IZMUČENE I ZLOSTAVLJANE DOVODILI DO TISE I UBIJALI: U zloglasnoj Raciji pre 81 godinu stradalo je više od 3.800 Srba, Jevreja i Roma (FOTO)

PRE 81 godine, u januaru 1942, počela je zloglasna mađarska akcija poznata kao Racija - ratni zločin i masakr koji su mahom nad srpskim i jevrejskim stanovništvom, ali i Romima, južne Bačke izvršili honvedi.

Foto: Muzej žrtava genocida

Veruje se da je ubijeno više od 3.800 ljudi u Novom Sadu, Titelu, Čurugu, Gospođincima, Šajkašu, Đurđevu, Mošorinu, Loku, Gardinovcima, Vilovu, Žablju, kao i Bečeju, Srbobranu i Temerinu.

Kako podaeća Muzej žrtava genocida, januarski pogrom u Titelu otpočeo je 10. januara 1942, a masovna ubijanja Srba u ovom mestu vršena su sve do 25. januara. Počinioci su bili pripadnici odreda 16. honvedskih pograničnih lovaca, žandarmerije, mesne policije i lokalnih Nemaca i Mađara.

Tokom pogroma ubijeno je 52 stanovnika Titela. Hapšenja, zlostavljanja i ubistva vršena su u Svilari, na lokalnim salašima i na obali Tise.

Vukašin Šalinački ostavio je svedočanstvo Pokrajinskoj komisiji za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača o mučenjima i zločinima koji su se dogodili u Svilari:

,,Njega je sedam vojnika uhapsilo 13. januara 1942. godine i sproveli su ga u Svilaru. I on je dobio naređenje da mora da stoji i gleda u zid, a ko se makne ili sedne biće odmah ubijen. Svi u sobi bili su vezani. Odvodili su ih na saslušanje i ispitivali gde su partizani i četnici, ali su ih prvo sve opljačkali. Ispitivanja su vršili detektivi. Kada je odgovorio da on ne zna ništa o četnicima i partizanima, počeli su da ga muče i tuku. Morao je da pruži ruke pa su ga pendrekom po glavi. Kada je skinuo cipele, naredili su mu da legne, dvojica su seli na njega i pendrecima tukli po tabanima. Zatim su mu naredili da se obuče, a za vreme oblačenja su ga udarali po glavi. Kasnije su ga ponovo zlostavljali. Vezali su mu ruke kanapom, pa su mu rukama zavrtali i stezali mošnice, dok nije pao u nesvest. Onda su ga polili hladnom vodom, a kada je došao k sebi obesili su ga o prozor na njegov kaiš, zatim ga skinuli, pa su ga tukli pendrekom, stalno tražeći da prizna ono što ga pitaju. Onda je bio pušten".

Foto: Muzej žrtava genocida

Preživelih svedoka ubijanja na obalama Tise nije bilo, ali je nekoliko svedoka posredno svedočilo o tragovima zločina na koje su naišli u danima nakon zločina.

Palu Mesarošu, radnik koji je u trenutku pogroma radio na popravci mosta na Tisi, bilo je naređeno da očisti sneg i tom prilikom je, dok je obavljao povereni mu zadatak, primetio na obali Tise mnogo lokvi krvi i ispucanih čaura.

Vujica Mitić je u jutro 14. januara 1942. godine video dva Mađara kako sa ,,štega čakljama guraju pod led leševe koji su se bili zadržali na površini".

Pre toga, masovni zločin desio se u rodnom mestu Svetozara Miletića i Isidore Sekulić - Mošorinu. Krvavi pir odigrao se između 6. i 17. januara 1942, a počeo je hapšenjem starog prote Svetozara Vlaškalića, narodnog i crkvenog dobrotvora, koga su odveli u selo Šajkaš. Na Božić, 7. januara 1942. godine, prota je ubijen na njivi u blizini sela.

U Mošorin su zatim počeli da stižu jaki odredi mađarske vojske i žandarmerije, koji su, uz pomoć policijskih inspektora i lokalnih mađarskih meštana, u narednim danima izvršili brojna hapšenja nedužnog civilnog stanovništva. Uhapšene meštane odvodili su u opštinsku zgradu, prvo u policijske prostorije, gde su formalno saslušavani, uzimani su im porodični i lični podaci, a posle toga su zatvarani u kancelariju predsednika opštine. Tu su morali da kleče i gledaju u zid. Često su bili izvođeni iz sobe, da bi ih vraćali pretučene i u vrlo teškom stanju.

U Žablju je bila smeštena i odatle je delovala glavna komanda organizatora i izvršilaca januarskog zločina. Tokom pogroma u Žablju su izvršeni masovni pokolji nad nedužnim civilima. U samom mestu delovao je lokalni Odbor za raciju koji je imao moć odlučivanja o "životu i smrti", odnosno čiji su članovi donosili odluke ko će biti uhapšen, likvidiran ili pušten na slobodu. U Žablju su Odbor za raciju činili predsednik opštine Ferenc Kelemen, apotekari Anton Flegel i Reže Rot, trgovac Bernhard i drugi.

Zatočeni Srbi, Jevreji i Romi nakon hapšenja bili su zatvarani u magacin gde su bili primoravani da skinu odela, i da tako goli, osramoćeni i izmučeni, po nezapamćenoj zimi, budu sprovođeni do Tise gde su ubijani.

Na sredini reke su izbušene rupe na ledu oko kojih su žrtve postrojavane, mitraljeskom vatrom likvidirane i bacane pod led. Pojedine su bile prinuđene da same skaču, a one koje su odbijale da to učine,odvođene su sa strane, gde su im dželati presuđivali hladnim oružjem.

Jedan od zatočenika koji je preživeo pokolje u Žablju i kasnije svedočio o zločinima Mađara u Bačkoj, Vojin Čonkić, pred Komisijom za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača rekao je sledeće:

,,Glavno mesto za ispitivanje bila je štala opštinske zgrade. Kada su mene doveli, u njoj je bilo oko 160 ljudi. Svi su morali da sagnu glavu prema zemlji, a vojnici i civili su prolazili i redom ih udarali kundacima pušaka".

Prema istoričaru Zvonimiru Goluboviću, autoru monografije ,,Racija u južnoj Bačkoj 1942. godine", u Žablju je tokom pogroma u januaru 1942. godine ubijeno 666 ljudi od kojih je bilo 614 Srba, 28 Jevreja, 23 Roma i jedan Mađar.

Foto: Muzej žrtava genocida

Prethodno je, 4. januara došlo do sukoba između partizanskog odreda i mađarske žandarmerije, pa se deo mađarskog stanovništva Čuruga i Žablja, ali i ostalih šajkaških mesta, naoružao i formirao odbore koji su imali cilj da se obračunaju sa ,,nelojalnim i neposlušnim'' Srbima. Istog dana je u Čurugu uhapšeno, ubijeno i pod led bačeno 25 najviđenijih Srba i Jevreja, optuženih da su imali najneposrednije veze sa oružanim ustankom.

Čuruški petokolonaši, naoružani puškama, počeli su da ubijaju stanovništvo po ulicama. Istovremeno, dobošem je naređeno da se svi stanovnici povuku u kuće. Neposredno nakon izdavanja tog naređenja u Čurug su stigli honvedi iz Sente i Segedina, oko tri hiljade njih. U žabaljski srez stigli su i žandarmi iz Temerina, Bačkog Gradišta i drugih mesta.

Čuružani su odvođeni iz svojih kuća i ubijani bez milosti i bez suda. Ubijani su pred kućama, na ulici, u opštinskoj zgradi, policiji, u osnovnoj školi. Jedan deo uhvaćenihodveden je u dva žitna magazina, Topalov i Lampelov, gde su ubijeni iz mitraljeza.

U periodu od 4. do 9. januara 1942. godine beživotna tela ubijenih Čuružana odvožena su kolima koja su vukla konji do obale Tise, gde su bacana pod led.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije