OSAM DECENIJA OD NAJTRAGIČNIJEG DOGAĐAJA U ISTORIJI LESKOVCA: Savezničke "tepih-bombe" ubile 2.000 ljudi i grad sravnile sa zemljom

U AKCIJI nazvanoj "Nedelja pacova", pre ravno 80 godina, na današnji dan, 6. septembra 1944, savezničke snage zasule su Leskovac bombama na potpuno nehuman, neselektivan i bezobziran način. Njegov centar sravnjen je sa zemljom, a grad na Veternici ostao je bez gotovo desetine ukupnog broja stanovnika.

foto: I.Mitić

Čak 69 tona "tepih bombi", iz 28 bombardera savezničke alijanse, sručeno je, 6. septembra 1944. godine, na ovaj grad koji je u jednom danu ostao bez, kako se procenjuje, dve hiljade stanovnika. Tačan broj stradalih nikada nije utvrđen. Popisano je 819 imena poginulih, a polovinu među njima je činila mladost Leskovca, počev od tek rođenih beba.

Sećanja na ovaj najtragičniji i najtužniji dan u istoriji Leskovca još živi, iako se posle rata prećutkivao ili se pominjao sa tek nekoliko rečenica.

foto: arhiva Naordnog muzeja Leskovac

Sve se promenilo kada su istoričari dr Momčilo Pavlović i Veroljub Trajković objavili knjigu "Savezničko bombardovanje Leskovca 1944. godine - studija i dokumenti". Oni su u toj knjizi naveli da je Leskovac stradao uz znanje i odobrenje vrha Komunističke partije Jugoslavije i tako otkrili razloge ćutanja. Uporedo sa tim oni su, u saradnji sa istoričarkom Mirom Ninošević, pripremili i izložbu na kojoj su svetlost dana ugledale fotografije potpuno razorenog grada.

foto: arhiva Naordnog muzeja Leskovac

- Od tada je prošlo 30 godina, ali još pamtim detalje svedočenja preživelih koja su vrlo potresna. Među njima je bilo i onih koji su ostali bez čitavih porodica. Događaj su opisivali kao kataklizmu, jer je ceo centar grada bio sravnjen sa zemljom. Te priče su bile toliko uznemirijuće da ni mi, kao istraživači, nismo mogli da ne pustimo suzu, slušajući kako su tela poginulih, kao nekakva posečena stabla, slagana jedno na drugo, dok su mnogi danima izvlačeni iz ruševina - priča nam Veroljub Trajković, penzionisani kustos leskovačkog Narodnog muzeja.

Foto: фото: архива Наордног музеја Лесковац

POGLEDAJ GALERIJU

Saveznički bombarderi, u pratnji 20 lovaca, uništili su i oko 1.800 objekata u širem centru grada. Ova operacija je izvedena pod imenom "Nedelja pacova", a njen cilj je bio da spreči povlačenje nemačkih okupacionih snaga iz Grčke. Iako se verovalo da je u gradu stacioniran veliki broj nemačkih i bugarskih vojnika ispostavilo se da to nije tačno.

- Ovo bombardovanje, u odnosu na druge gradove, specifično je po tome što je cilj saveznika bio ceo grad, a ne neki posebni ciljevi u njemu. Do bezumne rušilačke akcije došlo je posle zahteva rukovodstva partizanskog pokreta odnosno Koče Popovića koji je, kao i američki general Ficroj Meklejn, sve to posmatrao sa uzvišenja iznad grada - dodaje Trajković.

Sirene za uzbunu začule su se tačno u podne, a 18 minuta kasnije počele su da padaju bombe. Tokom dvadesetak minuta razornog bombardovanja, kao kule od karata, padale su zgrada za zgradom, a srušena su i 84 najveća i najlepša objekta kakvim su mogli da se pohvale malobrojni gradovi u Srbiji, od Železničke stanice i monumentalne zgrade Gimnazije do čuvenog Hotela "Kostić".

foto: arhiva Naordnog muzeja Leskovac

- Taj stravični događaj je ubio i dušu grada u arhitektonskom smislu, dok ga je u ekonomskom pogledu vratio decenijama unazad. Pod bombama su nestale mnogobrojne fabrike predratnih industrijalaca, a one koje su "preživele" raseljene su širom zemlje - ističe Trajković i podseća da je Leskovac, pre rata, važio za jedan od privredno najrazvijenijih gradova, ali da posle savezničkih bombi više nije ličio na sebe. 

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije