BISER SECESIJE NEIZVESNE SUDBINE: Da li je Krunska ulica, koja kroz arhitekturu pripoveda o istoriji Beograda, dovoljno zaštićena

UKOLIKO istoriju Beograda posmatramo kao istoriju stvaranja i razaranja, shvatićemo koliko je važno posvetiti posebnu pažnju očuvanju arhitektonski vrednih objekata kao svedoka razvoja grada.

Krunska ulica u Beogradu, Foto Majda Sikošek

Nažalost, poslednjih godina sve manje je zaštite, a sve više slobodne interpretacije značenja izraza "zaštićeni spomenik kulture". Krunska ulica je jedna od onih koja kroz arhitekturu pripoveda o istoriji Beograda i njegovih žitelja. A da li je dovoljno zaštićena?

Nalazi se na potezu, od dvorskog kompleksa i ulice Kneza Miloša do Kalenića gumna, a sa pojedinim objektima u bočnim ulicama, u maju 2021. godine proglašena je za zaštićenu kulturno-istorijsku celinu Krunski venac. Prilikom utvrđivanja statusa urađena je i valorizacija svih objekata, pa je tako njih četrdeset osam označeno kao objekat od posebne vrednosti, dok su svega tri građevine pojedinačno zaštićene kao spomenici kulture.

Krunska ulica je dopunama Građevinskog zakona iz 1896. godine definisana kao ekskluzivna, rezidencijalna ulica u kojoj će se podizati građevine po tipu vila, što znači slobodne sa svih strana, povučenih iza fronta najmanje pet metara. Kako piše u članku o kaldrmisanju Krunske ulice u Srpskom tehničkom listu iz septembra 1909. godine "izraz vila pretpostavlja dom za jednu porodicu ukusnog arhitektonskog izgleda, dom oko koga se može obići sa sviju strana". Ulica je tek nakon Prvog svetskog rata zapravo formirana i kao takva opstala je do danas. Do Prvog svetskog rata većina objekata bile su manje prizemne ili spratne skromne stambene kuće, dok u međuratnom periodu započinje gradnja vila sa jednim ili više stanova, kao i višespratnih rentijerskih zgrada. U ovoj kulturno-istorijskoj celini stilski i danas preovladava akademizam i modernizam, što je čini karakterističnom pojavom u beogradskoj stambenoj arhitekturi od druge do početka pete decenije 20. veka.

Među retkim očuvanim secesijskim zdanjima u Krunskoj je i kuća na broju sedamdeset šest, koja se ističe svojom roze fasadom. Iako ne možemo biti sigurni da je tako izgledala i u originalnu, ali s obzirom na to da je secesija uvela boje na fasadnim platnima, nije nemoguće. Objekat lagano propada, a zid prema ulici i ulazna kapija drže se ankerima prikačenim za kuću. Napuštena je već nekoliko godina, i nekada je bila vlasništvo porodice Garašanin. Danas je u vlasništvu firme Yucel doo Beograd, koja se bavi rentiranjem i upravljanjem nekretninama. Da li i ovaj arhitektonski svedok istorije treba da očekuje sudbinu kuće advokata Dragana Pavlovića iz broja 66, koja je srušena u decembru 2024. godine? Obe su valorizovane kao objekti od posebne vrednosti, ali to nije spaslo kuću Pavlovića. Dobro, treba biti iskren pa reći da je ista bila zaista ozbiljno devastirana, ali se treba i zapitati kako je do toga došlo i ima li načina da se ubuduće tako nešto ne dogodi.

Kuća na broju sedamdeset šest, Foto Majda Sikošek

U svom radu "Građa za proučavanje dela žena arhitekata sa Beogradskog univerziteta, generacije 1896-1940" (posthumno ga je 1996. godine objavio Muzej nauke i tehnike), istoričarka arhitekture Divna Đurić Zamolo piše da je prema sećanjima savremenika, vilu Vuke, rođene Popović, i dr Vladimira Garašanina projektovala Milica Vukšić 1912. godine.

Milica Vukšić završila je studije arhitekture na Beogradskom univerzitetu, što nam potvrđuje i spisak studenata u Spomenici Univerziteta iz 1905. godine. Činjenica da je građevinu projektovala jedna od malobrojnih žena arhitekata sa početka 20. veka u Beogradu i Srbiji trebalo bi da bude dovoljan razlog da ostane sačuvana za naredna pokolenja kao potvrda modernizacije zemlje nakon sticanja potpune nezavisnosti, ali i hrabrosti mladih žena da se bave do tada za njih nezamislivim zanimanjima.

Povod za očuvanje svakako je i istorija porodica prvobitnih vlasnika, s obzirom na to da je dr Vladimir Garašanin potomak Ilije Garašanina u dva navrata predsednika vlade i ministra unutrašnjih dela, a Vukosava Popović je po majčinoj liniji bila u srodstvu sa Aleksom Spasićem, prvim guvernerom Narodne banke i ministrom finansija.

Vila sa prizemljem, jednim spratom i potkrovljem, smeštena na prednjem delu pravougaonog placa, iako svedene fasadne dekoracije u plitkoj plastici ima karakteristične odlike secesije. Poput asimetrije zidnog platna koja je postignuta različitim dubinama i visinama partija, a posebno istaknutim ulaznim rizalitom na desnoj strani, koji se završava nevelikim drvenim zabatom ukrašenim biljnim motivima (isti takvi zabati su se do skoro mogli videti na Kompleksu radničkih stanova koje je projektovala Jelisaveta Načić). Sa leve strane razigranosti visinskih razlika doprinosi erker koji se proteže iz prizemlja, a na prvom spratu se završava balkonom ukrašenim prepletom u kovanom gvožđu. Ukras u obliku grčkog slova iznad prozora na spratu ulaznog rizalita, još jedan je od tipičnih detalja po kojima prepoznajemo arhitektonski stil s kraja 19. i početka 20. veka. Dok je ornamentika fasadnog platna prevashodno geometrijska, ukras od kovanog gvožđa na drvenim ulaznim vratima je sa biljnim motivima. Vila je decentna, harmonična i nosi neke od izraženih odlika bečke secesije, što se u Beogradu ne sreće previše često, pa bi i zbog toga bilo vitalno sačuvati je u njenom izvornom izgledu.

Muzej primenjene umetnosti u Budimpešti u saradnji sa Szecesszis Magazin (časopis posvećen secesiji) 2013. godine organizovao je prvi put obeležavanje 10. juna kao Svetskog dana secesije. Već naredne godine dve najveće evropske organizacije koje se bave očuvanjem nasleđa secesije, njegovim proučavanjem, dokumentovanjem i promovisanjem, Evropska ar nuvo ruta iz Barselone i Ar nuvo mreža iz Brisela preuzele su koordinaciju.

Vremenom sve više zemalja u Evropi se priključilo obeležavanju Svetskog dana secesije, da bi se ideja proširila i van evropskog kontinenta, poput Argentine i Meksika. Od 2018. godine i Muzej grada Beograda u saradnji sa Klubom "Lepota života", redovno organizuje izložbe, predavanja i gradske šetnje povodom ovog dana.

Sve ovo trebalo bi da ukaže na nužnost očuvanja i zaštite arhitektonske baštine secesije, koje Beograd ima, ali ako se ne posvetimo njenom izučavanju, dokumentovanju i zaštiti uskoro bi mogla da se svede na svega nekoliko primera.

Bitnost arhitektonskog nasleđa vrlo efektno podvlače reči Olge Harmsen iz Holandije, autorke bloga o secesiji i vlasnica firme za unutrašnji dizajn u istom stilu: "Kada razmišljam o arhitekturi, mislim na kulturnu istoriju i čvrsto verujem da smo ono što gradimo, a naše arhitektonsko nasleđe je dokaz onoga što jesmo".

                                 (Autorka je istoričarka umetnosti i arhitekture)

Preporučujemo

Dodatak Kultura

0 1

ČEHOVLjEVI ISEČCI IZ ŽIVOTA: Obeležava se 165 godina od rođenja jednog od najvećih i najuticajnijih ruskih i svetskih pisaca

12. 02. 2025. u 05:00

Dodatak Kultura

0 1

DUHOVNI ORIJENTIR: Vladeta Jerotić - Za života fenomen, zadužio srpsku kulturu

12. 02. 2025. u 17:00

Dodatak Kultura

0 1

ŠIRIO VEDRINU I IZVAN SCENE: Odlazak Igora Bojovića, dramskog pisca i nekadašnjeg upravnika "Buhe"

04. 02. 2025. u 15:18

Dodatak Kultura

0 0

SVET SAŽET NA EKRAN

05. 02. 2025. u 08:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije