TAJNA GOLOBRADOG BOGOMLADENCA: Novo tumačenje istoričara povodom freske "Ćelavi isus" u pećinskoj crkvi u Rsovcima

U SRCU Stare planine, skrivena u stamenim nedrima brda Kalik, stoji uklesana u samu stenu Crkva Svetih apostola Petra i Pavla, čuvar jedne od najneobičnijih i najintrigantnijih fresaka pravoslavnog sveta.

Foto J. Ć.

Na severnom zidu crkve, u jedinoj sačuvanoj fresci, prikazan je Isus bez brade i gologlav - prikaz koji svojom izuzetnošću nadilazi ne samo granice Srbije, već i čitavog hrišćanskog sveta. Ova freska, poznata kao Isus Mladenac, a među narodom i kao "Ćelavi Isus", zadivljuje posetioce svojom nesvakidašnjom pojavom. Hristos je oslikan kao mlad i gologlav, u odeždi koja podseća na budističku, dok oko njega blista osmougaona zvezda, dodatno pojačavajući simboliku prikaza. Nedavna istraživanja grupe naučnika možda će konačno baciti svetlo na vekovima staru zagonetku - zašto je Isus na ovoj fresci oslobođen tradicionalne, ikonografske kose i brade.

Meštani ovog kraja brižno čuvaju ključeve svetinje i sa ponosom dele priče koje se prenose s kolena na koleno. Crkva, koja potiče iz 13. veka, pod zaštitom je države od 1981. godine. I dok bi već sama njena pojava - uklesana u pećinu, zaklonjena planinom - bila dovoljna da ostavi utisak, ono što se otkriva unutar njenih hladnih kamenih zidova nadilazi i najbogatiju maštu. Freska neobičnog prikaza Hrista ne ostavlja ravnodušnim ni putnike, ni hodočasnike, ni istoričare. Svi iz nje iščitavaju poruke koje i danas traže tumača.

Foto: Фото Ј. Ћ.

POGLEDAJ GALERIJU

Dragan Igić iz Rsovaca, jedan od meštana koji gotovo svakodnevno dočekuje znatiželjnike iz svih krajeva sveta, govori o crkvi sa puno poštovanja i strasti.

- Trenutno se nalazimo u pećinskoj crkvi u selu Rsovci, koja je posvećena Svetom Petru i Pavlu. Crkva datira, prema pričama, iz 13. veka, a neki tvrde da je starija. U vreme kneza Lazara, isposnici su dolazili i boravili ovde. Ovo je bila velika dvorana, a oko nje su bile male isposnice. Uveče su obavljali liturgije i čitali molitve. Mnogi od njih su ostali ovde i preminuli, a njihove mošti čuvane su u kosturnici iza oltara - kaže Igić.

Legenda kaže da su fresku oslikali upravo ti isposnici, verovatno došljaci sa Sinaja, oslobođeni strogih crkvenih kanona. Možda zbog toga nisu sledili uobičajene norme u predstavljanju božanske figure. Međutim, pitanje koje se postavlja i koje ostaje bez odgovora je zašto je Isus prikazan ćelav. Na to pitanje meštani imaju svoje "odgovore".

- Naša ikona je bila malo veća, međutim, tragači za zlatom su dolazili, tražeći blago koje je neki pop Martin navodno sakrio u pećinama. Pošto ovde prolazi stari rimski put, Via Militaris, ljudi veruju da je zlato sakriveno. Neko je pokušao da obije ikonu misleći da je iza nje blago i napravio je veliku štetu. Ali freska i dalje stoji, jedinstvena na svetu. Takvog Isusa, "ćelavog", nigde nema. Ljudi dolaze na Staru planinu da vide čudo, kažu da negde postoji nešto slično, ali niko nije siguran. Nismo našli ništa u literaturi što je identično. Verovatno je neko od iskušenika zamislio da Isus izgleda baš ovako - mlad, u neobičnoj odeždi. I tako ga je naslikao - priča nam sagovornik.

Dragan Igić, Foto J. Ć.

Neki istraživači smatraju da je freska rezultat umetničke slobode pustinjaka sa Sinaja, dok drugi tvrde da se iza nje krije dublja, neistražena priča. Istoričar Dejan Ćirić, istražujući pećinsku crkvu i brojne misterije koje je okružuju, došao je do novih podataka. Zahvaljujući stručnjaku sa Univerziteta u Pensilvaniji, Ćirić je saznao da freska "Ćelavi Isus" zapravo nije ono u šta su verovali svi do sada. Prema njegovom istraživanju, freska je deo šire kompozicije, koja se može naći u većem broju srednjovekovnih svetinja u Srbiji i Bugarskoj. Iako je i dalje jedinstvena, ona je zapravo nedovršena, jer nedostaju ostale dve figure koje su deo kompozicije.

- Ovo nije Ćelavi Isus, ove je samo jedan deo iz poznate scene Viđenje Svetog Petra Aleksandrijskog koji je prikazan na tridesetak srednjovekovnih crkava na Balkanu, među kojima su Manasija, Pećka patrijaršija, Crkva Svetog arhangela Mihaila iz Prilepa.

Najstariji dosad poznati prikaz je iz jedne Melničke crkve i potiče iz 1270. godine. U kontaktu sam sa kolegom iz Amerike Ivanom Drpićem, a pročitao sam i članke koleginice istoričarke iz Bugarske. Kolega Drpić, sa Univerziteta u Pensilvaniji je pisao dosta o vizantijskoj umetnosti tog vremena, poslao mi je nekoliko članaka koji govore o tome da je to samo jedna od tri figure sa kompozicije Vizija (viđenje) Svetog Petra Aleksandrijskog. Vidi se da nije završena u celini i da nema još dve figure koje su sastavni deo kompozicije, što se može videti na primerima drugih crkava iz 13. i 14. veka. To znači da je freska jedinstvena po tome što nije završena - otkriva nam Ćirić i dodaje da se upravo u tome krije najveća čar ove freske.

Dejan Ćirić, Foto A. S.

Biser Stare planine

NA obroncima Stare planine, selo Rsovci godinama je tiho tonulo u zaborav. Tokom pandemije virusa korona turisti su otkrili čari i prirodne lepote ovog kraja, pa selo ponovo privlači pažnju, zahvaljujući crkvi uklesanoj u stenu, neobičnoj fresci Isusa bez brade i snazi prirode. Poseban utisak ostavljaju i prirodna čuda u okolini - vodopad Tupavica, koji se kao srebrnasti veo spušta niz stene i Rosomački lonci, neobični kameni kotlovi isklesani hiljadama godina upornim delovanjem vode. Oba lokaliteta nalaze se nadomak crkve i dopunjuju sliku o Rsovcima kao o skrivenom biseru Stare planine.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije