FELJTON - BEČKI I KOMINTERNINI STEREOTIPI O SRBIMA: Projekat o "srpskoj zemlji", kao autonomiji koji je vlada izradila 1940. nije ostvaren

TEZA o tzv. velikosrpskom hegemonizmu uveliko je zloupotrebljavana, preuveličavana, korišćena za podsticanje što jačeg otpora Beogradu, ali i radi izazivanja spoljne intervencije u prilog rešavanju hrvatskog pitanja, u stvari za njegovu internacionalizaciju.

Vladimir Ćorović je stvaranje Banovine Hrvatske ocenio kao tragediju "duha jugoslovenstva", Foto "Vikipedija"

Jednom stvorena teza o „velikosrpskom hegemonizmu" pretvarana je u trajnu hipoteku, koja traje do našeg vremena. Mehanikom korišćenja ona je pretvorena u stereotip. Od nje se ne odustaje, kao da se polazi od postavke da neistina stalnom upotrebom postaje „istina", delotvorna na svest, u smislu mobilizacije hrvatskog nacionalizma i svih antisrpskih snaga. Ako se ima u vidu austrougarsko poreklo teze o tzv. velikosrpskom hegemonizmu, kao vidu borbe protiv Srbije i širenja srpskog uticaja među južnoslovenskim stanovništvom monarhije pre, i naročito posle balkanskih ratova, onda ne začuđuje da su nju prihvatile i posle 1918. sve antijugoslovenske i antisrpske snage, kako u zemlji, tako i u inostranstvu. Naročitu primenu našla je u političko-propagandnom istupanju revizionističkih država posle zaključenja mirovnih ugovora, revanšističkih snaga u Nemačkoj i Kominterne posle njenog osnivanja 1919. Kominterna će tezu o velikosrpskom hegemonizmu razvijati preko svoje nacionalne sekcije KPJ, koja je punu deceniju radila na razbijanju Jugoslavije (1925-1935) kao versajske tvorevine, tamnice naroda, države srpske buržoazije, u kojoj ugnjetačka srpska buržoazija tlači ostale nesrpske narode.

Moglo se, međutim, govoriti tek o srbiziranju Makedonaca i bespravnosti albanske nacionalne manjine koja je posebno bila eksploatisana od strane svoje feudalne, zemljišne aristokratije sa barjaktarima na čelu, koji su ulazili u kompromise sa vladajućim srpskim snagama, rukovođeni svojim interesom, političkim i ekonomsko-socijalnim.

REŠENjE Sporazuma Cvetković-Maček bila su privremena, parcijalna, nedovršena, polovična i zakasnela. Nisu zadovoljavala interese osnovnih sukobljenih snaga, a zapostavljala su ostali zamršeni nacionalni kompleks odnosa. Koliko su bila nedovršena jasno se vidi iz odnosa prema teritorijalnom razgraničenju, pitanju kompetencija i vojske, pa i postupka o daljem preuređenju Jugoslavije. Banovina je stvorena deset godina posle zavođenja diktature, koja se i pored obnavljanja političkog života nastavljala u deformisanim političkim oblicima. Sporazum je bio delo kneza Pavia, koji je radio pod uticajem Britanaca, rukovođenih svojim motivima. Maček je protiv sebe imao ustaše koji su pritiskali na izdvajanje iz Jugoslavije, a knez nakon 1939. opstrukciju cele srpske opozicije koja se stvaranjem Banovine Hrvatske našla van političke igre Mačekovom orijentacijom da nađe rešenje u direktnom odnosu sa predstavnikom krune. Sporazum je doveo do praktičnog razdvajanja države, duhovne i faktičke podele, čak i u sportu. Razarao je ideju narodnog jedinstva, budući da je bio teško prihvatan od onih koji su teško doživljavali raspad koncepcije o jedinstvenoj državi i naciji. Vladimir Ćorović gleda na Sporazum kao na tragediju „duha jugoslovenstva", koje će se narednih godina obnoviti u vidu „partizanskog jugoslovenstva".

Hrvati su ostvarili odlučivanje u Banovini, zadržavajući uticaj u ostalom delu Jugoslavije učešćem u vladi. Razgraničenje nije rešilo pitanje sabiranja Srba u budućoj jedinici, niti Hrvata u Banovini Hrvatskoj. U Banovini je ostalo 800.000 Srba, a u potencijalnoj „srpskoj zemlji" oko 600.000 Hrvata.

PROJEKAT  o „srpskoj zemlji", koji je vlada izradila 1940, sa zadržavanjem banovina van hrvatske i slovenačke, kao autonomijama, nije ostvaren. Nije formalno stvorena ni Banovina Slovenija (Dravska banovina). Tek septembra 1939. u Beogradu je obrazovana komisija za izradu Nacrta uredbe o Banovini Sloveniji, u koju su ušli Mihailo Konstatinović, M. Krek i S. Majcen. Demokrati su smatrali da se srpska nacionalna teritorija treba omeđiti pre izbora. Takvo mišljenje izražavao je i prof. Pravnog fakulteta u Beogradu Mihailo Ilić. Komisija u sastavu Mihailo Konstantinović, Đorđe Tasić i Mihailo Ilić zadužena je da sačini predlog Uredbe o „Srpskoj zemlji". U Srpskoj jedinici trebalo je da se nađu sve teritorije van Banovine Hrvatske i Banovine Slovenije, s centrom u Skoplju. Sedišta samoupravnih oblasti predviđena su u Nišu, Novom Sadu, Sarajevu i na Cetinju, sa posebnim organima vlasti u oblastima - oblasnom skupštinom i oblasnim odborom. Autonomni organi „Srpske zemlje" su Sabor i Zemaljski savet, a politički predstavnik zemaljske vlade u oblasti „Veliki župan".

Na kraju je opravdano pitanje: da li je Sporazum bio korak ka pobedi budućeg ekstremizma?

HSS je posle 1939. bio izložen prodoru desničarskih snaga. Delimična rešenja Sporazuma, pri konstelaciji novih odnosa međunarodnih sila, mogla su samo pojačati krajnje zahteve ustaških ultranacionalista. Klerofašistička komponenta osvajala je sve više od konkordatske krize 1937, kao osobena pojava, samo donekle slična zemljama tzv. mediteranskog fašizma (Frankovoj Španiji i Salazarovoj Portugaliji), jer se radilo o nacionalno i verski homogenim zemljama, te Slovačkoj župnika Jozefa Tise. Sporazum je postignut mimo ustaša, ali je objektivno išao naruku ultranacionalističkim snagama, iako su ga one odbacivale kao izdaju, očekujući agresiju fašističkih zemalja. Mogućnosti federalizacije Jugoslavije završile su se u novoj međunarodnoj situaciji slomom države, stvaranjem NDH i drugih vazalnih režima 1941.

MEĐUNARODNI položaj Kraljevine Jugoslavije uveliko je bio otežan i pre početka Drugog svetskog rata u Evropi, 1. septembra 1939, napadom Nemačke na Poljsku. Posle prisajedinjenja Austrije Nemačkoj, marta 1938, Jugoslavija je za suseda na Karavankama dobila Nemačku. Aprila 1939. Italija je okupirala Albaniju. Ćelom dužinom granica, od Ohrida do Bojane, Jugoslavija se tada graničila sa fašističkom Italijom, koja nije prestajala da radi na uništenju Jugoslavije od njenog osnivanja. Proklamovana neutralnost Kraljevine Jugoslavije u ratu koji je tekao postajala je fikcija jedne male države, iznutra izrovane, slabo naoružane, stešnjene sa svih strana silama njoj suprotnih i nepomirljivih interesa. Položaj Kraljevine izuzetno se pogoršao u proleće 1940. godine. Posle brzog poraza Poljske još teže je doživljen katastrofalni poraz Francuske. U ratu protiv Nemačke nalazila se samo Velika Britanija, iščekujući invaziju Ostrva. Britanija očigledno nije bila spremna za rat, ali njene vođe nisu ni pomišljale da kapituliraju. Politika Vinstona Cerčila bila je spremna da u toj fazi rata žrtvuje svaku vladu i državu koja bi makar za trenutak uspela da uspori nemačku agresiju.

Približavanjem rata Balkanu, britanska politika sve više je usredsređivala pažnju na aktiviranje odbrambenih snaga balkanskih država da bi se uspešnije oduprle Hitlerovoj najezdi. Sa svojim značajnim geostrateškim položajem u središtu Balkana i na ivicama srednje Evrope, Jugoslavija je trebalo da postane bedem nemačkom prodoru. Obnovljene su ideje o balkanskom savezu Jugoslavije, Grčke, Bugarske i Turske. No, zaokruživanje Jugoslavije nastavilo se ulaskom prvih nemačkih jedinica u Rumuniju, avgusta 1940. godine. Time su pred svršen čin stavljene i Bugarska i Mađarska. Jugoslovenska politika neutralnosti imala je sve manje izgleda. Laviranje Jugoslavije, s ograni- čenim poljem manevrisanja, sve više se sužavalo, zahvaljujući promeni ratne dinamike, izmenjenom odnosu snaga velikih sila u korist Osovine, pristupanju Rumunije, Mađarske i kasnije Bugarske Trojnom paktu. Napadom Italije na Grčku, oktobra 1940, rat se već preneo na Balkan.

SLABLjENjE SRBIJE

BRITANCI su podsticali preuređivanje Jugoslavije slabljenjem srpske prevlasti, u težnji da se nađe ravnoteža koja bi obezbedila čvrstinu države iznutra, zbog predstojećeg rata. Umesto stabilizacije, došlo je do još veće dezorganizacije, defetizma, slabljenja otporne moći države i njenih odbrambenih mogućnosti. Velika Britanija je u Jugoslaviji preuzimala dotadašnju ulogu Francuske.

 SUTRA: NAMESNIČKI REŽIM MENjA ODNOS PREMA SOVJETIMA 

Preporučujemo

Feljton

0 0

FELjTON - "KNEŽEV KURIR" I ŠAKA NAJAMNIKA UZIMAJU VLAST: Zahvaljujući "geografskom diskontinuitetu" oko tri miliona Srba živelo je van Srbije

18. 07. 2024. u 18:00

Feljton

0 0

FELjTON - USTAŠE I KLERIKALCI U ZAJEDNIČKOM STROJU: Smenom Stojadinovića 1939. kneza Pavle otvora novu fazu u srpsko-hrvatskim odnosima

17. 07. 2024. u 18:00

Feljton

0 0

FELjTON - POLITIČKI ŽIVOT HRVATA POD KONTROLOM VATIKANA: Na Četvrtom kongresu KPJ u Drezdenu 1928. je doneta odluka o razbijanju Jugoslavije

16. 07. 2024. u 18:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije