ŽUDE DA VIDE I OSETE BOŽANSKU SVETLOST: Kolone hodočasnika danas kreću ka Preobraženskom vrhu Atosa

DUŽE od 1.000 godina se na današnji dan, uoči velikog praznika Preobraženja Gospodnjeg, kolone poklonika kreću sa morske obale Svete Gore Atonske na uspon ka njenom vrhu od belog mermera na 2.033 metra nadmorske visine. Među njima je mnoštvo pravoslavaca čije su crkve (među kojima je i Grčka) prihvatile gregorijanski kalendar po kome je praznik već prošao, ali oni više poštuju svetogorsko merenje vremena po julijanskom kalendaru, koji se koristio u vreme "hrišćanskog Rima", Romejskog carstva, u kome je hrišćanstvo postalo svetska religija.

foto: B. Subašić

Istorijski podaci kazuju da je bogoslužbeno praznovanje Preobraženja počelo tek od 6-8. veka, ali da je poklonjenje ka vrhovima hrišćanskih svetih planina - "Svetih gora" - započelo mnogo ranije.

Mistici su preduzimali ovaj poduhvat u znak sećanja na novozavetni događaj kada se Hrist prvi put "preobrazio" i prikazao u božanskoj svetlosti pred učenicima, apostolima, na vrhu gore Tavor u Galileji. Vrh Atosa čije ime na grčkom glasi Metamorfosis (Preobraženje), daleko je od Svete zemlje, ali jedini među mnogim planinama na kojima su podizane crkve i manastiri nosi prestižnu titulu Novi Tavor.

foto: B. Subašić

Nju nije nije dobio zbog carskih zadužbina već zahvaljujući ubogim hrišćanskim misticima isihastima, tihovateljima, koji su se od 9. veka naseljavali u divljini najužnijeg dela polustrva Atos, zvanom Svetogorska pustinja sa željom da u samoći i ćutanju u planinskom kršu dožive sopstveno preobraženje.

Na tegoban i opasan uspon ka golom belom vrhu planine čijim su šumama vladali vukovi podsticala ih je žudnja da duhovnim očima vide božansku svetlost i osete "nestvorene Božanske energije" kao apostoli na Tavoru. Predanja o neposrednom spoznavanju Boga na Atosu, podvizima i čudima svetogorskih asketa privlačila su sve više bogotražitelja, među kojima je bio i mladi srpski knez Rastko, tada monah Sava u carskom manastiru Vatoped.

foto: B. Subašić

Kaluđeri, čak i oni iskusni, nisu dobijali lako dozvolu igumana da idu na Preobraženski vrh, ne samo zbog mnogobrojnih opasnosti, već i zbog toga što je on svojevrstan tabu, prostor na kome mogu da borave samo odabrani. Mladi monah Sava je bio jedan od takvih.

- Zamoli od igumana blagoslov da ga pusti kako bi se poklonio i video manastire, i iz ovih da se popne na vrh Atona, i da vidi kako žive samotnici i da ga blagoslove. Iguman odobri molbu njegovu, poslavši s njim bratiju iskusnu u ovom njegovom traženju. (...) Odavde se pope na davno mu željeni Aton, gde prinese Bogu kolenoklanjanje i noćno stojanje i mnoge molitve iz dubine srca, i radosnim i toplim suzama dovoljno taj sveti vrh odaždivši, koja li blagodarenja ne govoraše Bogu, koji ga je udostojio da se popne na njega. I obišavši svuda taj sveti vrh, i sagledavši na padinama gore i u njezinu podnožju mnoge isposnika, sišavši sa gore ispitao je njihov najsuroviji život, i videvši njihovo pustinjačko i bezmetežno življenje čuđaše se i veseljaše se i u duši uzrastaše što se udostoji videti takve Božje ljude - zapisao je Teodosije Hilandarac u Savinom žitiju.

foto: B. Subašić

Iz istog razloga i danas beskrajne kolone ljudi preznojavaju se i ostaju bez daha po avgustovskoj vrućini penjući se po strmoj kamenitoj strazi koja cepa đonove obuće na goli vrh Atosa gde čekaju praznično svitanje 19. avgusta, kada crvena sunčeva lopta izlazi iznad mora oblaka i u plamen pretvara pučinu Egejskog mora. Taj veličnastveni prizor zaista menja čoveka, ali ne objašnjava ko ga je prvi posmatrao i zašto je baš ovaj planinski vrh nazvan "Drugi Tavor".

Naučnici koji su se bavili mukotrpnim istraživanjem istorije Atosa otkrili su izuzetnu priču o veri ljudi da na nekim planinama mogu da dođu u dodir sa Bogom, u kojoj važnu ulogu imaju Srbi koji su živeli u Maloj Aziji, u oblasti Bitinije oko planine zvane Bitinijski ili Mizijski Olimp.

Romejski carevi su tu od 7. veka preseljavali Slovene sa Balkana i davali im imanja, tražeći zauzvrat od kolonista da budu graničari, krajišnici, Romejskog carstva. Da su Srbi bili najbrojniji među Slovenima svedoči ime grada Gordoserba u oblasti Gordija, koji je već 691. zabeležen kao episkopsko sedište.

Poznati vizantolog Majkl Dejvid Grebner piše: "Poznato je da je oblast zvana Vitinija bila popularno mesto za naseljavanje Slovena. Ovaj region je dotakao dve (vojnoupravne oblasti) teme - Opsikion i Anatolikon. Slovenski identitet Bitinije nastavio se sve do desetog veka kada su neki od njenih stanovnika bili poznati kao Slavezijani".

Sveta Gora nalazila se na antičkom bitinijskom Olimpu, današnjem Uludagu / Foto B. Subašić

Ime teme Opiskion, u prevodu znači "carska garda" jer su romejski carevi odatle regrutovali najbolje vojnike. Jedan od njih bio je Joanikije, vojskovođa rodom Sloven iz Marikate, koji je u 9. veku odbacio oružje i postao monah pustinjak u najvišoj oblasti maloazijskog Olimpa, koji je u somansko vreme nosio ime Kešiš dag, Planina monaha, a njegovo savremeno tursko ime je Uludag.

Joanikijevo žitije govori o njegovim izuzetnim podvizima, o znamenjima i o čudesnim isceljenjima, nadljudskoj moći nad zverima, zmijama i prirodnim stihijama.

- Slava Joanikija, koja je ispunila Olimp, išla je daleko izvan njegovih granica. Ljudi su dolazili da ga vide izdaleka, da čuju njegovu mudru reč, iako se skromni starac trudio i uglavnom uspevao da se sakrije od očiju takvih posetilaca. Sam patrijarh Metodije posetio je Joanikija na Olimpu. Umro je 846. godine, proživevši devedeset pet godina. U času njegove smrti, priča žitije, o tome je saznao ceo monaški svet Olimpa iz stuba svetlosti koji se uzdigao do neba sa mesta preminuća pravednika - zabeležio je ruski istoričar Ivan Ignjatievič Mališevski.

foto:B. Subašić

Sveti Joanikije nije bio prvi Sloven, možda Srbin, na Olimpu utvrdio je francuski naučnik Menton koji je na Bitinijskom Olimpu, prvoj Svetoj Gori, otkrio tragove oko 150 manastira, skitova i kelija.

- Već u 5. veku na Olimpu su postojali monasi i manastiri. Nažalost, hroničari ih pominju samo usputno, ne spominjući imena. Oni se, međutim, množe brzo i bez buke. Kada u 8. veku okolnosti pozivaju monahe da igraju vodeću ulogu u borbi protiv protivnika ikona, čovek se iznenadi videvši kako se u olimpijskoj oblasti pojavljuje skoro stotinu manastira, bezbroj skitova i čitava legija svetaca - zapisao je 1935. Menton.

On je nacrtao i kartu lokaliteta sa ostacima 20 olimpskih manastira među kojima je i jedno čisto slovensko - Gradina - što svedoči o poreklu monaha. Upravo sa maloazijskog Olimpa krenula je kolonizacija Atosa, jer su hronike zabeležile da je na njemu izgrađeno toliko manastira da je "izgledao kao grad", a pravi bogotražitelji su tražili samoću i spokoj.

foto: B. Subašić

- Istorija Svete Gore Atonske započinje sa svetim Jevtimijem mlađim koji je doslovno zbog gužve monaha koja je zavladala na Bitinijskom Olimpu oko 860. potražio novo mesto za tihovanje na tada pustom Atosu - kaže dr Predrag Komatina, viši naučni sevetnik u Vizantološkom institutu SANU. - Na padinama Olimpa tada se nalazilo mnoštvo uglednih i uticajnih manastira sa velikim bibliotekama i učenim monasima. Odavde su u svoje misije među Slovenima kretali Ćirilo i Metodije sa saradnicima.

Dimitrije Avramović, prvi moderni srpski istraživač Svete Gore, zabeležio je 1841. u manstiru Svetog Pavla u klisuri Kisopotam pod Atosom grčko predanje da su među prvim svetogorcima bili i Srbi. Po toj priči svetitelj Pavle Ksiropotamski (među naučnicima postoji dilema da li je reč o Pavlu, sinu cara koji je živeo u 9. veku ili je to Pavle, savremenik Atanasija Velikog iz 10. veka) njih je doveo iz Srbije, ali nije precizno navedeno da li sa današnjeg srpskog prostora ili iz oblasti Servija (Srbija) u grčkoj Tesaliji, gde i danas postoje ostaci istoimene tvrđave.

Foto B. Subašić

- On dođe u Srbiju i Srbi ga odveć vozljube, dadu mu dosta blaga i s njim pođu mlogi Srbi u Svetu Goru i sazidaju onim blagom ovaj monastir. Iz toga se vidi da je ovo prava srpska zadušbina... Grci kaluđeri ovde živeći ne mogoše Srbe da trpe koji su sa Svetim Pavlom u njegovom monastiru u slogi i ljubavi živili, već se ljutiše Grci na svetog Pavla govoreći mu da istera Srbe odavde. No Sveti Pavle beše pravdoljubiv čovek i ukoravaše ih za tu nepravdu govoreći: "Ta Srbi vam nikava zla ne čine, a i niste u jednom monastiru, niti ih isterati možete, jer je njihovo blago kojim sam ovaj monastir sazidao. Oni mene kao starešinu počituju i ja njih ljubim" - zabeležio je predanje Avramović.

Srbija koju su stvarali Nemanja i Sava bila je ostvarenje sna o obećanoj zemlji srpskog naroda, zbog čega je ona morala da bude utemeljena i ovozemaljskom i u nebeskom svetu. Čitajući njihova žitija očigledno je da podizanju Hilandara, ugaonog kamena Srbije na Svetoj Gori Atonskoj, prethodilo Savino poklonjenje na vrhu Atosa.

foto: B. Subašić

SVETINjA I PRE HRIŠĆANA

ATOS i pre hrišćanstva bio Sveta planina. Na njegov vrh se hodočastilo od praistorije, a poklonici helenskog boga nad bogovima Zevsa podigli su mu hram sa kipom čija je glava bila ovenčana dijamantskom krunom, a oči su mu bile dva draga kamena. Šume Atosa bile su posvećene Artemidi, helenskoj boginji lova, divljine, gospodarica i zaštitnica divljači. Naučnici kažu da je ona zapravo još mnogo starije božanstvo, praistorijska boginja prirode, roditeljka, čiji je kult bio toliko jak u narodu da su Heleni morali da je uvrste u Panteon, samo pod drugim imenom. Kada je hrišćanstvo pobedilo olimpijske kultove, sledbenici nove vere su na mestu Zevsovog hrama izgradili crkvicu posvećenu Preobraženju Gospodnjem, a polustrvo je ponovo posvećeno ženi, ovog puta Bogomajci.

MALOAZIJSKI SVETOGORCI

DVOJICA od trojice monaha s kojima počinje zapisana istorija Svete Gore Atonske došli su iz Male Azije. Sveti Joanikije Mlađi, pre zamonašenja Nikita, stigao je sa Bitinijskog Olimpa, a Sveti Atanasije, osnivač Velike Lavre, prvog svetogorskog manastira, sa planine Kimina u slovenskoj Bitiniji.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije