VOLEO UMETNOST, ŠKOLOVAO SIROTINJU : Navršilo se 200 godina od rođenja vladike Vićentija Krasojevića

U malim šumadijskim selima rađani su veliki ljudi koji su svojom verom, žrtvom, trudom i delom učinili Srbiju slobodnom, a Šumadiju "pijemontom srpstva". Jedan od njih je i episkop užičko-kruševački (žički) Vićentije Krasojević (1824-1882).

V Danilov

Znameniti vraćevšnički duhovnik i dobrotvor rođen je pre 200 godina u selu Gornja Crnuća, a tim povodom objavljena je knjiga "Vićentije Krasojević - vladika i zadužbinar" Jevđe A. Jevđevića i snimljen dokumentarni film "Zaveštanje vladike Vićentija" koji je pre nekoliko dana prikazan u kripti Hrama Svetog Save.

Bio je izdanak starog srpskog monaštva, episkop, mecena i zadužbinar. Bio je i član Srpskog učenog društva (akademik). U vreme njegovog rođenja konak u Crnući je imao status jednog od četiri kneževa dvora. Porodica Krasojević je bila u najbližem prijateljstvu sa porodicom kneza Miloša Obrenovića. Pretpostavlja se da je Vićentijev duhovni otac arhimandrit vraćevšnički Melentije (Pavlović), koji je kasnije bio prvi poglavar Srpske crkve. On je malog Vićentija odveo u obližnji manastir Vraćevšnicu da uči školu. Vićentije se u manastiru opismenio i zavoleo monaški život.

- U njegovo vreme ono što je u nemanjićkoj Srbiji bila Studenica, u Srbiji Obrenovića postala je Vraćevšnica - kaže Jevđević. - Kneževi Miloš, Mihailo i Milan bili su Vićentijevi prijatelji. Čim se vratio i započeo svoju drugu vladavinu, knez Miloš je uticao da njegov prijatelj Vićentije bude postavljen za igumana. Obrenovići su osećali obavezu da obilno pomažu manastir Vraćevšnicu.

A, Vićentije je manastirsku imovinu održavao i umnožavao. Podigao je vodenicu na reci Gruži i mehanu na putu za Kragujevac. Podigao je i veliki vinograd i voćnjake. U vreme kad ni gradovi nisu imali vodovode, Vićentije je iz planine doveo vodu do manastira kroz zemljane cevi - čunkove. Manastirsko bratstvo je raslo, a jedan od manastirskih đaka koje je iguman Vićentije opismenio bio je trgovac Vićentije Vasić, otac čuvenog pisca i akademika Dragiše Vasića.

milica kostić

- Vićentije je imao široka interesovanja i ukus neuobičajen za to vreme - kaže Jevđević, inače jedan od nastavljača Vićentijeve zadužbine. - Voleo je književnost i još kao običan monah i učenik Bogoslovije pomagao je izdavanje knjiga. Interesantno je da su osim njega na neke od knjiga bili pretplaćeni i svi kaluđeri koji su živeli u Vraćevšnici. Tako su pomagali objavljivanje knjiga i Vuka Karadžića, i Jovana Jovanovića Zmaja.

Vićentije je voleo umetnost i nauku. Družio se sa pesnikom Milanom Rakićem i matematičarom Mihailom Petrovićem Alasom, a pesnika i slikara Đuru Jakšića pozvao je da uradi slike za manastirsku galeriju.

- Dok je bio nastavnik u Kragujevačkoj gimnaziji, Đura Jakšić se odazvao pozivu igumana Vićentija da provede jedan letnji raspust u manastiru. Jakšić je naslikao za to vreme slike srpskih vladara Nemanjića, nekih članova porodice Obrenović i istorijske kompozicije iz Prvog i Drugog srpskog ustanka. Pretpostavlja se da je portretisao i Vićentija. Bilo je ovo isplativo za Đuru koji je jedva sastavljao kraj s krajem, jer je za ovaj posao dobio vrednu nadoknadu. Od ovih slika sačuvan je samo portret kneza Miloša. Biblioteka puna narodnih starina, arhivskih dokumenata i galerija su, nažalost, izgorele u požaru koji je zahvatio manastir 1920. godine.

Za vreme Vićentijevog starešinstva u Vraćevšnici su boravili knez Miloš, kralj Aleksandar Karađorđević, mitropolit Petar (Jovanović), Mihailo (Jovanović), vojvoda Stevan Knićanin, Feliks Kanic... Posle ubistva kneza Mihaila 1868. godine Vićentije je izabran za narodnog poslanika. Njegov rad nije ostao neprimećen i Crkva ga je unapredila u čin arhimandrita 1871. godine.

- Vićentije je bio veliku "obrenovićevac", jedan od potpisnika pisma saučešća " u ime celog naroda rudničkog okruga" - navodi Jevđević. - Jedan je od potpisnika pisma u kome se kaže da Srbija ne može nikom toliko koliko lozi Obrenovića da zahvali za spasenje i da na prestolu srpskom treba da bude knez Milan Obrenović.

FOTO: Privatna arhiva

Kao episkopu rezidencija je Vićentiju bila najpre u Karanovcu (Kraljevo), a kasnije u Čačku. Titula mu je bila episkop užički i episkop užičko-kruševački, a kasnije je promenjena u episkop žički.

Pri kraju svog života, 17. februara 1882. godine u Beogradu, svojim testamentom je osnovao fond pod nazivom "Zadužbina vladike užičkog Vićentija Krasojevića" u kojoj su bili najugledniji ljudi tog vremena. U njoj su se nalazile prostorije Bogoslovije Svetog Save, Kraljevska srpska državna štamparija, Akademija likovnih umetnosti, odeljenje Filozofskog i Pravnog fakulteta, biblioteka Pravnog fakulteta i kabinet prof. dr Slobodana Jovanovića. Zgrade su davane pod zakup, a od prihoda su stipendirani pitomci. Otac Jevđe Jevđevića, advokat Aleksandar Jevđević bio je jedan od stipendista.

Celokupno svoje imanje je zaveštao Zadužbini, ustanovio njenu unutrašnju organizaciju i način raspolaganja zaveštanim sredstvima tako da, kako je napisao, "prvenstvo iz ove moje zadužbine imaju moji rođaci, odnosno koji je bliži moj rođak ima veće pravo na izdržavanje, za njima dolaze učenici iz moga mesta rođenja Gornje Crnuće, a posle njih učenici Srbi iz Kneževine Srbije". Episkop Vićentije je testamentom propisao da stipendisti njegove Zadužbine, osim dobrog učenja i primernog vladanja, imaju obavezu da mu, kako je zapisao, svake godine priređuju parastos "u vreme kad sam umro jednog dana za to udesnoga". Na kraju testamenta je zamolio "srpske vlasti da ne kvare" njegovu poslednju volju.

FOTO: Privatna arhiva

- Volja episkopa Vićentija je poštovana sve do 1941. godine i naci-fašističke okupacije Kraljevine Jugoslavije. Zadužbinske prostorije na Topličinom vencu je zauzela nemačka okupaciona vojska, a posle rata ih je preuzela OZNA - kaže protojerej stavrofor Velibor Džomić. - Na kraju, komunistička vlast ih je 1958. godine nacionalizovala kao "društvenu svojinu". Zgrada Zadužbine je srušena, a na njenom mestu je sagrađena nova zgrada sa garažom, čemu se u to vreme hrabro usprotivio arhitekta dr Predrag Peđa Ristić. Ali, uzalud.

Zadužbina vladike Vićentija je obnovila svoj rad 15. marta 2014. godine na skupštini potomaka stipendista održanoj u Parohijskom domu hrama Svetog Save u Beogradu. Upokojio se 15. marta 1882. godine u Beogradu. Opelu u Sabornoj crkvi prisustvovali su kralj Milan, kraljica Natalije i skoro cela vlada, a zatim je njegovo telo ispraćeno u Vraćevšnicu. Sahranjen je u priprati manastirske crkve preko puta grobnice mitropolita Melentija Pavlovića.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije