OBELEŽENO 80 GODINA OD VELIKE EKSPLOZIJE: Parastos i polaganje venaca u Smederevu (FOTO)

PARASTOSOM i polaganjem venaca na spomen kosturnicu na Starom groblju, i polaganjem venaca na spomen obeležje "5.Jun-1941.",u Smederevu je obeleženo 80 godina od petojunske eksplozije municije u Smederevskoj tvrđavi u kojoj broj žrtava nikada nije tačno utvrđen, a brojke variraju od 2500 do 5000 stradalih.

Foto: Nenad Živanović

Razarajuća eksplozija municije nemačke vojske u Smederevskoj tvrđavi 5. juna 1941. godine gotovo da je sravnila grad sa zemljom. Udarni talas eksplozije kretao se brzinom od pet kilometara u sekundi i imao snagu od 10 miliona konjskih snaga. Da nije bilo zidina drevnog grada, slažu se istoričari, Smederevo više nikada ne bi postojalo.

Foto: Фото: Ненад Живановић

POGLEDAJ GALERIJU

Ovaj nesrećni događaj imenovan je na različite načine. Nemci su ga nazivali "katastrofalna eksplozija u skladištu ratnog plena u Smederevu", srpski propagandisti su ga prikazivali i kao "razbesneli element", a publicisti su joj kasnije dali originalan naziv - "srpska Hirošima".

Osam decenija od najveće tragedija koja je pogodila srpski narod od Aprilskog rata i uspostavljanja nemačke okupacione uprave u centralnom delu Srbije, mnoge činjenice o njoj i dalje su nepoznanica. Dve najveće misterije jesu uzrok eksplozije i broj žrtava.

Najnovije istoriografske studije Miroslava P. Lazića, višeg kustosa istoričara Muzeja u Smederevu, koje će biti predstavljene na godišnjicu tragedije, daju možda najsveobuhvatniji pogled na katastrofu, ali i nove činjenice, do sada nepoznate javnosti.

- U trenutku eksplozije, prema nemačkim vojnim dokumentima, u Smederevskoj tvrđavi bilo je oko 374 tone TNT-a u buradima, 2.800 tona municije svih vrsta sa 172 tone eksploziva i baruta kao i 425.000 detonatora - navodi Lazić u publikaciji nastaloj na osnovu višegodišnjih proučavanja.

Prema istraživanju, na grad se sručilo najmanje 4.000 tona kamena iz zidina tvrđave.

- Bila je to serija eksplozija koje su bacale u vazduh svu munciju, upaljenu i neupaljenu, naoružanje, velike količine kamena sa Smederevske tvrđave, delove građevina i vozova, drveće... Leteli su i ljudi... Taj orkan je u samo nekoliko sekundi razneo polovinu grada.

Eksplozija i potres zemlje osetili su se i čuli na 50 kilometara oko Smedereva, a zgrade su bile oštećene i na deset kilometara daljine. Smederevo je bilo scena nezamislivih razaranja - navodi se u knjizi.

Lazić je, na osnovu istraživanja i nemačke dokumenatacije otkrio kako je nemački komandujući general u Srbiji, general Fon Šreder, čim je obavešten o eksploziji, doleteo avionom na mesto nesreće.

Teorije o uzroku eksplozije kretale su se od nesrećnih okolnosti, akta britanske obaveštajne službe, do sabotaže lokalnih komunističkih grupa.

- Zahvaljujući nedavno otkrivenim nemačkim izvorima, možemo da ponudimo nove interpretacije ranijih teorija, ali i da odbacimo stara nagađanja utemeljena na urbanim legendama i naknadnim mistifikacijama. Uzimajući u obzir sve, eksplozija je najverovatnije rezultat nesrećnih okolnosti koje su dovele do samozapaljivanja eksploziva i municije - kaže Lazić.

Broj poginulih nije precizno uzstanovljen, i kreće se od 500 do čak 4.500. U najnovijoj publikaciji navodi se da je, najverovatnije, broj poginulih ne veći od 1.200, a povređenih je nekoliko hiljada. Varoš je u to vreme imala oko 11.000 žitelja.

Tela poginulih su zbog straha od epidemije sahranjivana na brzinu u masovnim grobnicama na Starom groblju. Na spomen-kosturnici, podignutoj 1942. godine, upisano je 485 imena.

Prema nemačkim izvorima, 70 odsto svih kuća "više-manje je uništeno". Apokaliptične scene razaranja bile su naročito strašne u delu "smederevskog Kalemegdana" oko Železničke stanice, unutar Smederevske tvrđave i oko nje, kao i u širem središtu varoši.

Danas, dva spomenika svedoče o tragediji: Spomen-kosturnica na Starom groblju i Spomenik između Muzeja i Železničke stanice.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije