FALSIFIKATI DIKTIRANI U BEČU: U priči o bosanskim bogumilima sve je pod znakom pitanja

POSTOJE MITOVI koji su plod narodne duše i koji nastaju spontano kao potreba naroda, a odnose se na prelomne događaje u njegovoj prošlosti. Međutim, postoji jedna pojava u istoriografiji, a to je stvaranje mitova od strane samih istoričara, odnosno fabrikovanje lažne predstave prošlosti, koja treba da posluži određenim političkim, nacionalističkim i ideološkim ciljevima. Mit o bogumilima upravo predstavlja proizvod jedne takve istoriografije, čiji je osnovni cilj osporavanje srpskog i istočno-pravoslavnog karaktera Bosne u srednjem veku, ali i davanje istorijskog legitimiteta stvaranju muslimanske, odnosno bošnjačke nacije.

Fotografije: Muzej fresaka Beograd, Iz knjige: „Kudugeri bogomili u vizantijskim i Srpskim Izvorima i Crkva Bosanska“ i Vikipedija

U tezi o bosanskim bogumilima sve je pod znakom pitanja, od samog imena, nastanka, učenja, do nestanka tog pokreta. Pojam bogumili (ili bogomili) apsolutno je bio nepoznat u Bosni pre sredine XIX veka. Nije ga bilo do tada u narodnom pamćenju niti u sačuvanom rukopisnom nasleđu. Ne pominje se ni u jednom starom rečniku, ni u jednom putopisu. U nauku ga je uveo bosanski franjevac Ivan Franjo Jukić 1851. godine, a on je, u stvari, od Orbina (1601), Farlatija (1769) i Pejačevića (1797) preuzeo mišljenje o jereticima u Bosni. Oni su samo ponovili optužbe od ranije, koje su stizale iz redova Rimokatoličke crkve prema žiteljima Bosne i Huma da su maniheji, patareni ili šizmatici (prema Pejačeviću i Nemanja je bio u početku pataren). Te kvalifikacije Jukić je nekritički doveo u vezu sa bogumilstvom na istoku i sa valdenzima i albigenzima u Francuskoj.

MEĐUTIM, TREBA IMATI na  umu da su takve optužbe bile manir Rimokatoličke crkve u srednjem veku za crkve koje nisu bile pod njenom jurisdikcijom. (Na primer, kada je došlo do raskola sa Vaseljenskom patrijaršijom 1054. godine, kardinal Humbert je izneo optužbe među kojima je bila i optužba za manihejstvo.) Glavni zamah bogumilstvu u Bosni kao dualističkoj jeresi dao je jezuita Franjo Rački, koji je takođe svoju postavku zasnovao pretežno na latinskim optužbama. Pada u oči da su Rački, kao i ostali istoričari koji su zastupali bogumilsku tezu, izbegavao da odredi narodnost bosanskih žitelja u srednjem veku. Razlog tome je što je bio svestan činjenice da su svi stari izvori (Ajnhard, Porfirogenit, Pop Dukljanin, kao i bosanske povelje) nedvosmisleno ukazivali da su to bili Srbi. Verovatno iz razloga da se ta činjenica prikrije, Rački u prvi plan ističe verske prilike, ali samo onako kako su ih videli rimokatolički polemičari, premda mu je bio poznat i rad Božidara Petranovića o toj temi, koji se oslanjao na bosanske spomenike. Zato je francuski slavista Andre Vajan (Andre Vaillant) ocenio da je teza o bogumilizmu Crkve bosanske u osnovi delo Franje Račkog i hrvatskog romantizma.

ISTORIJA O BOGUMILIMA je punu podršku doživela za vreme austrougarske okupacije posle Berlinskog kongresa 1878. godine. Austrougarska je u Bosni zatekla jaku srpsku ideju i krajnje nepovoljnu situaciju zbog zajedničkog nastupa muslimana i pravoslavnih u pružanju otpora okupaciji. Prema prvom popisu iz 1879. godine bilo je 42,88% pravoslavnih, 38,73% muslimana i 18,08% katolika, što je predstavljalo dodatnu nepovoljnost. U instrukciji Careve vojne kancelarije generalu Filipoviću, glavnokomandujućem u BiH, koja se čuva u ratnom arhivu u Beču (br. 69-1/27), stoji: „Preporučuje Vam se najtoplije naročita obazrivost u verskim pitanjima, pri čemu ima da kod stanovništva poklonite svoju pažnju brižljivom negovanju katoličkog elementa koji se pokazao pouzdan i nastojanjima Monarhije prijateljski raspoložen /…/. Zatim Vam se preporučuje da dovedete muslimane u bliži kontakt s katolicima i da naročito sprečite približavanje ili savez muslimanskog s pravoslavnim stanovništvom, koje treba da se najoštrije nadzire s obzirom na eventualne, neprijateljske aspiracije“. Da bi se razjedinili pravoslavni i muslimani, prema navedenoj instrukciji najpre je trebalo razdvojiti njihovu prošlost. Bogumilska teza bila je odlična podloga. Možda je i zato doveden na čelo Zemaljske vlade u Bosni baš istoričar – Benjamin Kalaj, koji je u ranijim radovima tvrdio da su muslimani srpskog porekla. Međutim, u novoj situaciji svoja gledišta prilagođava austrougarskim ciljevima i ceo državni aparat uključuje u stvaranje nove istorije Bosne. Osniva se Zemaljski muzej (1888) koji pokreće časopis "Glasnik  zemaljskog muzeja", čime se započinje rad i na naučnom utemeljenju posebnosti Bosne. 

IVAN RANĐEO, istoričar i numizmatičar iz Zagreba, ističe da je „nastanak ove lažne povijesti rezultat spoznaje Austrougarske o nužnosti odvajanja Bosne i Hercegovine od Srbije, te s tim u skladu kao rezultat potrebe za stvaranjem neke vrste ideološke podrške toj političkoj opciji“. Na primeru delovanja muslimanskih prvaka vidimo da su pomenute instrukcije za kratko vreme dale rezultat. Oni su zdušno prihvatili novu ulogu čuvara državnosti i kontinuiteta sa srednjovekovnom državom i potpuno se saživeli s njom. Tu se istakao Mehmed-beg Kapetanović sa svojom brošurom  "Šta misle muhamedanci u Bosni" (1886), gde je prvi put jedan musliman izrekao tvrdnju o poreklu bosanskih muslimana od bogumila. Preko lista "Bošnjak" odvijalo se usađivanje bogumilskog mita i preoblikovanje svesti muslimana sa ciljem stvaranja bosanske samosvesti.

(Preuzeto iz šireg teksta objavljenog u "Geopolitici")

BONUS VIDEO: KARAĐORĐEVO ZVONO ODJEKUJE 210 GODINA - Vožd ga je darovao da bi objavilo slobodu narodu

Preporučujemo

Politika

4 19

VELIKA ISTORIJSKA PODVALA: Demontaža mita o bogomilima u Bosni i Hercegovini i stvaranje mita o "autentičnom bošnjaštvu"

18. 10. 2022. u 18:15

Društvo

0 6

DIJALOG PROŠLOSTI SA SADAŠNjOŠĆU: Milorad Ekmečić spoj najbolje intelektualne tradicije i vrline našega naroda

14. 10. 2022. u 19:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije