VIŠEVEKOVNI KULTURNI GENOCID: Porazni rezultati međunarodnih snaga bezbednosti u zaštiti Srba

MASOVNA islamizacija Albanaca tokom turske teokratske vladavine bitno je odredila dalji tok istorije srpsko-albanskih odnosa na prostoru Stare Srbije ("Prepiska o arbanaskim nasiljima u Staroj Srbiji, 1898-1899"), koji postaju dominantno determinisani verskim faktorom kao opredeljujućim.

Uništena Crkva Bogorodice Odigitrije / Foto: Iz knjige "Uništavanje i prisvajanje kulturnog nasleđa od Luvra, do Kosova i Metohije"

Islamizirani Albanci s vremenom su postali najverniji sultanovi podanici, naročito surovi prema Srbima. Svoj animozitet ispoljavali su raznim formama nasilja, koje je, kao izraz njihove verske netolerancije prema hrišćanima "nevernicima", po pravilu bilo usmereno i protiv srpskih crkava, manastira i sveštenstva.

Gotovo identična slika ponavljala se i u kasnijim periodima istorije ovih odnosa, naročito tokom Drugog svetskog rata, kada je na Kosovu i Metohiji obrazovana divizija "Skenderbeg". Pripadnici ove vojne formacije polagali su zakletvu verskog sadržaja, čija je suština bilo "obavezivanje na džihad protiv nevernika".

Reč je o prepoznatljivom obrascu ponašanja, koji su albanski islamisti sprovodili uvek kada su im političke prilike to dozvoljavale. Međutim, upravo se ovi istorijski fakti namerno prećutno zaobilaze. Zato se naspram nametnutog stava, prema kojem se nacionalizam Albanaca doživljava kao glavni motiv koji opredeljuje njihovo delovanje, njihova motivisanost mora sagledati šire.

Činjenica da su glavne mete, uz konstantni teror nad srpskim življem, uporedo - crkve, manastiri, konaci, groblja, te činjenica da je istovremeno uništeno i nestalo oko deset hiljada fresaka, ikona, obrednih predmeta, crkvenih i bogoslužbenih knjiga, od izuzetne istorijske, umetničke i kulturne vrednosti, govore da se posvedočeni antagonizam Albanaca u značajnoj meri zasniva i na verskim razlikama, na šta nas upućuje i intenziviranje terorističkih napada koji su od 1999. godine usmereni upravo na verske objekte Srpske pravoslavne crkve.

Uništene crkve i manastiri na KiM od 17. marta 2004. godine / Foto: Iz knjige "Uništavanje i prisvajanje kulturnog nasleđa od Luvra, do Kosova i Metohije"

UNIŠTAVANjE CRKAVA i manastira u periodu međunarodno garantovanog mira, koji su "pod zaštitom" međunarodnih vojnih i civilnih snaga (Kfor, Unmik), samo po sebi govori o neophodnosti da se priroda odnosa ekstremno nastrojenih Albanaca muslimana prema Srbima hrišćanima razmotri i s aspekta uticaja islamističkih težnji na kreiranje politike koja se na terenu sprovodi.

Međunarodna zajednica je jasno opredelila svoj stav u pogledu zaštite kulturne i duhovne baštine, normativno izražen u brojnim međunarodnim konvencijama. Postojanje pravnog okvira zaštite, s jedne, prisustvo međunarodnih snaga bezbednosti, s druge strane, te porazni rezultat kao ishod ignorisanja preuzete obaveze zaštite Srba i svega što svedoči njihovo viševekovno prisustvo, potvrđuju stavove brojnih stručnjaka da je na Kosovu i Metohiji posredi sprovođenje genocidne politike uperene protiv Srba, praćene istovremenim kulturnim genocidom - izraz kojim su međunarodni stručnjaci pojmovno odredili ono sa čime su se susreli na terenu tokom obilaska ostataka srpskih svetinja nakon Martovskog pogroma 2004. godine.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Uklanjanje svih tragova postojanja

JEDNAKO JE ZNAČAJNO pitanje odnosa međunarodne zajednice prema pomenutoj pojavi, budući da se tokom navedenog perioda prepoznaje nastojanje da se prilikom kvalifikacije ovih akata izbegne čak i njihovo dovođenje u vezu s etničkim motivima, uz redovne konstatacije da su ovi akti uslovljeni lošim socijalnim prilikama, u krajnjem, da je u pitanju odmazda, čime se praktično počinioci oslobađaju krivice.

Osim toga, isticanjem da je uništavanje crkava i manastira čin odmazde zbog porušenih džamija i dovođenjem čitave pojave u isti kontekst, vrši se gruba manipulacija činjenicama. Naime, potpuno se previđaju oružani sukobi između pripadnika terorističke organizacije tzv. Oslobodilačke vojske Kosova (OVK) i jugoslovenskih snaga bezbednosti i šteta nastala usled bombardovanja; s druge strane, Albanci ruše i pale crkve u periodu "mira", u prisustvu međunarodnih civilnih i vojnih snaga bezbednosti. "U toj poremećenoj ravnoteži uvodi se jedna vrlo opasna kategorija - odmazda ili osveta - kao objašnjenje, skoro opravdanje namernog nasilja nad srpskom kulturnom baštinom. Ako bi se takav stav prihvatio, očuvanje multikulturalne baštine postalo bi sasvim neizvesno u celom svetu".

Postavlja se pitanje: da li je i rušenje svakog nadgrobnog krsta na srpskim grobljima i svega što na sebi ima krsno znamenje i nakon deset godina otkako su očistili čitave gradove i sela od srpskog prisustva - čin odmazde? Ako jeste - šta je njen povod? I mogu li se ovi akti nasilja kvalifikovati kao isključivo etničko nasilje? Primećujemo da se verski motivi potpuno isključuju i pored vidljivo manifestovanog ponašanja albanskih ekstremista, okrenutog ka uklanjanju i uništavanju svakog predmeta koji na sebi nosi hrišćansko obeležje.

Uništena Crkva Sv. Ilije, mart 2004. godine / Foto: Iz knjige "Uništavanje i prisvajanje kulturnog nasleđa od Luvra, do Kosova i Metohije"

RECIMO, U IZVEŠTAJU o ugroženoj kulturnoj baštini za 2004. godinu, koji se odnosi na Kosovo, objavljenom na sajtu ICOMOS (Međunarodni savet za spomenike i spomeničke celine), autor u samom uvodu svog teksta ističe da "martovsko nasilje nije religijski motivisano".

Osim fizičkog uklanjanja svih tragova postojanja srpskih crkava i manastira, istovremeno se sprovodi postupak reinterpretacije istorije Albanaca na Kosovu i Metohiji. U novoj verziji istorije, Albanci prisvajaju kao svoje te iste svetinje, kao deo svog "hrišćanskog identiteta". Na sajtu tzv. Kosovskog informativnog centra objavljena je izjava Ibrahima Rugove u kojoj on kaže: "Manastiri i crkve na Kosovu bili su prvobitno albanski i kasnije su ih oteli Srbi, koji su uništili veliki broj albanskih katoličkih crkava" (Glasnik Kosova i Metohije, 2006). Uporedo se vrši preimenovanje srpske kulturne baštine u "vizantijsku", odnosno "kosovsku baštinu", ili tzv. kosovska kulturna dobra. Rad tzv. kosovskog ministarstva za sport i kulturu usmeren je upravo ka tome da se srpska baština prikaže kao kosovska, te da se nadležnost nad pravoslavnom kulturnom baštinom u pokrajini stavi pod isključivu nadležnost Prištine.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Zatiru crkve i grade džamije

PROBLEM UNIŠTAVANjA verskih objekata Srpske pravoslavne crkve na kosovsko-metohijskom delu Srbije čini složenu celinu odnosa. Reč je o pojavi koja se kontinuirano manifestuje tokom čitava dva veka, tokom kojih su se izvršioci generacijski smenjivali, vezani jednom niti - svojom verom i političkim interesima. [...] Ne možemo a da se ne zapitamo kako bi svet reagovao da su u XXI veku, u srcu Evrope, teroristi sravnili sa zemljom neku od znamenitih katoličkih ili protestantskih crkava, odnosno, da li je konfesionalna razlika uzrok ove očigledne ravnodušnosti hrišćanske Evrope prema stradanju baštine hrišćanskog Istoka i njenih baštinika.

U dosadašnjim naučnim istraživanjima [...] ponavljana je naučno neutemeljena teza o navodnoj ateizaciji albanskog muslimanskog stanovništva, ili pak tvrdnja da islam praktikovan na način kako to čine kosovski Albanci predstavlja jedinstven primer umerenog islama. Sve to vodilo je ka tome da se, u krajnjem, svi akti upereni protiv hrišćanskih verskih objekata tokom vremena nisu doživljavali kao verski motivisani. Takav trend se nastavlja, te se pokazatelji koji, naročito nakon 1999. godine, nedvosmisleno ukazuju na reislamizaciju albanskog stanovništva, sve intenzivnije delovanje vahabita, izraziti prozelitizam islamskih humanitarnih organizacija, koje operativni podaci dovode u vezu sa islamskim teroristima, i dalje zanemaruju, jednako koliko i očigledna proislamska orijentacija terorističke organizacije OVK i "Albanske nacionalne Armije" (ANA), koja nije ništa drugo do njen nastavak.

Ostaci uništene Crkve Sv. Nikole u Đurakovcu, 1999. godine / Foto: Iz knjige "Uništavanje i prisvajanje kulturnog nasleđa od Luvra, do Kosova i Metohije"

ISTOVREMENO, OVAJ PROCES prati uništavanje više od trećine hrišćanske - pravoslavne baštine, koja čini važan deo srpskog duhovnog i kulturnog nasleđa. Otuda je promena u naučnom pristupu neophodna radi šireg sagledavanja stvarnog uticaja ekstremnih interpretacija islama na politiku albanskih ekstremista, što samim tim upućuje na dublju analizu svih aspekata delovanja albanskih terorističkih organizacija koje su tokom vremena sprovodile svoje terorističke aktivnosti, naročito OVK.[...]

Vidljive posledice kao rezultat terorističkih akcija, kao i teror koji se i dalje sprovodi, dovode do preoblikovanja verske slike na Kosovu i Metohiji; uništavanje pravoslavnih verskih objekata praćeno je istovremenom izgradnjom više od 400 novih džamija, od kojih je, prema izveštaju predstavnika UN Mareja, preko 300 njih izgrađeno novcem arapskih vahabista u arapskom stilu. (U istom izveštaju Marej opisuje svoj susret s mufitijom Islamske zajednice Kosova, Naimom Ternavom, koji opovrgava navedenu tvrdnju, te bilo kakvu vezu s arapskim ekstremistima, insistirajući na tome da su pomenute džamije građene isključivo kosovskim novcem. Ovaj stav muftije Marej u izveštaju komentariše rečima: "Muftiji nismo postavili mnogo pitanja, zbog očiglednih neistina u njegovoj uvodnoj izjavi.")

Primenom direktnog fizičkog nasilja, na prostoru Kosova i Metohije nesmetano se sprovodi uklanjanje svih fizičkih tragova postojanja jednog naroda, koji nepobitno govore o nastanku, razvitku i trajanju njegove hrišćanske opredeljenosti - njegovih državotvornih dostignuća.[...]

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Pozorje pljački, silovanja, ubistava i proterivanja

ISTORIJI srpsko--albanskih odnosa na Kosovu i Metohiji posvećen je izuzetno veliki broj naučnih radova. Poslednjih godina ova tema zaokuplja i međunarodnu naučnu javnost, a internet pretraživači nas upućuju na ogroman broj stranih naslova koji se bave "albanskim pitanjem". Ono što je zajedničko većini ovih radova jeste selektivni pristup pisanim izvorima; po pravilu, zaobilaze se oni istorijski fakti koji ne idu u prilog objektivnom sagledavanju suštine ovih odnosa. Reprezentativni primer ovakvog nenaučnog pristupa istoriji jednog naroda, s tendencijom da se bitno utiče na njegovu savremenost, predstavlja knjiga Noela Malkolma, Kosovo. Kratka istorija (1998), koja je, kako ističe Ekmečić, "stvorila neophodne ideološke temelje" za rat koji je usledio 1999. godine. [...]

Relevantni podaci svedoče o približno 1.300 crkava, manastira i crkvišta, podizanih i obnavljanih od XII veka, u 1.100 naselja, pri čemu treba napomenuti da je ostalo neobrađeno 350 naselja.

Grafiti u crkvi, manastir Devič, 2004. godine / Foto: Iz knjige "Uništavanje i prisvajanje kulturnog nasleđa od Luvra, do Kosova i Metohije"

Sve do turskih osvajanja, ove oblasti predstavljaju politički, ekonomski i duhovni centar srednjovekovne Srbije. To su, kako ističe Slavenko Terzić, "bile oblasti najjače kulturne snage u srpskoj državi".

Čitav prostor Kosova i Metohije i danas predstavlja jedinstvenu celinu, čija je osnovna osobenost velika koncentracija srpskih crkava i manastira izgrađenih na relativno malom geografskom području. Tome svedoči i selo Velika Hoča, u blizini Orahovca, sa svojih 13 crkava, od kojih je sedam i danas u funkciji. [...]

Istorijska građa - povelje srpskih vladara, manastirske hrisovulje i turski defteri nepobitno govore da je prostor Stare Srbije sve do XV veka naseljen dominantno srpskim stanovništvom, s neznatnim procentom nesrpskog stanovništva, među kojima su Vlasi i Albanci (uglavnom stočari nastanjeni po obodima Metohije, današnjem graničnom delu s Albanijom i Crnom Gorom, uz napomenu da je severni deo Albanije ulazio u sastav srpske srednjovekovne države, te je i značajan broj Srba naseljavao ove predele). Nema podataka o bilo kakvoj sukobljenosti između ova dva naroda, niti o pretenzijama Albanaca prema srpskim zemljama u tom periodu. Tek se krajem XVI veka, prema istorijskim izvorima, pojavljuju podaci o ozbiljnijim upadima Albanaca pljačkaša u okolinu Prizrena, Đakovice i Peći. [...]

KRAJEM XVII veka dolazi i do prve značajnije promene etničke strukture stanovništva; Srbi u strahu od odmazde zbog učešća u ratu na strani hrišćanske Evrope, pod prinudom napuštaju svoje posede, koje masovno naseljavaju islamizovani Albanci iz Albanije. [...]

Crkva sv. Kozme i Damjana i manastirski kompleks nakon miniranja 1999. godine / Foto: Iz knjige "Uništavanje i prisvajanje kulturnog nasleđa od Luvra, do Kosova i Metohije"

Zahvaljujući zapisima inostranih putopisaca i apostolskih vatikanskih vizitatora, sačuvani su dragoceni izvori saznanja o albanskom nasilju nad srpskim pravoslavnim stanovništvom i ostalim hrišćanima. Oni su jednako merodavni koliko i brojna svedočenja srpskih pisaca, ali ipak danas značajniji, jer se ne mogu osporavati kao neobjektivni. Recimo, Simpličano Bizozeri (Simpliciano Bizozeri), u knjizi La Sacra Lega Contro La Potenza Ottomana, pruža veoma slikovit opis nasilja koje su Turci i Albanci, udruženo, vršili nad Srbima:

"Nastalo je pozorje nesreće, jer su varvari nevernici, koji su stigli, bili nemilosrdni prema ovim nedužnim stanovnicima, koje su sve, bez ikakvog obzira na starost i pol, stavili pod sablju [...] Pošto su svi stanovnici poklani, bile su spaljene i u pepeo pretvorene njihove bedne kolibe; od plamena su se sačuvali samo gradovi Priština, Peć i Prizren, jer su se u njih smestili Arnauti da bi zimovali... "

Dimitrije Bogdanović, kao izuzetan poznavalac istorije srpsko-albanskih odnosa, s pravom ističe konstataciju Ive Andrića da je "u zemljama koje su Turci osvojili kao jedini regulator ličnog, društvenog, materijalnog i duhovnog života važio islam".[...]

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Četiri stotine zločina za godinu dana

SRPSKO STANOVNIŠTVO bilo je izloženo albanskom teroru pod okriljem turske vlasti i tokom čitavog XVIII i XIX veka. Međutim, nakon Berlinskog kongresa, 1878, i formiranja Prve prizrenske lige, nasilje se intenzivnije sprovodi; tzv. Kosovski vilajet masovno naseljavaju Albanci sa teritorija pripojenih Srbiji (najviše iz Topličkog i Vranjskog okruga], tzv. Muhadžiri, koji su sve svoje nezadovoljstvo iskaljivali na Srbima. Deo Srba pod pritiskom prihvata islam, a u mnogim slučajevima preveravanje je pratio i proces odnarođivanja. Vernu sliku tadašnjih prilika predočava nam sadržina tužbe za pomoć Srba iz okoline Peći, upućene sultanu Abdul-Azizu, 1864, kojom skreću pažnju na teror koji trpe od Arbanasa (ubistva, silovanja, poturčenja, pljačke, razbojništva, oskrnavljenja). [...] Na pojačan pritisak nad srpskim stanovništvom ukazano je i poslaniku Srbije u Carigradu dr Vladanu Đorđeviću, pismom iz prištinskog konzulata maja 1895. godine: "Sada su počeli zulumi na kvantum, tako da Arnauti stavljaju čitava sela u alternativu ili da se svi poturče, ili da se rasele. Međutim, ni raseliti se ne mogu, jer im Arnauti paze na svaki korak ... ". [...]

Period nakon osnivanja Prve prizrenske lige veoma verno oslikava međusobna prepiska i diplomatske note između onovremenih predsednika Srpske kraljevske vlade, dr Vladana Đorđevića, poslanika Kraljevine Srbije u Carigradu Stojana Novakovića i turskog ministra inostranih dela, Tefik-paše, nastala radi sprečavanja nasilja koje Albanci vrše nad hrišćanskim stanovništvom i svetinjama. U diplomatskoj noti Stojana Novakovića, upućenoj Tefik-paši maja 1898. godine, iznosi se podatak da su u Prištinskom, Novopazarskom, Prizrenskom i Pećkom sandžaku u periodu od nekoliko meseci dobro naoružani Arnauti izvršili preko četiri stotine zločina: ubistava, paljevina, razbojništava, skrnavljenja hramova, silovanja, otmica, pljačkanja, poturčenja.

Novi konak i kapela manastira Svetih arhangela pre martovskog pogroma / Foto: Iz knjige "Uništavanje i prisvajanje kulturnog nasleđa od Luvra, do Kosova i Metohije"

SVI IZVEŠTAJI iznose precizne podatke grupisane prema vrsti dela koja su izvršena; tako u rubrici Pljačkanje crkava stoji:

"1. U mesecu oktobru više Arnauta srušiše crkvu Hočansku i odnesoše sve što u njoj nađoše; 2. Arnauti srušiše takođe staru crkvu u Končulju, prištinske kaze, na drumu između Gnjilana i Bujanovca. U ovom trenutku od materijala ove crkve zidaju sebi kuće; 3. 6. aprila, Arnauti opljačkaše Raovačku crkvu u prizrenskom sandžaku; 4. 20. decembra, Arnauti napadoše i opljačkaše manastir Sv. Trojicu, u okolini Prizrena"[...].

Neprekidni tok nasilja nad kulturnim i duhovnim nasleđem Srba pratimo i kroz obimnu prepisku između srpskog konzulata u Prištini i Ministarstva inostranih dela, koja se nastavlja izazvana istim problemima i u XX veku. Prištinski konzul dr Milan Đ. Milojević uputio je pomenutom ministarstvu spisak zuluma za prvo polugođe 1912, gde se takođe izdvojeno iznose podaci o skrnavljenju crkava i grobalja:

Ferizović 4. VI Nepoznati zlikovci polomili su sve krstove na srpskom groblju i sve grobove raskopali;

Manastir Sokolica. 20. 4. prilikom boja sa Arnautima askeri su opljačkali ovaj manastir sve što su našli u crkvi i u konacima odneli [...] Po crkvi mnoge stvari polupali; 3. Manastir Gorioč 10. 1. Nepoznata četa napala je na ovaj manastir; 4. Lopiže 25. 5. nepoznati lopovi razbili crkvu u ovom selu; 5. Brod 20. 6. Arnauti pretvoriše Crkvu Svetog Petra u štalu; počeli je rušiti i vaditi tesan kamen."

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Poziv na džihad još u Drugom svetskom ratu

NAKON OSLOBOĐENjA, 1912, nastaje period velikih izazova i napora za srpsku vlast, koja biva suočena s teškim nasleđem prošlosti. Ponovno uspostaviti mir na prostoru gde su vekovima vladale anarhija i na veri zasnovana diskriminacija bio je težak zadatak. Naviknuti na bezgranična prava prema svakome ko nije musliman, Albanci nisu olako prihvatili novonastalu situaciju.

Tokom Prvog svetskog rata ponovo koriste priliku za ispoljavanje svoje agresije prema Srbima, o čemu svedoči i događaj u Manastiru Sv. Marka Koriškog, gde je novembra 1915. izvršen pokolj oko 60 bolesnih srpskih vojnika koji su bili smešteni u konaku ovog manastira, kao i grupe civila, uglavnom starih osoba (Šiptarski Genocid nad Srbima u 20. veku, 2008).

Unutrašnjost uništene crkve u Samodreži, snimak 2009. godine / Foto: Iz knjige "Uništavanje i prisvajanje kulturnog nasleđa od Luvra, do Kosova i Metohije"

Kraj ratnih sukoba nije doneo mir na Kosovu i Metohiji. Ekstremne grupe Albanaca, koje nikada nisu prihvatile promenu svog položaja i uspostavljanje srpske vlasti, opredeljuju se za terorističke aktivnosti, naročito intenzivne u periodu 1919-1924; ove grupe, u literaturi poznate kao "Kačački pokret", delovale su uz podršku kosovske emigracije i legalnog političkog pokreta - Džemijet (Dzemijet el Islami - Islamsko društvo), organizacije čiji je predsednik bio Ferat-beg Draga. To je dovelo do zabrane njenog delovanja od strane jugoslovenske vlade 1925. godine.

Tokom Drugog svetskog rata ponovo na površinu srpsko-albanskih odnosa izbijaju proislamističke težnje albanskih ekstremista. Isticani nacionalizam brzo se transformisao u verski fanatizam. Formiranjem Druge prizrenske lige, potvrđena je vernost Albanaca svojim islamskim idealima, to jest, kako literarno ističe Darko Tanasković - ponovo se oglasila labudova pesma radikalnog panislamizma.

Bogoslovija „Sveti Kirilo i Metodije“ nakon martovskog pogroma / Foto: Iz knjige "Uništavanje i prisvajanje kulturnog nasleđa od Luvra, do Kosova i Metohije"

NA POZIV VERSKIH lidera Lige, oko 12.000 albanskih nacionalista stupilo je 1944. u redove nemačke divizije "Skenderbeg". Tom prilikom svi su polagali zakletvu verskog sadržaja, koristeći Kuran. Suština ove zakletve bila je "obavezivanje na džihad protiv nevernika". Pogrešno je, kako s pravom ističe Dragan Simeunović, pripadnike ove divizije nazivati samo fašistima, jer oni su (Džafer Deva, Ali-beg Draga, Vehbi Frašeri, Bajazit Boljetin, Muftija el Hadž Emin Husein), prema njegovom viđenju, zapravo bili prvi mudžahedini na Balkanu. Njihova borba nije bila borba nacionalista na strani Italijana i Nemaca, već verski rat. Simeunović podseća da je čak, na kraju rata, albanski lider Sokolj Dobroši (član organizacije "Bali kombetar"] pozvao sve Albance na Kosovu na sveti rat džihad, a ne na borbu vođenu nacionalnim ciljevima. Naravno, u ovako stvorenoj atmosferi, ponovljen je poznat scenario, te su se i ovoga puta na udaru verske netrpeljivosti i mržnje ponovo našle crkve i manastiri. Veoma interesantno svedočenje iznosi prota Stevan M. Dimitrijević u pismu Svetom sinodu Srpske pravoslavne crkve, o poseti Mustafe Kruje, predsednika albanske vlade, 1943. godine:

[S]a velikom pratnjom ministara i fanatika podigao je pod okriljem italijanske okupacije, čitavu hajku protiv nas i naše vere [...] govorio je Arnautima: zašto ostaviste Dečane, Gračanicu i druge belege srpske, zašto ih ne porušiste? [...] porušene su sve srpske crkve, i to u selima: Rastavici, Gradištu, Donjem Rakišu, Parcaju, Netcu, Ponoševcu, pa i stara crkva u Brnjači [...] Rušenje je ovo izvršeno tako dušmanski, da bi se uništio svaki trag..." (Arhiv Sinoda, f. IV, br. 95/1951; Zadužbine Kosova, 1987.). [...]

Precizan podatak o tačnom broju stradalih crkava i manastira na Kosovu i Metohiji tokom Drugog svetskog rata nije utvrđen; tome je u značajnoj meri doprinela novonastala situacija i veoma loš položaj Srpske crkve nakon uspostavljanja komunističke vlasti. Zahvaljujući politici večitih ustupaka, Albanci na Kosmetu tada zauzimaju vodeće položaje u organima izvršne i sudske vlasti, što im otvara put da započnu nesmetano sprovođenje terora na institucionalnom nivou. I samo prikupljanje podataka o šteti koju je pretrpela Eparhija raško-prizrenska u toku rata biva onemogućeno na različite načine. [...]

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Nasilje nad verskim objektima

OBIMNOST DOKUMENTACIJE svedoči da su verski objekti Srpske pravoslavne crkve na Kosovu i Metohiji i tokom narednih pedeset godina konstantna meta albanskih islamista. U izveštajima Sinodu sveštenstvo se žali na česte napade i uvrede klira; napade na groblja, gde se stalno ruše spomenici, i gotovo svaki nadgrobni krst; česte pljačke crkvenog inventara; seče manastirskih šuma; uništavanje manastirskih useva voća i povrća; krađu stoke u vlasništvu manastira; fizičke napade na monahe i monahinje; pretnje ubistvom; razbijanje crkvenih prozora i vrata, spaljivanje crkvi, ikonostasa, ikona i bogoslužbenih knjiga itd. Osim navedenog, istovremeno se po odlukama lokalnih vlasti značajan broj crkava pretvara u magacinske prostore, u nekim slučajevima i u štale. U godišnjem izveštaju episkopa raško-prizrenskog Pavla, potonjeg patrijarha srpskog, iz 1969. godine, piše:

U crkvi Sv. Uroša kod Nerodimlja [...] Šiptari su otvorili vrata i budakom izubijali sims od sige svud naokolo. Otvorili su crkvu u Gornjem Nerodimlju, stvari razbacali, jednu ikonu uništili [...] Crkvu u Kačaniku su potpuno upropastili [...] teškoća u manastirima ima mnogo. Pre novembarskih demonstracija 1968. godine u Prištini [...] istukli su Šiptari jednu monahinju u manastiru Binču [...] Ovog proleća teško je izudarao jedan Šiptar igumaniju manastira Deviča Paraskevu [...] U selu Mušutištu, na letnjeg Sv. Nikolu [...] kamenjem su šiptarska deca napala žene koje su tu došle da pripale sveće na razvalinama crkvice..." (Zadužbine Kosova, 1987).

Manastir Devič, uništen krst na manastirskim vratima / Foto: Iz knjige "Uništavanje i prisvajanje kulturnog nasleđa od Luvra, do Kosova i Metohije"

TREBA ISTAĆI da su se vremenom umnožavali izveštaji u kojima se kao redovni izvršioci nasilja navode šiptarska deca. Na sklonost Albanaca da radi postizanja političkih ciljeva uveliko koriste decu ukazao je i Simeunović u svojoj knjizi Političko nasilje, gde ističe da i nasilje koje vrše deca može biti političko, što potvrđuje podatkom da su deca albanske narodnosti u periodu od 1981. do 1988. godine izvršila preko 900 kamenovanja vozova, mahom iz političkih pobuda. Identična situacija se ponavlja i nakon 1999. godine; naime, nakon Martovskog pogroma, nastavlja se gotovo svakodnevno nasilje nad verskim objektima, čiji su akteri i deca, pri čemu treba istaći da ima i slučajeva kada se ona namerno identifikuju kao počinioci, npr. u slučaju krađe olovnog prekrivača sa katedralne crkve Bogorodice Ljeviške u Prizrenu, iako je praktično neizvodljivo da u ovom slučaju izvršioci mogu biti deca.

Suočenost s direktnim i indirektnim psihofizičkim nasiljem, dovodi do masovnog iseljavanja Srba sa ovih prostora; do 1961, 338 naselja je etnički očišćeno od Srba, a do 1981. godine ovaj broj se povećao na 606 naselja bez srpskog življa (Memorandum, 2003.). Iste godine 16. marta, zapaljen je stari konak Pećke patrijaršije, nekoliko dana pre izbijanja masovnih demonstracija albanskih ekstremista.

Crkva Sv. Ilije, mart 2004. godine / Foto: Iz knjige "Uništavanje i prisvajanje kulturnog nasleđa od Luvra, do Kosova i Metohije"

Albanska emigracija formirala je u Americi i Treću prizrenska ligu, 1946, odakle se revnosno nastavlja rad na ostvarenju davno postavljenih ciljeva. Formirane su brojne terorističke grupe, koje su svoje napade usmerile na pripadnike snaga bezbednosti, graničare, političke aktiviste i stanovništvo. Osim albanske dijaspore iz SAD, snažnu finansijsku podršku ove grupe imale su i iz evropskih zemalja, naročito Nemačke.

Probleme Srba na Kosmetu nije bilo podobno pominjati; žalbe građana i predstavnika Crkve tumačene su kao odraz "srpskog nacionalizma", što je bilo dovoljno za neosnovanu osudu, koja je upravo i podsticana od Albanaca, koji su to vešto koristili da svoje poteze prikažu kao legalnu borbu za ostvarenje svojih "ugroženih prava". Politika neprekidnog popuštanja albanskoj strani, koja tokom 200 godina nikada nije ustuknula od svojih ciljeva, niti je prihvatila bilo kakav kompromis, dovela je do trenutka kada se vlast u Beogradu, devedesetih godina, suočila sa ozbiljno zapostavljenim problemom albanskog ekstremizma i terorizma, kao najsloženijom formom ispoljavanja političkog nasilja.

Preporučujemo

Društvo

0 1

ISTORIJSKI DODATAK - IZBORI I DEMOKRATIJA - DANAS I JUČE: Umesto sa Zapadom, Srbija treba da se dogovori sa sobom

25. 03. 2022. u 17:14

Društvo

0 1

ISTORIJSKI DODATAK - ZLOSTAVLjANjA, PLjAČKE I UBISTVA NAPREDNjAKA: Liberali i radikali, preuzimajući vlast, krenuli su u hajku na prethodnike

24. 03. 2022. u 17:14

Društvo

0 2

ISTORIJSKI DODATAK - PODUČAVANjE NARODA KAKO DA GLASA: Prvi srpski izbori obeleženi su sukobima, mahinacijama i demagogijom

23. 03. 2022. u 17:14

Društvo

0 5

ISTORIJSKI DODATAK - BIRAČI BIRAJU, A POLICIJA HAPSI: Kako se Srbija učila demokratiji

22. 03. 2022. u 17:14

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije