje će kasnije obuhvatiti Karlovačka arhiepiskopija, završene su u vreme pećkog patrijarha Pajsija I (1614-1647) arondacijom  eparhija (1643) posle koje je severno od Save i Dunava postojalo osam mitropolija - Beogradsko-sremska, Budimska, Požeška, Segedinska (Bačka), Temišvarska, Lipovsko-đulska (Jenopoljska), Karansebeška (Vršačka) i Marčanska. Sa izuzetkom Marčanske sa čije je katedre 1671. nasilno uklonjen pravoslavni episkop Gavrilo Mijakić, a doveden unijatski Pavle Zorčić, ostale eparhije su dočekale početak Velikog bečkog rata.

U godini u kojoj je veliki vezir Kara Mustafa (1683) poveo vojsku na Beč pećki patrijarh Arsenije III Crnojević (1673/4-1706) se vraćao sa hodočašća po Svetoj zemlji. Poraz osmanskih trupa na brdu Kalenberg kod Beča (12. septembra 1683) izazvao je prva gibanja na Balkanu, čemu je doprineo i ulazak Mletačke republike u rat protiv Osmanlija 1684. Tada je deo Srba iz Crne Gore, Brda i Hercegovine pokazao želju da se oslobodi osmanske i dođe pod mletačku vlast. Carska hrišćanska vojska je od septembra 1683. bila sve uspešnija i u osvajanjima se približila teritoriji sa srpskim stanovništvom. Pred njenim pobedonosnim trupama Srbi su dizali ustanke i olakšavali prodor ili prelazili iz osmanskih pomoćnih jedinica u habzburške trupe i sve aktivnije učestvovali u ratu.

Srbi iz okoline Budima su 1686. prešli na stranu carske vojske i pomogli zauzeće grada.

Tom prilikom se posebno istakao Jovan Popović Tekelija. Dok je iz Banata uskoro carskim trupama prišao kapetan Novak Petrović sa skoro 5.000 ljudi.

SUDBINA svih episkopa koji su držali katedre severno od Save i Dunava pre 1683. nije poznata. Neki su umrli na početku rata ili se povukli ispred vojske ostavljajući eparhiju upražnjenu, dok su se drugi okrenuli saradnji sa hrišćanima, nastojeći da svoje vernike usmere u istom pravcu. U tome je prednjačio jenopoljski vladika Isaija Đaković, čija aktivnost je prelazila okvire eparhije u kojoj je 1682. postao dijecezan (Jenopolje, Arad, Đula i Lipova) i proširila se na veći deo Banata (1786/1787). Slično kao Đaković u Sremu se ponašao vikar beogradskog mitropolita Petronije Ljubibratić pomažući prodor carske vojske prema Beogradu.

Patrijarh Arsenije III nije u to vreme, kao episkopi Đaković i Ljubibratić, otvoreno podržavao ustanak ali je bio naklonjen hrišćanima, više Mlečanima, nego Habzburgovcima. Tako je po želji dužda za cetinjskog mitropolita postavio Visariona, zagovornika ratne saradnje Srba i Venecije. Savezu sa Venecijom upućivali su ga poreklo, ranije veze koje je imao sa Republikom, kao i činjenica da je Venecija bila bliže Pećkom manastiru nego država Habzburgovaca. Ona mu nije bila nepoznata, ali geografska udaljenost sve dok 1687. nisu počele pripreme za zauzimanje Beograda i prodor na Balkan sprečavala je njegovo jače angažovanje na strani Beča.  Kada je počeo prodor habzburških trupa na Balkan borba na hrišćanskoj strani je postala neizbežna.

U VRTLOGU POLITIKE

PAD Beograda (6. septembra 1688) označio je početak šireg srpskog ustanka i u proleće 1689. novu fazu rata. Patrijarh se tada našao u vrtlogu evropske politike. Živeo je u carstvu koje je u tom trenutku bilo ugroženo, ali za koje je on znao da ima velike resurse i vitalnost. Novo carstvo, čije su se trupe približavale Pećkom manastiru činilo se nepobedivim, ali su njegove glavne trupe bile na Zapadu, protiv Francuske, na ratištu koje je za Habzburge bilo važnije.

SUTRA: STVORENI USLOVI ZA VELIKU SEOBU SRBA

Preporučujemo

Feljton

0 0

FELjTON - SKLON NESTAŠLUCIMA NIJE VOLEO PROPISE: Kralj je voleo muziku imao je veliku kolekciju ploča Luj Armstrong, Net King Kol...

23. 09. 2023. u 18:00

Feljton

0 0

FELjTON - TROŠENjE VELIKIH PARA NA BEZNADEŽAN POVRATAK: Kraljica Aleksandra je smatrala da bi bili srećniji kad bi se odrekli titula

22. 09. 2023. u 18:00

Feljton

0 0

FELjTON - POSLEDNjA POŠTA POSLEDNjEM KRALjU: Sud u Čikagu je odlučio da se posmrtni ostaci kralja predaju raskolnicima

21. 09. 2023. u 18:00

Feljton

0 0

FELjTON - VELIKI RASCEP U SRPSKOJ CRKVI U CELOJ DIJASPORI: U proleće 1970. godine kraljevo zdravstveno stanje je bilo izuzetno loše

20. 09. 2023. u 18:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije