ČVRSTA RUKA PARTIJE U VREME OBAVEZNOG OTKUPA: Fenomen represije na selu u Srbiji od 1945. do 1953. godine

OTKUP je kao privremena mera u privredi ozakonjen odmah po okončanju rata. Opravdanje je nađeno u činjenici da ratom opustošena poljoprivreda nije bila u stanju da obezbedi prehranu stanovništva. Rekvizicija kao oblik snabdevanja i prehranjivanja ljudi u ratnim uslovima sprovođena je kao mera iz nužde sve do polovine 1945, kada se donose prvi propisi koji regulišu otkup, kao deo planske privrede.

Foto: Muzej Jugoslavije/ Sajt BIA/ Arhiv porodice Jovanović/ Fejsbuk/ Arhiv Pančeva/ Vikipedija/ Arhiv "Novosti" i "Borbe"

 Disproporcije u razvoju poljoprivrede i industrije, smanjenje poljoprivrednog stanovništva, investicije u industrijalizaciju, poremećaji u poljoprivrednoj proizvodnji u Vojvodini usled agrarne reforme i kolonizacije, nepovoljni klimatski uslovi i drugo uslovili su pad poljoprivredne proizvodnje do nivoa od 60% predratne, što je produbljavalo krizu u snabdevanju. Posle prve faze rekvizicije (do polovine 1945) u periodu 1945-1948. otkup se sprovodio na bazi neekvivalentne razmene sa selom, a posle 1948. (kada se očekivao rast industrijske proizvodnje), pod parolom ekonomske razmene sa selom. U sedmogodišnjem trajanju otkup poljoprivrednih proizvoda ispoljavao se u nekoliko vidova: obavezni otkup, kontrahiranje (slobodno ugovaranje otkupa), vezani otkup, otkup putem viših cena i ušur (naplaćivanje usluga u naturi). Ostale forme otkupa, poput kontrahiranja, dale su slabe rezultate zbog velikog dispariteta kontrahirane cene sa cenama na slobodnoj pijaci (crnoj berzi), zbog čega su se proizvodi većinom i dalje otkupljivali po liniji obaveznog otkupa.

Za fenomen recesije na selu je najinteresantniji sistem obaveznog otkupa. Ova vrsta otkupa zavedena je odmah po ukidanju rekvizicije početkom avgusta 1945. Donete su uredbe o otkupu vune, tovu svinja, otkupu i prometu hlebnih žita u ekonomskoj 1945-1946, kojima su proizvođači obavezani da svoje viškove prodaju ovlašćenim licima, s tim što je za ishranu po glavi domaćinstva ostavljano 110-290 kg žitarica, od čega je najmanje moralo da bude kukuruza. Uredbama je regulisan promet žitnica, suncokreta, vune, mesa, krompira, slame, sena, kukuruzovine, u nekim krajevima čak i turšije itd. Sistem otkupa je bio centralizovan, a značajnu ulogu u razrezivanju i sprovođenju imali su mesni i sreski odbori.

Foto: Muzej Jugoslavije/ Sajt BIA/ Arhiv porodice Jovanović/ Fejsbuk/ Arhiv Pančeva/ Vikipedija/ Arhiv "Novosti" i "Borbe"

Otkupom su rukovodili organi vlasti a ne direktno partija, ali je od članova traženo da daju primer, ulaze u otkupne komisije i založe se za uspeh otkupnih kampanja. Partijski aktivisti su bili kičma agitacije kroz narodne odbore i otkupni aparat ("Poljopromet"). O značaju ove mere govori i to što je Politbiro često raspravljao i pratio njeno sprovođenje. Otkup je sprovođen uz znatno angažovanje Udbe, policije i ponegde vojske, neretko uz brutalnu primenu sile. U svaki srez u Vojvodini je delegiran po jedan visoki oficir Udbe. Oni su imali ovlašćenja da vrše nadzor i kontrolu nad radom učesnika u poslovima otkupa, često su i nasamo vršili saslušavanje, hapsili, a ponekad i maltretirali i tukli seljake. Ova mera je ostala na snazi do kraja administrativnog perioda razvoja, kada se liberalizacijom, stranom pomoći i relativnim poboljšanjem privrednih prilika lagano ukida (posle 1952).

RIGOROZNA KAZNENA POLITIKA

Obavezni otkup je, osim ekonomskog opravdanja, imao i izrazit socijalno-politički cilj kao jedan od oblika pritiska na kapitalističke elemente na selu. Kao i progresivno oporezivanje, politika cena, agrarna reforma i konfiskacija - bio je usmeren na potpunu eliminaciju tzv. seoske buržoazije i zaštitu siromašnog seljaka. Seljak sa dohotkom od 16.000 dinara plaćao je svega 435 dinara poreza, dok je onaj sa preko 50.000 plaćao 18.000 dinara. Ovo samo potvrđuju kategorizacija seljaka i razrezivanje otkupa prema veličini poseda ili prema proceni prinosa od strane otkupne komisije. U NR Srbiji su bili najstroži kriterijumi: za sitne posednike su smatrana lica koja su imala do 5 hektara, srednje do 10, dok su oni sa preko 10 krupni posednici (u Bosni su oni sa preko 15 hektara, u Hrvatskoj sa preko 20 jutara). Najveći teret otkupa pao je na Vojvodinu, pa su tamošnji kulaci najviše osetili čvrstu ruku partije. Neizvršavanje obaveznog otkupa sankcionisano je i Zakonom o suzbijanju nedopuštene trgovine, špekulacije i privredne sabotaže. Na osnovu tog zakona seljaci su zbog potpunog ili delimičnog neizvršavanja otkupa osuđivani na kaznu lišavanja slobode od šest meseci do pet godina (u praksi i do 10 godina), kao i sporednim kaznama-konfiskacijom (delimičnom ili potpunom), zaplenom utajenih proizvoda i novčanom kaznom. Sreski i opštinski narodni odbori su vodili i administrativno-kaznene postupke. Njihove komisije su izricale novčane kazne i mere slanja na prinudni rad.

Foto: Muzej Jugoslavije/ Sajt BIA/ Arhiv porodice Jovanović/ Fejsbuk/ Arhiv Pančeva/ Vikipedija/ Arhiv "Novosti" i "Borbe"

Samo od aprila do kraja 1946. osuđeno je u Srbiji 5.037 lica po pitanju otkupa, a do marta iste godine samo na teritoriji Vojvodine 1.016 lica za dela sabotaže, nedopuštene trgovine i špekulacije. Široko definisana krivična dela i neprincipijelnost kaznene politike dopuštali su instrumentalizovanom sudstvu da presuđuje uzimajući u obzir klasni i politički momenat. Naročitu agilnost sudovi su ispoljili i u narednoj godini kada su samo do maja 1947, kroz zatvore u Srbiji prošla 10.082 lica, od toga u Vojvodini 8.821, a osuđeno ukupno 1.707 (zajedno sa Kosovom). Stanje u Srbiji u pogledu sankcionisanja neizvršenja otkupa bilo je neuporedivo sa drugim republikama.

Ukupna realizacija planiranog otkupa varirala je od godine do godine i bila je uspešnija kod belih žita. U Srbiji se otkup belih žita kretao od 90,5% u 1946. do 111,5% u rodnoj 1948, a kukuruza između 84-97%. U Vojvodini je realizovan otkup belih žita 1948. bio 114% da bi 1950. godine, uprkos represivnoj politici, opao na 79% usled velike suše i nerealnih planova. Jedna informacija CK KPJ navodi sledeće srezove u Srbiji koji su se isticali po izuzetno niskom procentu izvršenja otkupa u 1951: Homoljski - 44%, Osečina - 52% (Beogradski okrug), Tutin - 8%, Brus - 10,2%, G. Milanovac - 33%, Gruža - 55% (kragujevački), Svrljig - 42% (Niški), Boljevac - 57% (Timočki) i dr. U istom dopisu se traži rigoroznija kaznena politika za krivična dela protiv opštenarodne imovine i zadružne imovine.

Preporučujemo

Društvo

2 7

SMRT KAO PRAVO NA IZBOR: "Čišćenje" države od strane OZNE, potom UDBE, od narodnih izdajnika

12. 02. 2023. u 17:00

Društvo

5 2

DRUŽE TITO GDE JE NAŠE ŽITO - U PONEDELjAK U "VEČERNjIM NOVOSTIMA" NOVI ISTORIJSKI DODATAK

12. 02. 2023. u 14:00

Panorama

0 0

NIŠTA IM NIJE PO VOLjI: Ovo su tri najprgavija znaka Zodijaka

12. 02. 2023. u 12:20

Panorama

0 0

TUŽNA SUDBINA: Ko je Mile koji ide lajkovačkom prugom iz čuvene pesme?

12. 02. 2023. u 13:15

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije