SLOVENAČKI NACISTA ODGOVORAN ZA POLJSKE LOGORE SMRTI: Ko je bio Odilo Globočnik, Himlerov miljenik i vođa "Operacije Rajnhart"

KO je bio Odilo Globočnik, germanizovani Slovenac iz Trsta, kom se pripisuje stvaranje prvog nacističkog logora za istrebljenje, osnivanje Belzeca, Sobibora i Treblinke, i koji je odgovoran za smrt oko dva miliona ljudi? Čovek kog je štitio Himler, a Ante Pavelić ga "okitio" ordenom Reda krune kralja Zvonimira i koji je komandovao odbeglim četničkim jedinicama i ljotićevcima u Sloveniji, na samom kraju rata...

Akademska knjiga

Odilo Lotar Ludvig rođen je 21. aprila 1904. godine u Trstu, u porodici Franca i Ane Globočnik. Franc se tu doselio iz gorenjskog gradića Nojmarktl (današnji Tržič), gde je dobar deo slovenačkog stanovništva germanizovan. Ana je rođena 1870. u Vršcu, u porodici Pečinka (u nekoliko izvora navodi se i Pecinka i Pečenko). Nije sigurno da li je ova familija nemačko-češkog, mađarskog, srpskog ili hrvatskog porekla.

Globočnikovi su sebe smatrali etničkim Nemcima i u kući se govorilo nemačkim jezikom.

Otac je bio konjički oficir, koji je, zbog nedostatka novca za otpust iz vojne službe, radio kao poštanski službenik u Trstu. I sam Odilo upisuje vojnu školu u Sankt Peltenu, u blizini Beča. Nakon sloma Austrougarske, pitomci vojne škole su poslati kućama, što se poklapa sa porodičnom tragedijom: Odilov otac umire 1919, ostavljajući porodicu u potpunom siromaštvu. Zato mladić te godine upisuje Srednju tehničku školu u Klagenfurtu, gde su se preselili, ali je nezadovoljan, pa zbog brojnih incidenata dva puta dobija ukor pred izbacivanje.

U mladosti se izdržava od brojnih poslova, od nošenja kofera na železničkoj stanici do rada u elektrani, kako bi prehranio majku i sebe. Iako tada nije imao ni punih petnaest godina, Odilo je kasnije tvrdio da je bio deo austrijskih vojnih snaga koje su branile Klagenfurt od upada jugoslovenskih trupa. General vojske Kraljevine SHS Rudolf Majster, bez odobrenja vlasti, sa slovenačkim vojnicima i srpskim oficirima, među kojima je bio i čuveni obaveštajac Vladimir Vauhnik, upao je na teritoriju današnje Austrije, pokušavajući da delove Koruške, gde slovenačko stanovništvo čini većinu, pripoji novostvorenoj južnoslovenskoj državi. Pod pritiskom međunarodne zajednice vojni sukobi su prekinuti, a stanovništvo Koruške izašlo je na referendum i izglasalo, pod sumnjivim okolnostima, da ostane u Austriji.

Kako piše Vladimir Petrović u knjizi "Slovenački 20. vek", Globočnik je na pobedničkoj strani. S one druge nalaze se brojni Slovenci, među kojima i porodica Petera Handkea s majčine strane, koja je bila projugoslovenski opredeljena.

Globočnik se politički angažuje odmah po punoletstvu 1922. godine, postaje član austrijskih nacionalističkih paravojnih snaga i neguje ekstremne šovinističke stavove prema slovenskim narodima i Jevrejima. Pod maskom poslovnih putovanja tih godina često ide do Minhena i nacističke partijske centrale. Tajno prenosi partijski materijal iz Nemačke u Austriju, a za naciste pribavlja podatke o vojnom i političkom stanju u Austriji. Tokom ilegalnog rada posebno se zbližava sa Rajnhardom Hajdrihom.

Akademska knjiga

Početkom tridesetih ime Odila Globočnika prvi put se pojavljuje u austrijskim policijskim dosijeima. Zbog antidržavne delatnosti između 1933. i 1935. godine četiri puta je hapšen, a skoro godinu dana provodi u zatvorima. Napušta posao i potpuno se posvećuje partijskom radu. Najveću podršku dobija od majke Ane koja je jednom i uhapšena s njim. Pripisuje mu se i učešće u jednom od prvih terorističkih napada u Austriji, kada je u junu 1933, u Beču, bačena bomba na radnju jednog jevrejskog draguljara koji je tom prilikom i ubijen.

Veruje se da je imao značajnu ulogu i u pripremi Anšlusa, postaje nacistička zvezda u usponu, biva izabran za poslanika u Rajhstagu, a Hitler ga ubrzo postavlja za gaulajtera Beča. Na ovoj funkciji pokazaće najgore osobine, progoniće Jevreje, otimaće im imovinu, a zatim će doći i do fizičkih napada i ubijanja. Kreće i u napade na sindikate, komuniste i socijaliste, čak i na crkvu. Otima crkvenu imovinu, proteruje sveštenike i raspušta rimokatoličke organizacije, što izaziva otpor Austrijanaca. U oktobru 1938. nekoliko hiljada vernika u centru Beča uzvikuje u znak protesta: "Hrist je naš firer!"

Ovakav Globočnikov odnos prema crkvi, piše Petrović, bio je razlog za njegovu smenu. Tome će doprineti i njegova sklonost korupciji, zloupotreba partijskog novca i bankarskih kredita, nameštanje građevinskih projekata bliskim prijateljima, kupovina nekretnina po "naduvanim" cenama. Ostao je upamćen i po orgijama, na kojima su dovođene devojke pod prisilom.

Partijski vrh ga je naterao da u januaru 1939. podnese ostavku, oduzete su mu sve partijske počasti i zvanja i po kazni je poslat u Vafen-SS jedinice u činu kaplara. Tri meseca provodi u vojnom kampu na obuci, u okolini Minhena. Tada se zbližava sa Hajnrihom Himlerom, koji postaje njegov zaštitnik. Posle nacističkog osvajanja Poljske 1939, Himler ga postavlja za vođu SS policije u okupiranom Lublinu. Globočnik postaje gospodar života i smrti za skoro dva i po miliona ljudi. U samom gradu živelo je više od 120.000 stanovnika, od kojih su trećina Jevreji. Njih je trebalo likvidirati, da bi se tu naselili "arijevci" i taj zadatak poveren je Globočniku. Ovaj, pak, za najbliže saradnike, pored pripadnika SS odreda poreklom iz njegove Koruške, regrutuje lokalno nemačko stanovništvo, stvarajući po zlu čuveni odred Selbstschutz, pod direktnom Himlerovom kontrolom.

Kreću pljačke, prebijanja, zlostavljanja, ubistva Jevreja i Poljaka. Dobar deo zaplenjenih dragocenosti i novca Globočnik zadržava za sebe i počinje da trguje konfiskovanim draguljima. Na hiljade Jevreja biva odvedeno na prisilni rad.

Počinju i kaznene ekspedicije prema lokalnom stanovništvu. Samo je u naselju Radovec, u blizini Lavova, u aprilu 1940. sa svojim odredom masakrirao 27 civila. Zakopavaju žive ljude, pale i krvnički prebijaju do smrti, a jednom su živi ljudi razneti eksplozivom.

Uprkos žalbama čak i nemačkog stanovništva, Himler ga štiti, odobravajući istovremeno uspostavljanje jevrejskog geta u Lublinu pod njegovom upravom. U prvom trenutku je u njemu zatočeno više od 30.000 ljudi, ali broj raste, pa kreću masovne likvidacije.

Mada su koncentracioni logori i ranije postojali u nacističkoj Nemačkoj, oni u Globočnikovoj viziji postaju mesta industrijskog uništenja ljudskih života, kaže Petrović. Posle sastanka sa Himlerom, u septembru 1941, Globočnik dobija dozvolu za osnivanje prvog takvog logora, a akcija dobija kodno ime "Operacija Rajnhart".

Akademska knjiga

Već u oktobru 1941. osniva Belzec, duboko u šumi blizu Lublina. Belzec nije bio ograđen bodljikavom žicom, a broj stražara sveden je na minimum, jer bi zatočenici tu proveli samo nekoliko sati. Odmah po izlasku iz vagona, odvođeni su u drvene barake koje su im predstavljane kao tuševi. U njih su sprovođeni izduvni gasovi motora kojima su ubijani.

Na hiljade leševa su u početku sahranjivani u masovnim grobnicama u blizini, ali tela su nakon nekoliko meseci počela da izranjaju iz zemlje. Taj problem je kasnije u drugim logorima rešen izgradnjom krematorijuma.

U periodu od marta do decembra 1942. u logoru Belzec ubijeno je 434.508 ljudi!

Zadovoljan, Himler Globočniku poverava pravljenje novih logora smrti, pa je u maju 1942. osnovan Sobibor, takođe u okolini Lublina. Procene su da je u Sobiboru umoreno 250.000 ljudi!

Helmno u blizini Lođa najvećim delom bio je namenjen likvidaciji Jevreja, zatočenih u tamošnjem getu. Umesto u barakama, zatočenici su ovde ubijani u kamionima dušegupkama, poput onih u kojima su Gec i Majer vozili jevrejske žene, decu i stare u smrt od beogradskog Starog Sajmišta do masovnih grobnica u Jajincima. U Helmnu je ubijeno više od 150.000 ljudi, a preživela su samo dva čoveka!

Najveći broj žrtava stradao je u Treblinki, takođe pod Globočnikovom kontrolom. Blizu Varšave, on je mahom služio za likvidaciju Jevreja iz Varšavskog geta. Bio je kamufliran u železničku stanicu sa istaknutim redom vožnje, kako bi se zavarali zatočenici. Pored likvidacija u gasnim komorama, zatočenici su bili streljani, a nekada i živi spaljivani. Lomače su neprestano gorele, spaljujući svakoga dana oko 5.000 ljudi. U Treblinki je usmrćeno više od 750.000 duša!

"Razmere Operacije Rajnhart najbolje se vide u telegramu koji je Herman Hufle, Globočnikov zamenik, uputio Ajhmanu na kraju 1942. godine. Operacija će nakon ovog telegrama trajati još šest meseci. U njemu se navode sledeći podaci o broju logorskih žrtava:

Majdanek (Lublin) 24.733

Belzec 434.508

Sobibor 101.370

Treblinka 713.555

Ukupno: 1.274.166"

Najveća odgovornost za sve ove žrtve pada na Odila Globočnika, koji je bio direktni izvršilac "Operacije Rajnhart". Kao nagradu, Himler ga, u novembru 1942, unapređuje u SS grupenfirera, tj. general-majora, što je bio četvrti čin po važnosti u SS hijerarhiji.

Globočnikovo ponašanje dovodi do niza pobuna. Vrhunac je ustanak u Varšavskom getu 1943, koji je ugušen nacističkim spaljivanjem zgrada i ljudi. Prethodile su mu pobune u Viljnusu, Treblinki i Sobiboru. Svesni mogućih reperkusija pobuna, nacisti 1942. odlučuju da likvidiraju sva geta i logore. U "Operaciji Festival žetve" uništeni su ostaci žrtava, ali i sve logorske zgrade.

Globočnik je proglašen za krivca za ove pobune. Pored "haotičnog upravljanja logorima koje je dovelo do anarhije", optužen je za neprimereno ponašanje u ophođenju prema saradnicima, najčešće u stanju teškog pijanstva. U otetoj lublinskoj vili organizuje brojne zabave koje su se pretvarale u orgije. Sa Globočnikom je tu jedno vreme živela i njegova majka Ana!

Spisak zaplenjenih stvari koji Globočnik podnosi Himleru 1943. sadrži nekoliko gusto kucanih stranica na kojima se navode neverovatne količine nakita, dragulja, satova, noževa, naočara, tabakera, budilnika. Samo tokom 1943. godine prevezeno je 1.900 vagona odeće oduzete ubijenim zatočenicima. Otet novac, u desetinama različitih valuta, procenjuje se na nekoliko miliona rajhsmaraka. Dobar deo tog novca i dragocenosti Himler i Globočnik su uzeli za sebe.

U jesen 1943. Globočnik dobija još jedno unapređenje i prekomandu. Postavljen je za Višeg SS i policijskog komandanta Operativne zone Jadransko primorje i vraća se u rodni Trst sa odredom svojih ubica. Odmah po dolasku formira novi logor smrti, u napuštenom pogonu za proizvodnju pirinčanog brašna, u tršćanskoj luci, poznatoj kao Riziera di San Saba.

U njemu su, navodi Vladimir Petrović pozivajući se na brojne izvore, zatočenici tučeni do smrti, vešani, davljeni, u pojedinim slučajevima i klani. Među najstrašnijim metodama se izdvajalo ubijanje maljevima i vučenje zatvorenika sa lisicama po dvorištu logora sve dok ne umru u najvećim mukama. Najveći broj ipak je stradao u improvizovanoj gasnoj komori, u garaži. Egzekucije su obavljali dželati iz Poljske, potpomognuti ukrajinskim esesovcima. U martu 1944. u logoru je izgrađen pravi krematorijum koji se koristio nekoliko puta sedmično. Ostaci žrtava bacani su u more.

Pored tršćanskih Jevreja, u njemu su zlostavljani i ubijani slovenački, italijanski i hrvatski antifašisti i partizani. Logor je jedno vreme funkcionisao i kao tranzitni centar za uhvaćene partizane. Kroz njega je prošlo najmanje 20.000 nesrećnika, od kojih je najveći deo ubijen u Aušvicu i Dahau.

Globočnik je zadužen i za borbu protiv jugoslovenskih partizana. Pod njegovom komandom nalazi se nemački 97. armijski korpus, koji se direktno sukobljava sa Devetim slovenačkim korpusom Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije. Početkom 1944. ova jedinica oslobađa dobar deo teritorija u slovenačkom primorju, vršeći neprestane diverzije na prugama koje su povezivale Trst sa Austrijom i Nemačkom.

Akademska knjiga

U prvo vreme Globočnik sarađuje sa slovenačkim tršćanskim kolaboracionistima, okupljenim u organizaciji Slovenski narodni varnostni zbor. Na proslavi Hitlerovog rođendana 1944. održao je govor na savršenom slovenačkom, ubrajajući i poslušne Slovence u narode koji će prosperirati kada Hitler pobedi.

Ostalo je zabeleženo da Globočnik gaji bliske odnose i sa Antom Pavelićem. Na desetogodišnjicu ubistva kralja Aleksandra Karađorđevića, 9. oktobra 1944, Pavelić u Zagrebu svečano ugošćava Globočnika. Uručiće mu orden Red krune kralja Zvonimira tom prilikom.

"U pojedinim izvorima može se pronaći informacija da je moguće da je Globočnik učestvovao u pripremi ubistva kralja Aleksandra kao specijalni nacistički izaslanik, ali za te tvrdnje ne postoje materijalni dokazi".

Krajem 1944. i početkom 1945. u Sloveniju dolaze četničke i ljotićevske jedinice. U Sloveniji tada borave Dimitrije Ljotić i četnički komandanti Momčilo Đujić i Dobroslav Jevđević. Kao specijalni izaslanik tada već zvanično rasformirane Jugoslovenske vojske u otadžbini, dolazi i general Miodrag Damjanović, kog je Dragoljub Mihailović postavio za svog pomoćnika u decembru 1944. Svima njima komanduje Globočnik.

U aprilu 1945. u Austriju i Sloveniju dolaze i patrijarh Gavrilo Dožić i vladika Nikolaj Velimirović, koji su nakon tromesečnog boravka u logoru Dahau oslobođeni na intervenciju Hermana Nojbahera, kako bi podržali ideju ujedinjenja "srpskih nacionalnih snaga" pred odsudnu bitku protiv komunista.

" Po svedočenju istoričara Đoke Slijepčevića, koji je ovim događajima lično prisustvovao i o njima pisao u Istoriji Srpske pravoslavne crkve, u austrijskom gradu Feldenu patrijarha Gavrila i vladiku Nikolaja je posetio Odilo Globočnik. To potvrđuje i Herman Nojbaher u telegramu koji upućuje Globočniku kada se ovaj sastanak planira. Putevi Globočnika sa patrijarhom Gavrilom i vladikom Nikolajem će se još jednom posredno ukrstiti. Na sahrani Dimitrija Ljotića, 24. aprila 1945. u Gorici, ispred ogromnog venca cveća koji je Globočnik poslao, vladika Nikolaj govorio je o Ljotiću kao najvećem sinu srpstva," piše Petrović.

Akademska knjiga

Globočnik 18. marta 1945. pokreće Operaciju Kraj zime. Pod njegovom komandom se nalaze SS jedinice, vojnici Vermahta, Vlasovljevi ruski odredi, slovenački belogardejci, kao i delovi Srpskog dobrovoljačkog korpusa i četničkih jedinica. Cilj je uništenje Devetog slovenačkog korpusa NOV. Iako je pretrpeo teške gubitke, partizanski korpus je uspeo da se izvuče iz zamke, dok je dobar deo Globočnikovih vojnika dezertirao.

Pred sam pad Trsta, 2. maja 1945, Globočnik sa najbližim saradnicima beži u Austriju. Nakon kapitulacije Nemačke, krije se u planinskim predelima, često menjajući lokacije i logorujući na otvorenom. Poslednje dane provodi u kolibi na Karavankama, u društvu nacista sa kojima je pobegao. Planirali su da preko Alpa odu u Švajcarsku.

Prema zvaničnoj verziji, britanske trupe su mu ušle u trag kod Meslaher Alma. Uhvatio ga je 4. husarski konjički puk, koji je imao zadatak da traga za ratnim zločincima u Austriji. Britanska jedinica je saznala za njegovu lokaciju od SS oficira u zarobljeništvu. Uhvaćen je na spavanju sa još nekoliko ljudi. Sprovedeni su do gradića Paternion, gde ih ispituju u dvorištu zatvora. Svi su sem Globočnika priznali svoje prave identitete, dok je on tvrdio da je siromašni trgovac iz Klagenfurta, koji je bežao sa nacistima uplašen od jugoslovenske ofanzive. I umalo da ga puste, kada je doušnik otkrio Britancima da je to zapravo Globočnik.

Za nekoliko sekundi otkriveni zlikovac bio je mrtav, a u ustima su mu pronašli kapsulu sa cijanidom koju je skrivao od trenutka hapšenja. Sveštenik nije dozvolio da njegovo telo bude sahranjeno na groblju, pa je Globočnikov leš ubačen u iskopanu jamu na Svinjskoj livadi, a tačna lokacija se do danas ne zna.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije