FELJTON - POLITIČKI ŽIVOT HRVATA POD KONTROLOM VATIKANA: Na Četvrtom kongresu KPJ u Drezdenu 1928. je doneta odluka o razbijanju Jugoslavije

PERDSTAVNICI Narodnog vijeća, nepriznate države Slovenaca, Hrvata i Srba, Ženevskom rezolucijom iz novembra 1918. nametnuli su dvojnu formulu, koja je poništavala rezultate krfskog kompromisa.

Kralj Aleksandar proglašava Kraljevinu Jugoslaviju, Foto " Profimedija"

Prenošenjem rasprave iz „hotelske sobe" na bojno polje preovladala su rešenja koja je nametnuo odnos snaga. U Naputku narodnog vijeća istaknut je individualitet Države SHS, inače međunarodno nepriznate.  Istorija međuratne Jugoslavije pokazala je koliko je ta konfederalistička tradicija bila jaka, duboka, žilava; da izvire iz istorije i mentaliteta. Hrvatska politika koristila je tačke oslonca u zemlji i inostranstvu. Bez obzira na antiklerikalizam Stjepana Radića, religija je bila usađena u svest Hrvata, a Crkva je kontrolisala u suštini njihov politički život. Crkva je u kritičnom trenutku mogla postati subjekt u političkom vakuumu, arbitar, zaštitnik, posrednik, zaleđe nacionalnog fronta oslonjeno na internacionalnu osnovu Vatikana i njegov svetski uticaj. Jako iseljeništvo održavalo je veze sa zavičajem  i bilo važan činilac u stvaranju javnog mnjenja u inostranstvu.

Frankovačke snage paradirale su sa pripadnošću Hrvata nemačkom kulturnom krugu.

Antisrpsko neraspoloženje naročito je poraslo prihvatanjem Vidovdanskog ustava 1921. prostom većinom i kupovinom glasova, uz bojkot hrvatske opozicije. Obeležje političkim borbama posle 1921. davaće zahtev hrvatske opozicije za reviziju Ustava.

Ima istoričara koji kažu da je Evropa stvorila Jugoslaviju i da je ona može i razoriti.

Van bukvalnog shvatanja ove teze, reč je o uticaju nacionalnog ujedinjenja Italije i Nemačke u XIX veku, a na drugoj strani mobilizaciji svih jugoslovenskih snaga radi odbrane etničkog integriteta. Stvaranje nacionalnih država posle Prvog svetskog rata, na ruševinama triju carstava, imalo je za cilj da nadomesti srednjoevropsku državu kao branu revolucijom zahvaćenoj Rusiji, uspostavi granični bedem protiv obnove revizionizma poraženih država, novog germanskog imperijalizma i mađarskog revizionizma, restauracije Habzburga u Austriji.

NOVOSTVORENA Kraljevina SHS postala je ugaoni kamen novih međunarodnih odnosa na Balkanu, uspostavljenih u Versaju. Sve dok je sistem ovih odnosa bio na snazi, srpska pozicija u međunarodnim odnosima bila je neuporedivo jača od hrvatske, sprečavajući pokušaje internacionalizacije hrvatskog pitanja. Sa rastućom fašističkom agresijom međunarodni položaj srpskog naroda se pogoršavao. O tome rečito svedoči položaj NDH u „novom poredku", u kome nije bilo mesta za Srbiju.

Tek što se Kraljevina SHS sklopila u celinu, najumniji deo vladajućih snaga počeo je misliti na unifikaciju pravnog sistema, na ekonomsko povezivanje, izgradnju saobraćajnih veza. No, Kraljevina je već 1928, prilikom skupštinskog atentata, upala u dramatičnu krizu koja je zapretila duhovnom i političkom razdvajanju na istočni i zapadni deo Jugoslavije. Često se pominje kraljeva poruka ranjenom Stjepanu Radiću, preko Svetozara Pribićevića, o razilaženju Srba i Hrvata mirnim putem, poput Norvežana i Šveđana, zaboravljajući da su ovi narodi imali svoje nacionalne teritorije i da njihovo stanovništvo nije bilo izmešano. Srbija bi na taj način, prema kralju Aleksandru, postala manja ali i homogenija. Navodi se i linija razgraničenja - od Virovitice do Pakraca, obalama Une i Krke, koja bi izbila iznad Šibenika do Zadra. U vremenu savremene kartografske groznice, pomenutoj ideji kralja Aleksandra iz jula 1928. pridaje se značaj svesnog i promišljenog cilja za odvajanje Srba i Hrvata, u stvari cepanja Kraljevine SHS, mada kralj nikada nije ozbiljno mislio na podelu. Aleksandar je bio kralj Jugoslovena i do svoje smrti je ostao dosledan ujediniteljskoj koncepciji i odbrani jugoslovenske celine.

ALEKSANDROVA  diktatura u ime spasavanja države od raspada i plemenskih atavizama, sa politikom nacionalne nivelacije, proizvela je svoje posledice.  Napuštanjem parlamentarizma, zavođenjem lične vlasti  zemlja iznutra potkopana. Italija je zaista imala 1928. plan da napadne Kraljevinu SHS, što se - slučajnošću istorije - podudarilo sa akcijom jednog drugog Italijana, Palmira Toljatija (Erkolija), na IVkongresu KPJ u Drezdenu 1928. da preko KPJ razbije Jugoslaviju. Država je, na jednoj strani, pokazala opravdanu spremnost da se brani od spoljne opasnosti, a na drugoj, izazvala revolt svih nacionalnih i demokratskih snaga u Jugoslaviji. Zemlja, načeta agrarnom krizom od 1926. godine i pritisnuta seljačkim dugovima, zapašće 1930-1931. u kovitlac velike ekonomske krize koja, mada sa zakašnjenjem, nije mimoišla ni Jugoslaviju. Oktroisani ustav donet 1931. samo je kamuflirao dalje nastavljanje diktature... Najveću pukotinu režimu kraljevskog apsolutizma stvorile su tzv. zagrebačke punktacije, lančanom reakcijom rezolucija nacionalnih i stranačkih prvaka za reviziju Ustava i preuređenje države na nacionalnim osnovama. Šestojanuarska diktatura osnažila je separatističke snage, naročito u Hrvatskoj. Separatistička politika dobijala je sve više na snazi fašističkom ekspanzijom, kako u Hrvatskoj, tako i u Makedoniji, na Kosovu i Metohiji, među nacionalnim manjinama. Politika nacionalnog jedinstva se do kraja raspukla.

Pogibijom kralja Aleksandra 9. oktobra 1934. u Marselju započeo je period namesničkog režima. Ta faza vladavine često se naziva „diktaturom bez diktatora". Vlada Milana Stojadinovića nastojala je da približavanjem Jugoslavije Italiji i Nemačkoj blokira ove zemlje kako ne bi pomogle HSS-u u rešavanju hrvatskog pitanja. Za vreme Milana Stojadinovića došlo je do najvećeg okruženja Hrvatske u međuratnoj Jugoslaviji, preko tročlane JRZ, prepuštanjem prostora Slovenije Slovenskoj ljudskoj stranci Antona Korošca, a Bosne i Hercegovine Jugoslovenskoj muslimanskoj organizaciji Mehmeda Spaha.

Neutralizaciji HSS trebalo je da posluži i zaključenje Konkordata. Stojadinović se izjašnjavao za jedinstvenu Jugoslaviju, što je bilo izraženo u načelu: jedan narod, jedna država i jedan kralj. Izgleda da je Stojadinoviću odgovarao model Musolinija, to jest stavljanje kralja Viktora Emanuela III u senku moćnog vođe. Osvetilo mu se, međutim, udruživanje svih demokratskih snaga u Jugoslaviji protiv režima, nerešavanje hrvatskog pitanja i spoljnopolitička orijentacija prema fašističkim silama. Za udruženu srbijansku opoziciju bile su neprihvatljive Stojadinovićeve nedemokratske metode i odstupanje od tradicionalne spoljne politike.

Sa stanovišta nacionalnih odnosa, Stojadinović je u srpsku i jugoslovensku politiku unosio jednu novu dimenziju - ekonomsku, jačanjem državne intervencije, javnih radova (započetih još pod Bogoljubom Jevtićem), u vidu gradnje puteva, razvijanja automobilizma, postavljanja osnova hemijskoj industriji. Političku vlast trebalo je iskoristiti za ekonomsko uzdizanje Srbije u Jugoslaviji... Napuštanjem liberalističke faze ekonomskog razvitka, koja je prvih godina posle ujedinjenja davala rezultate, zahvaljujući jeftinim kreditima u uslovima inflacije, poništene međutim deflacijom, prelazilo se na politiku državne intervencije i etatizma. U tom vremenu uobličava se od ranije poznata politika Trećeg rajha o Jugoslaviji kao dodatnom prostoru „velikog privrednog prostora" Trećeg rajha, koja će do 27. marta 1941. postati kanon u nemačkom prilazu Jugoslaviji.

SSSR PRIHVATA JUGOSLAVIJU

PROMENA sovjetske politike posle pobede nacizma u Nemačkoj, januara 1933, uticala je na izmenu odnosa SSSR  prema Kraljevini Jugoslaviji. Umesto rušenja Jugoslavije preko KPJ, prihvata se njeno održavanje kako ona, razbijena na više patuljastih država, ne bi postala lak plen imperijalističkih sila. Velika Britanija, posredstvom neoficijelnih ličnosti poput R. Sitona Votsona, preuzima 1936. ključnu ulogu u reorganizaciji jugoslovenske države na nacionalnom principu, u uverenju da će ona na taj način iznutra ozdraviti uoči predstojeće svetske krize. Sprovodnik te politike je prvi namesnik-knez Pavle Karađorđević, u engleskim izvorima obeležavan kao „Prijatelj" („Friend").

 SUTRA: USTAŠE I KLERIKALCI U ZAJEDNIČKOM STROJU 

Preporučujemo

Feljton

0 0

FELjTON - HRVATI POTKOPAVAJU NARODNO JEDINSTVO: Novoproglašena država Slovenaca, Hrvata i Srba za savetnike je bila neprijateljska teritorija

14. 07. 2024. u 18:00

Feljton

0 0

FELjTON - MLADA BOSNA I PRINCIP POLITIČKI OSETLjIVA TEMA: Nakon ratova 1990-ih godina slika o Mladoj Bosni je u znatnoj meri promenjena

13. 07. 2024. u 18:00

Feljton

0 0

FELjTON - FRANC FERDINAND JE BIO SIMBOL DRŽAVE HABZBURGA: "Vidovdan četrnaeste" nije nestao ni kada su krajem 1918. topovi utihnuli

12. 07. 2024. u 18:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije